18. Yüzyıl Rusya’sında Reform Hareketleri Ekseninde Dil Reformu

Yıl 2023, Sayı: 37, 1365 - 1376, 21.12.2023

İsmail Serdar

https://doi.org/10.29000/rumelide.1406075

Öz

18. yüzyıl, Rusya tarihinde reformlar ve Batılılaşma dönemidir. Çar I. Petro (Büyük Petro) döneminde eğitim, ordu, donanma, teknik, sanat, kültür gibi birçok alanda reformlar gerçekleşmiş ve bunlar yüzyıl boyunca Çarın haleflerince de devam ettirilmiştir. Bu reform hareketlerinin temel amacı Rusya’nın Avrupa karşısındaki açığını kapatmak ve böylece gelişmiş, güçlü ve eğitimli bir Rusya var etmektir. Bu reformlardan biri de Rus ortografi – dil reformudur. Rusya, imlâ reformu ve dil planlaması konusunda zengin bir tarihe sahiptir. Rus dil tarihi üzerine yapılan araştırmalarda görülmektedir ki, iki temel dil/yazı reformu vardır: 18. yüzyıl başında I. Petro ve 20. yüzyıl başında Bolşevik Devrimi döneminde gerçekleşen reformlar. 10. yüzyılda Rusların Hristiyanlığa geçişiyle birlikte yazılı dil ortaya çıkmış ve Yunan misyoner azizler Kiril ve Methodius, Slavlara, hem Ortodoks inancını ve ritüellerini öğretmiş hem de dinî metinlerin Slavcaya tercümesi için Yunan alfabesine benzer bir alfabe yaratmıştır. Rusya’nın bugün de kullandığı Kiril alfabesi, ilk dönemlerden bu yana Slav dünyasının karakteristik bir özelliği olmuştur. Nitekim Rus yazı sisteminin olgunlaşması, Rus kimliğinin olgunlaşmasıyla paralellik gösterir. Ancak zamanla bu dinî alfabe Rusya’nın ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak kalınca konuşma diliyle yazı dili arasındaki ayrım gittikçe artmıştır. Bu da Rusya’nın eğitim, kültür ve ticaret gibi birçok alanda aleyhine bir durum yaratmıştır. 18. yüzyıla gelindiğinde Büyük Petro, artık zaruri bir gereklilik olan dil ve alfabe reformuna girişir. Çalışmamızda Rusya’nın 18. yüzyıldaki dil reformu kapsamındaki faaliyetleri, alfabedeki değişiklikler ve edebiyata yansıması da irdelenerek incelenmiştir. Bu çerçevede Kiril alfabesinin tarihçesi, harflerdeki değişiklikler örnekleriyle ve reformun yapılmasındaki motivasyon irdelenerek Rus ortografisinin değişimine ışık tutulmuştur. Çalışmamız özellikle I. Petro döneminde gerçekleşen dil reformu ile sınırlandırılmış olup, 20. yüzyıldaki Sovyet dil reformunu içermemektedir.

Anahtar Kelimeler

18. Yüzyıl Rusya’sı, Reform, Dil Reformu, Ortografi

Kaynakça

• Cracraft, J. (2004). The Petrine Revolution in Russian Culture. Cambridge, Mass: The Belknap Press of Harvard University Press.
• Jivov, V. (2009). Language and Culture in Eighteenth-Century Russia. Translated by Marcus C. Levitt. Studies In Russian and Slavic Literatures, Cultures and History. Boston: Academic Studies Press.
• Karamzin, M. (1801). İstoriçeskoe pohvalnoe slovo Ekaterine II.
• Riasanovsky, N. V. ve Steinberg, M. D. (2014) Rusya Tarihi Başlangıçtan Günümüze Kadar, Çev. Figen Dereli, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Segura, S. C. (2020). Orthographic Reform and Language Planning in Russian History, Texas .
• Sudakov, G.V. (2020). Kak naçinalas yazıkovaya reforma Petra I. Uçenıye zapiski Petrozavodskogo gosudarstvennogo universiteta.
• Vinogradov, V.V. (2007). Yazık i stil Russkih pisateley: ot Karamzina do Gogolya. – M.
• Bolşaya sovetskaya slovar: Kirillitsa. Erişim Adresi: https://www.booksite.ru/fulltext/1/001/008/061/379.htm [Erişim Tarihi: 15.11.2023].
• Bolşaya sovetskaya slovar: Russkiy alfavit. Erişim Adresi: https://www.booksite.ru/fulltext/1/001/008/098/239.htm [Erişim Tarihi: 15.11.2023].
• Klyuçevski, V.O. Petr velikiy credi svoih sotrudnikov, soçineniya v vosmi tomah, tom VIII. Erişim Adresi: http://az.lib.ru/k/kljuchewskij_w_o/text_0310.shtml. f [Erişim Tarihi: 05.01.2023].
• Klyuçevski, V.O. Zapadnoe vliyanie v Rossii posle Petra, Erişim Adresi: http://az.lib.ru/k/kljuchewskij_w_o/text_1891_zaoadnoe_vlianie.shtml. [Erişim Tarihi: 01.05.2023].
• Sowards, J. K. (1991) Makers of Western Tradition, Peter The Great And Westernization Of Russia, New York: St. Martin’s, Erişim Adresi: http://isites.harvard.edu/fs/docs/icb.topic782699.files/13_Oct_peter.pdf. [Erişim Tarihi: 14.06.2023].
• О том, как проходила реформа русского алфавита. Erişim Adresi: https://vestniknews.ru/novosti/5122-o-tom-kak-prokhodila-reforma-russkogo-alfavita.html [Erişim Tarihi: 11.06.2023].
• Русский алфавит. Erişim Adresi: https://ru.wikipedia.org/wiki/Русский_алфавит#:~:text=Ферт%20(Ф)%20и%20фита%20(,отменена%20реформой%201917—1918%20годов [Erişim Tarihi: 15.08.2023].
• Gukovskiy, G. Russkaya literatura XVIII veka Mihail Vasilyeviç Lomonosov. Erişim Adresi: http://trediakovskiy.lit-info.ru/trediakovskiy/kritika-o-trediakovskom/gukovskij-russkaya-literatura/mihail-vasilevich-lomonosov.htm Erişim Adresi: 05.06.2023
• Erişim Adresi: httpsobrazovaka.ruistoriyareforma-alfavita-petra-kakaya-bukva-ischezla.html [Erişim Tarihi: 07.06.2023].
• Erişim Adresi: https://learnrussianineu.com/history-cyrillic-alphabet/ [Erişim Tarihi: 07.06.2023].