Eski Anadolu Türkçesi, Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Ağızlarında Tek Şekilli, Çok İşlevli Yapım Ekleri

Yıl 2023, Sayı: 37, 1539 - 1560, 21.12.2023

Lemi Akın

https://doi.org/10.29000/rumelide.1409129

Öz

Dillerin yaşamlarını uzun yıllar devam ettirebilmesi için üretkenliğe ve canlılığa ihtiyaçları vardır. Her dilin kuralları birbirinden farklı olduğu için bu devamlılığı farklı yollardan karşılarlar. Eklemeli dil grubunda olmayan Batı dillerinde, yeni kelime yapma yöntemlerinden biri olarak genellikle kelime birleştirme yolu tercih edilmiştir. Eklemeli dillerde ise yapım ekleri ne kadar fazla ve işlek olursa dil de o kadar canlı ve üretkendir. Türk dilinin üretkenliğini de bu yapım ekleri karşılar. Bu çalışmada, Eski Anadolu Türkçesi, Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi ağızlarında var olan yapım ekleri karşılaştırılarak bunlarda ortak kullanılan yapım ekleri tespit edilmiştir. Bu yapım eklerinden tek şekilli, ancak çok işlevli yapım ekleri üzerinde ayrıntılı bir şekilde durulmuştur. İsimden isim, isimden fiil, fiilden isim ve fiilden fiil yapım eklerinde ortak olarak kullanılan yedi ek tespit edilmiş, hangi yapım eki için kullanılmış ise onunla ilgili örnekler verilmiştir. Araştırma sonunda, Türkçenin isim ve fiil köklerine getirilen yapım eklerinin daha çok isim yapma işlevinde kullanıldığı görülmüştür. Ayrıca Eski Anadolu Türkçesi, Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi ağızlarında kesintisiz olarak kullanılan yapım eklerinin bütün yapım ekleri içindeki oranı da yaklaşık dörtte birdir. Bu da tespit edilen yapım eklerinin diğerlerine göre daha işlek, daha sürekli ve daha canlı olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Türkiye Türkçesi ağızları, Yapım Ekleri

Kaynakça

• Argunşah M. (2011), “Türkçede Zarf-Fiil Eklerinin Durum Ekleriyle Kalıplaşması”, Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 6/1, s. 55-68.
• Banguoğlu, T. (2000), Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Dilek, S. (2005), Eski Anadolu Türkçesinde İsimden Fiil Fiilden Fiil Yapma Ekleri ve Fonksiyonları, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Doğan, E. (2014), “Türkiye Türkçesinde Addan Zarf Türeten Birleşik Ekler Üzerine”, İÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. 50, s. 11-28.
• Ergin, M. (1993), Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım.
• Erten M. (2007), “+sız Eki Olumsuzluk Eki Midir?” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 2/4, s. 1168-1173.
• Gedizli, M. (2012), “Türkçede Tek Şekilli ve Çok İşlevli Yapım Ekleri”, Turkish Studies - İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 7/4, s. 3351-3369.
• Genc, G. (2005), Eski Anadolu Türkçesinde İsimden İsim Fiilden İsim Yapma Ekleri ve Fonksiyonları, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Gülsevin, G. (2007), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK Yayınları.
• Gülsevin, G. - Boz, E. (2010), Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Güngör, O. C. - Bekar B. - Kaya, M. (2023), Firdevsî-yi Rûmî Süleymân-nâme-yi Kebîr (36. Cilt) Giriş-İnceleme-Dizin-Tıpkıbasım. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Güzel F. (2015), Türkiye Türkçesi Ağızlarında Söz Yapımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Eski Türk Dili Bilim Dalı (Doktora Tezi), Elazığ.
• Güzel, F. (2018), “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Yapım Ekleri I: Yazı Dilinde Bulunmayan Yapım Ekleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - BELLETEN, S. 66, s. 73-112.
• Güzel, F. (2020), Türkiye Türkçesi Ağızlarında Söz Yapımı. Ankara: TDK Yayınları
• Hatipoğlu, V. (1981), Türkçenin Ekleri (2 b.). Ankara: TDK Yayınları.
• Hengirmen, M. (1998), Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Karaağaç, G. (2013), Türkçenin Dilbilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karaoğlu, S. (2016), Eski Anadolu Türkçesinde (14. YY.) Türetim Ekleri ve Söz Yapımı, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı (Doktora Tezi), Eskişehir.
• Karaoğlu, S. (2022), Eski Anadolu Türkçesinde (14. yy.) Türetim Ekleri. TDK Yayınları: Ankara.
• Korkmaz, Z. (1973), Marzubân-nâme Tercümesi (Sadru’d-din Şeyhoğlu) İnceleme-Metin- Sözlük-Tıpkıbasım. Ankara: Ankara Üniversites Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Köktekin, K. (2008), Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Fenomen Yayınları.
• Öner, M.(2006), “Türkçede İsimden Fiil Yapımı Üzerine Notlar”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C 3, S 1, s. 60-76.
• Özkan, M. (1997), Tarih İçinde Türk Dili. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Özkan, M. (2009), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Paylan, K. (2015), Türkçede Kelime Türetme Yollarına Genel Bir Bakış, Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisasn Tezi), Denizli.
• Salman, R. (2003), “Türkçede Sıfat-Fiil Eklerinin Kalıcı İsim Oluşturma İşlevleri” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, S. 47, s. 188-223.
• Savran, H. (2010), “‘Derleme Sözlüğü’ndeki Kalıplaşmış Ad-Fiillerin Ve Sıfat-Fiillerin Yazı Dilinde Kullanılırlık Durumları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, S. 57, s. 51-92.
• Taş, İ. (2009), Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı. Ankara: TDK Yayınları.
• Tekin, T. (2000), Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9.
• Timurtaş, F. K. (1977), Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Toparlı, R. (1995), Harezm Türkçesi. Sivas: Dilet Ofset Matbaacılık.
• Türk, V. - Doğan, Ş. - Şerifoğlu, Y. (2015), Eski Anadolu Türkçesi Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları
• Yelten, M. (2009), Eski Anadolu Türkçesi ve Örnek Metinler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul.
• Zülfikar, H. (1991), Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: TDK Yayınları.