Çocuklar İçin Değiştirilmiş Klasik Eserlerde Cinsiyet İfadeleri: Çalıkuşu

Yıl 2024, Sayı: 38, 648 - 664, 21.02.2024

Funda Yeşil

https://doi.org/10.29000/rumelide.1418615

Öz

Klasik edebî eserler; toplumların sosyal ve kültürel değişimlerinin yansımalarının en önemli temsilcilerindendir. Eğitimin, çocuğun sosyal ve dil becerileri gelişiminin desteklenmesinin en yaygın malzemelerinden olan bu eserler, belli amaçlar doğrultusunda ve yapı veya içerik bakımından çeşitli ölçütler bağlamında yeniden yorumlanabilir. Çocukları nitelikli edebî eserlerle erken yaşta buluşturmak ve onların okuma kültürünü desteklemek için bu eserlerde özetleme, değiştirme ve sadeleştirme tekniklerine sıklıkla başvurulmaktadır. Farklı tekniklerle yapılan metin değiştirim süreci ile metinlere çocuk okurların dil gelişim düzeylerine uygun biçim ve içerik özellikleri kazandırılması amaçlanmaktadır. Bununla birlikte değiştirimler, özgün metnin içerdiği iletileri eksiltebilir, değiştirebilir veya bu iletileri ortadan kaldırabilir. Bu çalışmada, Türk edebiyatının klasik eserlerinden biri olan ve Reşat Nuri Güntekin tarafından yazılan “Çalıkuşu” adlı eserin çocuklar için değiştirilmiş metinleri, özgün metin bağlamında, cinsiyet ifadelerini yorumlama tercihleri açısından ele alınmıştır. Doküman incelemesinden yararlanılan bu araştırma kapsamında, farklı tekniklerle metin değiştirim işlemi gerçekleştirilen üç çocuk kitabı incelenmiş ve uygulanan bu tekniklerin cinsiyet ifadelerine ve özgün metnin iletilerine olan etkisi değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgular öncelikle kız çocuk, erkek çocuk, anne, baba, evlilik/kadın-erkek ilişkileri, fiziksel ögeler ve sosyokültürel ögeler temaları çerçevesinde sunulmuştur. Daha sonra eserlerin cinsiyet ifadelerine yönelik aktarım farklılıkları, eserlerden alıntılarla gösterilmiştir. Araştırmanın sonunda; özgün metinden bazı bölümlerin çıkarılması yoluyla yapılan değiştirimin metnin bütünlüğüne zarar verdiği, genişletim yoluyla yapılan değiştirimin ise özgün metinde yer almayan iletileri ortaya çıkardığı ve bu iletilerin bir kısmının cinsiyete ilişkin olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çalıkuşu, çocuk edebiyatı, metin sadeleştirme, metin değiştirim, cinsiyet ifadeleri

Kaynakça

• Abir, N. (2012). Çalıkuşu’nun hikâyesi. (Yüksek lisans tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (Tez no: 331016)
• Altıparmak, İ. B. (2018). Toplumsal cinsiyet üzerine sosyolojik bir araştırma: kaynakları ve mücadele alanlarına yönelik öneriler, Turkish Studies, 13(18), 179-194. doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13823
• Aytaş, G., (2020). Romanın çocuk edebiyatı açısından önemi. Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks[ZfWT]a, 6(19), 43-49. Baydere, M. ve Karadağ, A. B. (2019). Çalıkuşu’nun öz-çeviri serüveni üzerine betimleyici bir çalışma. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö5), 314-333. doi: 10.29000/rumelide.606165.
• Çatalcalı Soyer, A. (2009). Okul öncesi dönem çocuk hikâye kitapları: stereotipler ve kimlikler. Mehmet Âkif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 13-27. https://doi.org/10.20875/sb.47647
• Demir, E. (2021). Çalıkuşu romanı: cumhuriyet dönemi öğretmen kadın kimliği inşasının toplumsal cinsiyet normları bağlamında yorumlanması. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 317-340. Https://Doi.Org/10.30561/Sinopusd.1000493
• Demiryürek, M. (2005). Tanzimat sonrası Türk edebiyatında değişen kadın-erkek görünümleri. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 39(39), 19-45 . Dumanlı, E. ve Esen, Y. (2022). Çocuk kitaplarında toplumsal cinsiyet bağlamı: araştırma gündeminin değişkenleri. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 20(79), 118-148.
• Gürşimşek, I. ve Günay, D. (2005). Çocuk kitaplarında cinsiyet rollerinin işlenişinde kullanılan dilsel ve dil dışı göstergelerin değerlendirilmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 53-63.
• Karagülle, F. (2016). Çalıkuşu’ndan bir köy hocasına: ideolojinin edebiyat üzerindeki belirleyiciliği. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 54(54), 87-97.
• Karataş, E. (2014). Çocuk edebiyatında “karakter” kavramı. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33, 60-79.
• Koçak, Ş. (2016). “Çalıkuşu” romanında Notre Dame De Sion. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(1), 74-116.
• Küçüksayacıgil, A. & Küçükşen, K. (2021). Tanzimattan günümüze Türk edebiyatında toplumsal cinsiyet yansımaları ve kadının konumu. Edebî Eleştiri Dergisi, 5(2), 371-386. doi: 10.31465/eeder.909338
• Oktay Erkoç, G. (2021). “Millî / erkek”, “gayr-ı millî / kadın”: Türk romanında yabancı okullar ve cinsiyetler üzerine etkileri. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(40), 421-460. doi: 10.21550/sosbilder.777025
• Sığrı, Ü. (2022). Nitel araştırma yöntemleri. Altunışık, R., Gegez, E., Koç, E., Sığrı, Ü., Yüksel, A., Boz,H., ve Yıldız, E. (2022). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: yeni perspektifler içinde (s. 471-517). İstanbul: Seçkin Yayıncılık.
• Şeker, A. (2019). Feminist edebiyat eleştirisi bağlamında edebi metinlerde kadın gerçekliği. Söylem Filoloji Dergisi, 4(2), 347-359. doi: 10.29110/soylemdergi.614830
• Yavuz, D. (2019). Çocuk edebiyatı ve kültürel semboller. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 6(4), S. 175-184.
• Yazıcı, N. (2011). Edebiyat tarihi bağlamında türk çocuk edebiyatı tarihi yazımında karşılaşılan sorunlar. Erdem, 60, 205-226.
• Yılmaz, E. (2013). Türk edebiyatında kadın öğretmen tiplemeleri. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 240-251.
• Yücel Çetin, D. ve Mangır, M. (2021). Çocuk kitaplarında cinsiyet algısının dile yansıması. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 9(1), 166-187.