Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayat Adlı Eserinde Felaketle Biten Evlilikler

Yıl 2024, Sayı: 38, 281 - 309, 21.02.2024

İhsan Safi Bahar Kuru

https://doi.org/10.29000/rumelide.1439622

Öz

Ahmet Mithat Efendi Türk edebiyatının önemli şahsiyetlerindendir. Farklı türlerde birçok eser kaleme almıştır. Bu eserlerinde okuyucuyu çeşitli konularda bilgilendirmesi, faydalı olacağına inandığı meseleleri izaha çalışması aynı zamanda eserlerinde kendi hayatından da izler bulunabilmesi onu, okuyucu nazarında samimi ve içten göstermektedir. Yaklaşık yarım asır süren matbuat hayatında insanlara pek çok faydalı şeyler kazandıran ve bu yüzden Türk edebiyatında hâce-i evvel olarak anılan Ahmet Mithat Efendi’nin eserleri konu bakımından çeşitlilik gösterir. Bunlardan biri de aile hayatıdır. Evlilik müessesesine önem veren Ahmet Mithat Efendi, pek çok eserinde evlilikten bahsettiği gibi Letaif-i Rivayat’ta da bu meseleye değinir. Letaif-i Rivayat, Ahmet Mithat Efendi’nin 1870-1894 yılları arasında yayımladığı yirmi beş kitaptaki otuz hikâye ve romandan meydana gelen külliyatın ortak adıdır. Külliyatın yedinci kitabı ise Eyvah adında bir tiyatro eseridir. Letaif-i Rivayat’ta yer alan hikâyelerden 11’inde felaketle biten evlilikler tespit edilmiştir. Bunlardan ikisi esaretten dolayı kardeş olduklarını öğrenme, biri görücü usulü evlilik, biri odalık kurumu, ikisi aldatma zannı, biri aldatma, biri din ayrılığı ve üç tanesi de sefahat hayatı sebebiyle felaketle biten evliliklerdir. Yazar, bu ilk eserlerinde evlilik, kadın-erkek ilişkileri, kölelik, cariyelik, görücü usulü evlilik gibi konuları ele alır. Bununla birlikte takındıkları yanlış tutumlarla bu felaketlere sebebiyet veren erkek ve kadınları tenkit eder. Ahmet Mithat Efendi, bu eserlerinde yönlendirme ve tecrübeleriyle yeni girilen Batı medeniyeti dairesinin aile kurumunda meydana getirdiği değişikliklerin doğru algılanmasını ve evlilik müessesesinin önemini vurgular.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Mithat Efendi, Letaif-i Rivayat, evlilik, aile, felaket

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi (2001). Letaif-i Rivayat, (Haz.: Fazıl Gökçek-Sabahattin Çağın), Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Ahmet Mithat Efendi (2013). Bütün Eserleri Romanlar XVII Ahmet Metin ve Şirzat, (Haz.: Fazıl Gökçek-Özlem Nemutlu), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Ahmet Mithat Efendi (2020). Bahtiyarlık, (Haz.: Nuri Sağlam), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Argunşah, H. (2016). Kadın ve Edebiyat Babasının Kızı Olmak, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Aytaş, G. (1996). Tanzimat Tiyatrosunda Sosyal Meseleler, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Edebiyatı Anabilim Dalı, Ankara.
• Boratav, P. N. (1982). “İlk Romanlarımızˮ, Folklor ve Edebiyat 1, Adam Yayınları, İstanbul.
• Çağatay, T. (1965). “Evli Çiftler Arası Münasebetlerin Bazı Tezahürleri Etrafındaˮ, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Dergisi, (3), 191-233.
• Dönmezer, S. (1990). Sosyoloji, Beta Yayınları, İstanbul.
• Duben, A., & Behar, C. (1998). , İstanbul Haneleri Evlilik, Aile ve Doğurganlık 1880-1940, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Erkal, M. E. (1991). “Türk Ailesi ve Batı Avrupa’daki Bazı Değişmelerˮ, Aile Yazıları 2 Temel Kültürel Değerler ve Sosyal Değişme, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara.
• Esen, N. (1992). “Türk Ailesindeki Değişmenin Romanımıza Yansımalarıˮ, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi 2, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara.
• Esen, N. (2014). Hikâye Anlatan Adam: Ahmet Mithat, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Finn, R. P. (1984). Türk Romanı İlk Dönem 1872-1900, (Çev.: Tomris Uyar), Bilgi Basımevi, Ankara.
• Gökçe, B. (1991). “Aile ve Aile Tipleri Üzerine Bir İncelemeˮ, Aile Yazıları 1 Temel Kavramlar Yapı ve Tarihi Süreç, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara.
• Gökçek, F. (2017). “Letaif-i Rivayat Hakkındaˮ, Küllerinden Doğan Anka Ahmet Mithat Efendi Üzerine Yazılar, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Gökçek, F. (2019). Osmanlı Kapısında Büyümek Ahmet Mithat Efendi’nin Hikâye ve Romanlarında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşları, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Has-Er, M. (2000). Tanzimat Devri Türk Romanında Kadın Kahramanlar, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Kaya, M. (2020). Dünden Bugüne Çok Eşlilik, Çıra Yayınları, İstanbul.
• Kurnaz, Ş. (2015). Yenileşme Sürecinde Türk Kadını 1839-1923, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Maden, A. (1991). “Evlenme ve Evlenme Şekilleriˮ. Türk Aile Ansiklopedisi, c. 2, Ankara: Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara.
• Moran, B. (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Romanˮ, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. 2, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Okay, O. (1991). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Mithat Efendi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Özdemir, H. (2013). Yeni İnsan ve Ulus Oluşumunda Roman Aşkı, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Parlatır, İ. (2012). Tanzimat Edebiyatında Kölelik, Yargı Yayınevi, Ankara.
• Tanpınar, A. H. (2012). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, (Haz.: Abdullah Uçman), Dergâh Yayınları, İstanbul.