Adalet Ağaoğlu’nun Dar Zamanlar nehir anlatısının dişil kimlik temsili bağlamında yenidenyazımı: Erendiz Atasü romanı Bir Başka Düğün Gecesi

Yıl 2024, Sayı: 38, 374 - 389, 21.02.2024

Gizem Kunduracı

https://doi.org/10.29000/rumelide.1439648

Öz

Yenidenyazım, belirli bir alt metinle ana metin arasında ana metinsellik olgusu temelinde gerçekleşen söyleşim biçimidir. Ana metin, alt metnin yanı sıra başka metinleri ya da anlatıları içerebilmekle birlikte genellikle alt metinden üretilmiş bir nihai biçim durumundadır. Ana metinle konu, izlek, örüntü, figürasyon gibi bakımlardan yeniden işlenen alt metin, genellikle öykünme, yansılama, alaycı-gülünç dönüştürüm gibi türev ilişkileri ekseninde yeniden yazılmaktadır. Adalet Ağaoğlu romanları Ölmeye Yatmak (1973), Bir Düğün Gecesi (1979) ve Hayır…’ın (1987) bir arada yayımından meydana gelen Dar Zamanlar üçlemesi (1994), ortak karakterler etrafında şekillenen kurmaca-tarihi nitelikli bir nehir anlatıdır. Anlatının başkarakteri ve onun kurmaca tecrübesini destekleyen diğer karakterler kimlik, kendilik bağlamlarında modern Türk edebiyatı tarihi içerisinde motif hâline gelmiş özgün figürlerdir. Başta başkarakter Aysel Dereli olmak üzere, anlatıda temsil edilen figürasyonla yerleşik toplumsal cinsiyet kategorilerinin sorgulanması, Dar Zamanlar’ı feminist nitelikli metinler arasında kaynak metin konumuna yerleştirmektedir. Feminist yazar ve eleştirmen Erendiz Atasü, Bir Başka Düğün Gecesi (2021) adlı romanıyla Bir Düğün Gecesi’ni (1979) alıntı, anıştırma gibi yöntemlerle gönderge metin hâline getirirken bir nehir roman olarak Dar Zamanlar’ı yenidenyazım yöntemiyle ana metinsellik eksenli söyleşime dâhil etmektedir. Kadın kimliğini ve kadın karakterleri birer motif hâline getirmiş olan Ağaoğlu ile Atasü arasında öykünmeye dayalı bir üslup ilgisi ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte, kadın kimliğinin yazınsal temsili temelinde örüntülenen alt metin, yenidenyazım sonucu ortaya çıkan ana metinde dişil kimlik konusunu içermekle birlikte maruz kalınan şiddet türleri başta olmak üzere kadın sorunları ekseninde işlenmiştir. İncelemede, Gérard Genette tarafından geliştirilen metinsel aşkınlık ilişkileri kuramı ve yenidenyazıma ilişkin terminoloji ekseninde konu, izlek, üslup bakımlarından alt metinle ana metnin türev bakımından söyleşim ilgilerinin ortaya konması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Metinsel aşkınlık, yenidenyazım, Adalet Ağaoğlu, Erendiz Atasü, kimlik

Kaynakça

• Ağaoğlu, A. (2020), Dar Zamanlar, İstanbul: Everest Yayınları. 1. Baskı 2018, 3. Baskı.
• Akdemir, G. (2008), Erendiz Atasü ile “İncir Ağacının Ölümü” … “Tadını çıkara çıkara yazdım”, Cumhuriyet Kitap, S. 958. 26 Haziran 2008. s. 4-5.
• Aktulum, K. (2000), Metinlerarası İlişkiler, Ankara: Öteki Yayınları. 1. Baskı 1999, 2. Baskı.
• Aktulum, K. (2011), Metinlerarasılık/Göstergelerarasılık, Ankara: Kanguru Yayınları. 1. Baskı.
• Atasü, E. (2015), “Gövdesizliğe ‘Hayır’”, Benim Yazarlarım (Haz.: Sırma Köksal), İstanbul: Can Yayınları. 13-23.
• Atasü, E. (2022), Bir Başka Düğün Gecesi, İstanbul: Can Yayınları. 1. Baskı 2021, 2. Baskı.
• Bakhtin, M. (1981), The Dialogic Imagination: Four Essays (Ed.: Michael Holquist; Trans.: Caryl Emerson-Michael Holquist), Austin, Texas: University of Texas Press. 1. Baskı.
• Braidotti, R. (2017), Göçebe Özneler: Çağdaş Feminist Kuramda Bedenleşme ve Cinsiyet Farklılığı (Çev.: Öznur Karakaş), İstanbul: Kolektif Kitap. (Orijinal çalışma basım tarihi 2011). 1. Baskı.
• Cebeci, O. (2008), Komik Edebi Türler: Parodi, Satir, İroni, İstanbul: İthaki Yayınları. 1. Baskı.
• Cevizci, A. (1999). Paradigma Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları. 1. Baskı 1996, 3. Baskı.
• Cevizci, A. (2019), Felsefe Tarihi, İstanbul: Say Yayınları. 1. Baskı 2009, 9. Baskı.
• Enginün, İ. (2015). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergâh Yayınları. 1. Baskı 2001, 16. Baskı.
• Genette, G. (1997a), Palimpsests: Literature in the Second Degree (Trans.: Channa Newman, Claude Doubinsky), USA: University of Nebraska Press. (Orijinal çalışma basım tarihi 1982). 1. Baskı.
• Genette, G. (1997b). Paratexts: Theresolds of Interpretation (Trans.: Jane E Lewin, Foreword.: Richard Macksey). New York: Cambridge University Press. (Orijinal çalışma basım tarihi 1987). 1. Baskı.
• Irigaray, L. (2006). Ben Sen Biz: Farklılık Kültürüne Doğru (Çev.: Sabri Büyükdüvenci, Nülgün Tutal). Ankara: İmge Kitabevi. (Orijinal çalışma basım tarihi 1990). 1. Baskı.
• Kunduracı, G. (2019). Metnin ötesinde, metinler arasında dolaşım: Orhan Pamuk’un romanlarında metinsel-aşkınlık görünümleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Kunduracı, G. (2023a). Poetik Yenidenyazım: “Karanfil” Şiirleri Ekseninde Ahmet Hâşim ve Orhan Veli Poetikalarında Metinsel Aşkınlık İlişkilerinin İşlevleri. Journal of Turkology, 33(1), 147-160. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1122694
• Kunduracı, G. (2023b). Türlerarası Yenidenyazım: “Geçmiş Zaman Elbiseleri” Temelinde Söyleşim ve Ana Metinsellik. HUMANITAS – Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 11(22), 283-306. https://doi.org/10.20304/humanitas.1245250
• Kunduracı, G. (2023c). Tragedyanın Yenidenyazımı: “Kral Lear”, “Bay Lear”. Dilbilim ve Karşılaştırmalı Edebiyat - Karşılaştırmalı Edebiyat - (Ed.: Ahmet Kırkan, Yunus Cengiz). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. 283-295