Cemil Meriç ve Oksidentalizm

Yıl 2024, Sayı: 38, 435 - 455, 21.02.2024

Ahmet Kaya

https://doi.org/10.29000/rumelide.1439658

Öz

Hüseyin Cemil Meriç, felsefe, sosyoloji, tarih konuları dâhil sosyal bilimlerin birçok alanında araştırmalar yapmış, yazılar kaleme almış bir düşünce adamı ise de 13 eseri, çevirileri, dile ve edebiyata dair deneme yazılarıyla Türk edebiyatının önemli şahsiyetlerindendir. Oksidentalizm, oryantalist değerlendirmelere, özellikle İslam dünyası ve nispeten diğer Asya ülkelerinden Hristiyan Avrupa’ya karşı yapılan sistematik, bilimsel yorumlamaların ve tespitlerin tümü için kullanılmaya başlanmış yeni bir terimdir. Batılılaşma, en çok çağdaşlık, modernizm kavramları ile teknoloji ve bilim olguları üzerinden tartışılmıştır. Osmanlı devleti kurulduğu günden itibaren (Yavuz Sultan Selim Dönemi istisna) genellikle coğrafyasının batısına doğru ilerleyip gelişmiştir. Viyana seferinden arzulanan netice elde edilemeyince psikolojik üstünlük Avrupa devletlerine geçmiş, Osmanlı’nın görkemli gücü zamanla zayıflamaya başlamıştır. Bu durum zamanla Askeri ve teknolojik üstünlüğe, akabinde kültürel üstünlüğe dönüşmüştür. Osmanlı aydınları gerilemeyi durdurmak için kendilerince çözümlemeler ve önerilerde bulunmuşlardır. Batılılaşma, çağdaşlaşma ve modernleşme ile aynı şey olarak algılanmıştır. Batılılaşma ve çağdaşlaşma ile ilgili her bir uygulama gerçekleştiği andan itibaren dönemin aydınlarınca tartışılmış ve oldukça etki yaratmıştır. Yaklaşık 200 yıl boyunca hemen hemen her aydın lehte veya aleyhte değerlendirmelerde bulunmuştur. Üzerine düşünülmüş, popüler mevzulardan biri hâline gelmiştir. Bu çalışmada oksidentalizmin en önemli kavramları olan Batı, Batılılaşma, çağdaşlaşma, Doğu ve Batının karşılaştırılması ve aydınların tutumunu odağına alarak Cemil Meriç’in özgün düşünceleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cemil Meriç, Oryantalizm, Oksidentalizm, Çağdaşlaşma, deneme

Kaynakça

• Açıkgöz, H. (1993). Cemil Meriç İle Sohbetler. İstanbul: Seyran.
• Armağan, M. (2020). Cemil Meriç Konuşuyor. İstanbul.
• Aslan, T. (2009). Osmanlı Aydınlarının Gözüyle Batılılaşma. İstanbul: Erdem
• Aytaç, G. (2007). Deneme Üzerine Bir Karşılaştırmalı Edebiyat Çalışması. Ankara: Hece.
• Bezci, E. (2023). Bir Başka “Hernani Savaşı”: Cemil Meriç’in Hernani Çevirisi, Frankofoni, / 1, Sayı 42, 143-169.
• Bulut, Y. (2007). Oryantalizm, İslam Ansiklopedisi, Cilt 33, s. 428-437. Ankara: TDV.
• Bulut, Y. (2002). Oryantalizmin Tarihsel Gelişimi Üzerine Bazı Değerlendirmeler, Marife, Yıl 2, Sayı 2, Kış, s. 13-38.
• Büyükbaş, H. ve Kurtbaş, İ. (2016). Cemil Meriç’in Medeniyet Telakkisi, Doğumunun 100. Yılında Cemil Meriç Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 5-6 Mayıs, Gümüşhane.
• Çakır, H. (2022). Cemil Meriç Düşüncesinde Doğu-Batı Çelişkisinin Görünümleri ve Oryantalizm Sorunu, Cemil Meriç Üzerine Yazılar, Yalçın Çetin (Editör). Ankara: Nobel.
• Çetin, Yalçın (Ed.) (2022). Cemil Meriç Üzerine Yazılar. Ankara: Nobel.
• Dölek, İ. (2022). Cemil Meriç ve Din: Yahudilik ve Yeni Hristiyanlık, Cemil Meriç Üzerine Yazılar, Yalçın Çetin (Editör). Ankara: Nobel.
• Fidan, A. (2014). Cemil Meriç’in Persfektifinden Din, Toplum ve İdeoloji, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(1): 215-238.
• Gencer, Tülay (2015). Cemil Meriç ile Türk Modernleşmesine Bir Bakış, BEU SBE Dergisi, cilt 1, sayı 1.
• Karabulut, M. & Biricik İ. (2021). Oksidentalizm ve Necip Fazıl Kısakürek’in “Aynadaki Yalan” Romanında Oksidentalist Algı, Academic Knowledge, Cilt: 4 Sayı: 1, s. 17-11.
• Karakaş, Ali. (2017). Hadis Oksidentalizmi ve Fuat Sezgin. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Mengi, N. (2005). Bir Edebi Tür Olarak Deneme ve Türk Edebiyatındaki Yeri, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
• Meriç, C. (2005). Bu Ülke. İstanbul: İletişim.
• Meriç, C. (1997). Jurnal I. İstanbul: İletişim.
• Meriç, C. (1998). Jurnal II. İstanbul: İletişim.
• Meriç, C. (2017). Kültürden İrfana. İstanbul: İletişim.
• Meriç, C. (2021). Işık Doğudan Gelir. İstanbul: İletişim.
• Meriç, C. (2020). Umrandan Uygarlığa. İstanbul: İletişim.
• Meriç, C. (2008). Mağaradakiler. İstanbul: İletişim.
• Meriç, C. (1980). Kırk Ambar. İstanbul: Ötüken.
• Meriç, C. (1981) Bir Facianın Hikâyesi. İstanbul: Umran.
• Meriç, Ü. (2016). Babam Cemil Meriç, İstanbul: İnsan.
• Metin, A. (2013). Oksidentalizm: İki Doğu, İki Batı. İstanbul: Açılım Kitap.
• Özçelik, T. G. (2015). Doğu ve Batı Dikotomisinin Yarattığı Gerçeklik: Oryantalizm-Oksidentalizm, Internatıonal Journal of Eurasıa Socıal Scıences, yıl 6, Cilt 6, Sayı 19, Haziran, s. 168-191.
• Taş, K. (2007), Din ve Toplum Karşısında Cemil Meriç. İstanbul: Artus Kitap.
• Said W. E. (1989), Oryantalizm (Çeviren: Selahaddin Ayaz). İstanbul: Pınar.
• Yücer, R. (2019), Hüseyin Cemil Meriç’in Batı Medeniyeti Hakkındaki Düşünceleri, Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, sayı 2, 2019, Bahar