Ahkâm-ı Düvâzde Bürûc Tercümesi

Yıl 2024, Sayı: 38, 577 - 596, 21.02.2024

Ahmet Çolak

https://doi.org/10.29000/rumelide.1439701

Öz

İlk insandan bu yana gökyüzü ve gökyüzünde yer alanlar insanoğlunun ilgisini çekmiştir. Hemen her toplumda olduğu gibi Türklerin eski çağlardan itibaren doğaya farklı özellikler atfetmesi, gökyüzünü kutsallaştırması gökyüzüne duyulan bu ilginin bir göstergesidir. Yükseklik, ulaşılmazlık ve bilinmezlik gibi özellikleriyle gökyüzü her zaman keşfe hazır bir alandır. Gökyüzündeki gezegenler, yıldızlar, bunların adetleri, şekilleri ve döngüleri burçlara yüklenen anlamlara da bir referans olmuştur. Hem günlük pratiklerde, hem İslamî gelenekte hem de kültürel hayatta gökyüzündeki cisimler farklı yorumlamalara alan açmış, yönlendirici olmuştur. Özellikle burçlar etrafında gelişen bu inanışlar bugün için de ilgililerince ciddi manada önemsenir. Gökyüzünde yer alan hemen hemen her cismin birbirleri ile olan etkileşimlerinin yeryüzünde yer alan maddi ve manevi pek çok unsurun üstünde etkisi olduğu inancı vardır. Yeraltı, yeryüzü ve gökyüzü daima birbiri ile ilişkide olmuştur. Nitekim halk inanışında, pek çok hastalığın çözümü bile gökyüzündeki cisimlerin hareketlerine göre bulunur durumdadır. Bu inanış geçmiş çağlardan günümüze dek etkisini devam ettirmektedir. Geleneksel astrolojinin bir parçası olan bu inanışlar zaman zaman yazılı metinler hâline gelmiştir. Farklı kültürlerde farklı isimleri olan burçlar, maksadı itibariyle birbirlerine benzer özellikler gösterir. Geleneksel astroloji diğer bütün kültürlerde olduğu gibi Türk kültür ve edebiyatı açısından da dikkate alınmış, sözlü ve yazılı kültürde yerini almıştır. Burçlara Klasik Edebiyat içerisinde de oldukça geniş yer ayrılmıştır. Bunlar içerisinde müstakil olarak burçlarla ilgili yazılan eserlere “dîv-nâme, yıldız-nâme” gibi isimler verilmiştir. Bunların dışında, divanlar içerisinde yer alan gazellerde, kasidelerde veya mesnevi türündeki eserlerde burçlar etrafında gelişen inanışlara dair örnekleri sıkça görmek mümkündür. Çalışmaya esas eser ise Nasîrüddîn-i Tûsî’nin (579-672 H.) 38 beyitlik Farsça mesnevisinin Türkçe tercümesi olup Kayseri Râşîd Efendi Yazma Eser Kütüphanesinde 578/10 numarada kayıtlıdır. Eser sırası ile 12 burcu Farsça ve Türkçe olarak açıklamaktadır. Her burç için önce Farsça beyitler yer alır. Akabinde ise yine bu Farsça beyitlerin Türkçe manzum çevirisi gelmektedir. Nüshada müellif veya müstensihine dair bir bilgi yer almaz.

Anahtar Kelimeler

Burç, Nasirüddin Tûsî, dîv-nâme, yıldız-nâme, melheme

Kaynakça

• Açıkgöz, C. (2019). Klasik Türk şiirinde balık. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 8(1), 197-229.
• Akbayar, N. (1996). Mehmed Süreyyâ sicill-i ‘Osmânî, 5 Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• And, M. (2007). Minyatürlerle Osmanlı-İslam mitologyası. İstanbul: YKY Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Baytop, T. (1994). Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Çelebioğlu, A. (1988). Fuzûlî’nin bir beyti üzerine bazı düşünceler. Osmanlı Araştırmaları, Cilt: 7-8, 199-210.
• Demirkol, M. (2007). Nasîruddin Tûsî’nin İbn înâcılığı (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Deniz, S. (1992). 16. yüzyıl bazı divan şairlerinin Türkçe divanlarında kozmik unsurlar (Baki-Fuzuli-Hayali Beğ-Nev'i-Yahya Beğ) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Develioğlu, F. (2003). Osmanlıca Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Golkarıan, G. (1385). Farsça-Türkçe, Türkçe-Farsça. Tabriz: Akhtar Publication.
• Hafsanur, Y. (2015). Divan şairlerine göre burçlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 41, 340-353.
• Işıkhan, D. (2014). Divân şâirlerinde ilm-i tencîm tesîri. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 16 (Özel Sayı II), 110-114.
• İkbâlî, M. (1370). Ş’ir ü şâ’ir’i der-âsâr-ı Nasîreddîn-i Tûsî. Tahran: İslam Kültürü ve Eğitimi Bakanlığı, Basım ve Yayım Müessesesi.
• Karabulut, A. R. (1995). Kayseri Râşîd efendi eski eserler kütüphanesindeki Türkçe Farsça Arapça yazmalar kataloğu I-II. Kayseri: Mektebe.
• Koca, S. K. (2017). Türk kültürünün gelecek kuşaklara aktarılmasında sembollerin önemi. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 11, 530-554.
• Muallim Nâcî. (2009). Lügat-ı Nâcî. (A. Kartal, Haz.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Onurlubaş, E. ve Gümüş, N. (2022). Algılanan risk boyutlarının ikinci el kıyafet satın alma niyetine etkisi: z kuşağı üzerine bir araştırma. Tekstil ve Mühendis, Sayı: 29 (126), 106-114.
• Özaydın, A. (2007) .Nizâmülmülk. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 33, 194-196. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, Cilt: 1. İstanbul: MEB Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, Cilt: 2. İstanbul: MEB Yayınları
• Pakalın, M. Z. (1972). Osmanlı Tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, Cilt: 3. İstanbul: MEB Yayınları.
• Pekşen, A. (2002). Zeynü’l-Elhân isimli eserin metin ve sözlük çalışması (Ladikli Mehmed Çelebi) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi: İstanbul.
• Şirinov, A. (2012). Tûsî, Nasîrüddin. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 41, 437-442. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,.
• Taştan, V. (2001). Nasreddin Tusi: hayatı, eserleri, din ve toplum görüşü. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 1, 1-13.
• Uslu, R. (2003). Mehmed Çelebi, Lâdikli. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 28, 449. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yaşar, A. H. H. (2022). Amasya tarihi, Cilt: 7, (S. K. Kurt, R. O. Özel, M. Hakverdioğlu, Ed). Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.