Hitit tabletleri ışığında Hititlerin etkileşimde bulunduğu eski Anadolu dilleri

Yıl 2024, Sayı: 38, 1000 - 1015, 21.02.2024

Laleş Uslu Azarak

https://doi.org/10.29000/rumelide.1439802

Öz

Tarih yazıyla başlar. Din, siyaset, ekonomi ve daha birçok alanın anlaşılmasında ve bunların kuşaktan kuşağa aktarılmasında yazının büyük bir etkisinin olduğu görülmektedir. Yazı, aynı zamanda askeri zaferlerin, dini seremonilerin, ticari kayıtların tutulmasını sağlayarak sonraki zamanlarda tekrar kullanılmasına imkan tanıyan “toplumsal hafıza”nın oluşmasına katkıda bulunmaktadır. Tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Anadolu’nun, Mezopotamya ve Mısır gibi komşu kültürlerle ticaret yoluyla etkileşimde bulunduğu arkeolojik kazılardan ele geçen tabletler yoluyla bilinmektedir. Mezopotamya, Mısır ve Anadolu gibi kadim uygarlıklar yazıya önem vermişler ve bu yazıları arşivleyerek kütüphaneleri oluşturmuşlardır. Anadolu’da bilinen en eski arşiv ve kütüphanelerinin ise Hititler tarafından oluşturulduğu kazılar aracılığıyla ortaya çıkarılmıştır. Anadolu uygarlıklarından ve dönemin “süper güçlerinden” biri olarak nitelendirilebilecek olan Hititlerin tarih yazıcılığı konusunda da eşsiz bir beceriye sahip olduğu görülmektedir. Anadolu’daki ilk yazılı belgelerin ortaya çıkışı ise Hititlerin Mezopotamya uygarlıklarıyla ticari münasebetleri sonucu olduğu anlaşılmaktadır. Asurlu tüccarların Kaneş’teki (Neşa) ticari faaliyetlerini sürdürmeleri ve buradaki ekonomik icraatları kayıt altına almalarıyla özel arşivlerin oluştuğu görülmektedir. Bu arşivler sayesinde Hititlerin ekonomik faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olunmaktadır. Hititlerin Boğazköy’de yapılan kazılarla ortaya çıkarılan arşiv ve kütüphanelerdeki tabletler sayesinde direkt bilgiye sahip olunduğu bundan dolayı Hititlerde kullanılan diller ve yazı türleri hakkında kesin bilgiye ulaşıldığı görülmektedir. Hititlerin Anadolu’daki halklarla birlikte yaşamaları sonucu dil ve kültürel açısından zengin bir mozaiğe sahip olduğu; ele geçen tabletlerde Hititçe dışında Hattice, Palaca, Luwice, Hurrice, Kalaşma dillerini; diplomaside, uluslararası arenada ise Akadcayı kullandıkları bilinmektedir. Ayrıca çivi yazısı ve hiyeroglif olarak iki yazı türünü de kullandıkları anlaşılmaktadır. Çalışmada Hitit kazılarına değinilerek Hititlerin Anadolu’da kullanılan dillerle etkileşimi ve yazı türleri irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hitit, Çivi Yazısı, Hiyeroglif, Tablet, Kültürel Etkileşim

Kaynakça

• Ak, Özlem. (2023). Türkiye'deki Antik Kalıntılarda Yeni Bir Dil Keşfedildi.
• Akdoğan, R. (2020). Hititçe Yeni Bayram Metinleri, (Bo 3701, Bo 3968). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 29 (4), ss. 223-242.
• Akurgal, E. (2019). Anadolu Kültür Tarihi. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Albayrak, İ. (2006). Kültepe Tabletleri IV, , Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Alp, S. (2000). Hitit Çağında Anadolu, Çiviyazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar. Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları.
• Alp, S. (1963). Kaniş=Anişa=Nişa, Erken Hitit Çağının Bir Başkenti. Belleten, Ankara: Türk Tarih Kurumu, XXVII- 107, ss. 367-376.
• Alparslan, M. (2009). Hititolojiye Giriş. İstanbul: Grafik Matbaa.
• Alparslan, M. (2006). II. Murşili ve Dönemi, (Yayımlanmamış doktora tezi), İstanbul: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arıkan, Y. ve Schwemer. (2022). Boğazköy’de Bulunan Yayımlanmamış Hititçe Tablet Parçaları. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXVII-2, ss. 445-456.
• Bittel, K. (1970). Hattusha the Capital of the Hittites, New York.
• Bittel, K. (1975). Das hethitische Felsheiligtum Yazılıkaya, Berlin.
• Bossert, H. TH. 1952 “Hititlerde Yazı Malzemesi ve Yazı Aletleri”, Belleten, cilt: XVΙ, sayı: 61, Ankara, 1–8.
• Bryce T. (2003). Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum. (Çev. Müfit Günay). Ankara: Dost Kitabevi.
• Çelebi, N. (10.03.2020). Tarih Neden Yazıyla Başlar, (https://fikircografyasi.com/makale/tarih-neden-yaziyla-baslar)
• Dinçol, M. A. (1988). Hititlerin Devletlerarası Antlaşmaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Dinçol, M. A. (1982). Hititler. Anadolu Uygarlıkları Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi 1, Görsel Yayınlar.
• Duran, Y. (2010). Boğazköy- Maşat Höyük- Ortaköy Çivi yazılı Belgelerine Göre Tarihi Coğrafya Araştırmaları, (Yayımlanmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gurney, O. R. (2001). Hititler, (çev. Pınar Arpaçay). Ankara: Dost Kitabevi.
• Güterbock, H. G. (1958). Kaneş and Neşa: Two forms of one Anatolian Place Name?, Eretz-Israel V. ss. 46-50.
• Hardy, R. S. (1941). The old Hittite Kingdom, American Journal of Semitic Language. ss. 58, 177 vd.
• Hoffner, H. A. (1990). Jr. Hittite Myths, Atlanta, Georgia.
• Jean, J. (2002). Yazı İnsanlığın Belleği, (Çev. Nami Başer), İstanbul: Yapı Kredi Kültür Yayınları.
• Otten, H. (1966). Hethiter, Hurriter und Mittani. Frankfurt: Fischer Weltgeschichte Bd 3.
• Özgüç, T. (1959). Kültepe-Kaniş: New Researchesat the Center of the Assyrian Trade Colonies, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özkaral, T. C. (2007). Hitit Dünyasında Katipler ve Eğitime Katkıları, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Rüster, C. & Neu, E. (1989). Hethitisches Zeichenlexikon: Inventor und Interpretation der Keilschriftzeichen aus den Boğazköy-Texten (Vol, 2), Weisbaden: Otto Harrassowitz Verlag.
• Sever, H. (2002). Mezopotamya ve Anadolu Medeniyetleri ile İlişkiler, Türkler, Cilt 1, ss. 451-456.
• Stavi, B. (2011). The Genealogy of Suppiluliuma I, Altoriental, Frosch., Akademie Verlag, 38-2, pp. 226-239). Altorientalische Forschungen.
• Karasu, C. (1996). Some Remarks on Archive-Library Systems of Ḫattuša-Boğazköy. Archivum Anatolicum-Anadolu Arşivleri, Cilt 2, ss. 39-59.
• Karauğuz, G. (2002). Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit Devleti’nin Siyasi Antlaşma Metinleri. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Kınal, F. (1998). Eski Anadolu Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kurtuluş, K. (2013). Hitit Kültüründe Hurri Etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Koç, İ. (Ed.) (2006). Hititler. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Toplum ve Bilim Merkezi Yayınları.
• Koç, O. (2021). Hitit Kütüphane ve Arşivleri. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi. Cilt 9, ss. 237-254.
• Landsberger, B. (1948). Sam'al, Ankara.
• Laroche, E. (1965). Textes mythologiques hittites en transcription, 1 partie; Mythologie Anatolienne, RHA XXΙΙΙ 77, Paris.
• Memiş, E. (1999). Genel Tarih Genişletilmiş 2. Baskı, Konya.
• Naumann, R. (1998). Eski Anadolu Mimarlığı. Ankara: Türk tarih Kurumu Basımevi.
• Uslu Azarak, L. (2018). Antik Yunan’da Kadın Betimlemeleri ve Kadının Sosyal Statüsü. (Yayımlanmamış doktora tezi), Erzurum Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Ünal, A. (2002). Hititler Devrinde Anadolu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Yıldız, N. (2023). Kalıntılar ve Edebi Kaynaklar Işığında Antikçağ Kütüphaneleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• https://www.dainst.blog/daistanbul_blog/2022/09/13/bogazkoy-hattusada-3500-yillik-gizem/ Erişim Tarihi: 13.11.2023
• https://sozluk.gov.tr/ Erişim Tarihi: 10.11.2023
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay Erişim Tarihi: 14.11.2023
• https://bilimteknik.tubitak.gov.tr/system/files/makale/antik.pdf Erişim Tarihi: 20.11.2023