Ahmed B. Alî B. Yusuf El-Bûnî’nin, Silku’z- Zevâhir Fi ʿilmi’l- Evâ’ili Ve’l-Evâhir Adlı Risâlenin Tahkik ve Tahlili

Yıl 2024, Sayı: 38, 1203 - 1221, 21.02.2024

Hasan Selim Kıroğlu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1440037

Öz

Kadim arşivin derinliklerinde ve geçmişle temas köprüsü olarak kabul edilen el yazması sayfaları arasında, bizi uzak dünyalara taşıyan, şiir ve meditasyonun gizemini ve zamanların ardışıklığını ortaya çıkarmak için sorunsuz bir şekilde birleştiği edebi değerler bulunmaktadır. Bu değerli edebi çalışmalar arasında, Yemen kralı Ebû Mürre Seyf b. Zîyezen b. Zîasbah el-Himyerî (ö. 575 [?])’nin veziri Yesrib tarafından yazılıp, Ahmed b. Alî b. Yusuf el-Bûnî (ö. 622/1225) aracılığıyla günümüze aktarılan destansı şiiri “Silku’z-Zevâhir Fi ʿilmi’l- Evâ’ili ve’l-Evâhir” adlı el yazması eserini incelemeyi çok kıymetli buluyoruz. Bu şiir, Allah’ın Hz. Adem'i yarattığı zamandan kıyamet gününe kadar uzanacak zaman tünelini, özellikle İslami döneme odaklanarak dünyanın hikayesini bize aktarmaktadır. Bu makale, bizi zaman tünelinden geçirirken, çağlar boyunca insan düşüncesinin geçirdiği evreleri ve bu evrelerin insan yaşamına bıraktığı derin izlere vurgu yapmaktadır. Şiir, şairin fikir ve vizyonunun dilsel inceliklerini, felsefi derinliğiyle beraber harmanlayıp neredeyse kusursuz bir üslupla ifade etme beceri ve yeteneğini gösteren sofistike bir sanatsal girişimi temsil etmektedir. Klasik dönemlerde şiir, bilgi, kültür ve tarih aktarımının bir aracı olarak ele alınırdı. Makalemizin başlığını teşkil eden “Silku’z-Zevâhir Fi ʿilmi’l- Evâ’ili ve’l-Evâhir” adlı şiiri bize aktaran el-Bûnî, şairin dünya tarihi, insanlığın geçirdiği evrelerini ve tarih üzerindeki etkisinden bahsetmektedir. Bize kültürlerin nasıl birleştiği ve medeniyetlerin nasıl iç içe geçtiğini rüyamsı bir anlatımla ifade etmektedir. Şiirsel anlatısıyla ve eşsiz sunumuyla dünyanın geçirdiği evreleri, tarihi olayların süreçlerini, yaşanan gelişmelerin detaylandırılmasıyla adeta bizi antik ve modern tarihin sırlarının açığa çıktığı zaman yolculuğuna çıkarmaktadır. Akademik hayata kazandıracağımız bu el yazmasının, okuyucuları tarafından farklı bir heyecanla takip edeceklerini, ayrıca bu heyecan verici serüvenden etkilenecekleri düşünmekteyiz. Bu serüvenler hakkında bilgi edinen kişilerin sadece edebi yönü değil aynı zamanda havsalasının ne denli açılacağı da malumdur. Ahmed b. Alî b. Yusuf el-Bûnî’nin (ö. 622. /1225) bu çalışması, sadece tarihi belgeleri değil, aynı zamanda geçmişle günümüz arasında köprü kuran ve derinliği olan edebi bir eserdir. Şiir ve tarih arasındaki farklı disiplinlerin karmaşık haline ışık tutarak, yüzyılları aşan derin düşünce ve duyguların aktarılmasında şiirsel ifadenin kalıcı gücünü vurgulamaktadır. Bu makale aynı zamanda okuyucuları, dünyanın başlangıcından sonuna kadar olan hikâyesinin özünü yakalayıp insan varoluşuyla ilişkisini irdelemekte; geçmiş, bugün ve geleceğe dair paha biçilemez bir ufuk açtığını ve epik şiirin hazinelerini keşfetmesi için tarihsel bir yolculuğa çıkmaya davet etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Şiir, Ahmed b. Alî b. El-Bûnî, Tarih, Kaside, Tahkik.

Kaynakça

• ʿÂmirî, İmâdüddîn Yahyâ b. Ebî Bekr. Behcetü’l-mehâfil ve buğyetü’l-emâsil fî telhîṣi’s-siyer ve’l-muʿcizât ve’ş-şemâʾil. Beyrut: Daru Sadir, 1330/1912.
• Ayyâşî, Abdullah b. Muhammed b. Ebî Bekr es-Sicilmâsî. er-Rihletü’l-ʿAyyâşiyye. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1431/2010.
• Benânî, Bekr b. Abdullah. Buğyetü’s-Sâlik fî Eşrefi’l-Mesâlik. Beyrut: Kitab Nâşirȗn, 1434/2013.
• Çelebi, Mustafa b. Abdullah Kâtib. Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1438/2017.
• Ensârî, Abdülkadir b. Muhammed b. Abdülkadir b. Muhammed. ed-dürerü'l-ferâid el-munazzama fî ahbari’l-hac ve tariki Mekkete’l-muazzama. thk. Muhammed Hasan Muhammed Ahsan İsmail. Beyrut:Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1422/2002.
• Ferah, Muhammed Hüseyin. el-Yemen fî tarihi İbn Haldȗn. Sana: İsdarât, 1425/2004.
• Havlî, Besyunî. Mevsuʿatu’d- Dureri’z- Zahire fil-Asaleti’l- Muʿâsire. PDF: Besyunî el-Havlî, 1438/2017.
• İbn Kesîr, İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin el-Turkî. Beyrût: Dâru Hecr, 1424/2003.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib. Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• İbn Tağrîberdî, Cemâlüddîn Yûsuf b. Tağrîberdî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. thk. Hamad Hüseyin Şemsüddin. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh İzzüddîn Muhammed b. İbrahim b. Alî, Îsârü’l-Hak ‘ale’l-Halk fî Reddi’l-Hilâfât ‘alâ Mezâhibi’l-Hak min Usûli’t-Tevhîd. thk. Abdlvaris Muhammed Ali. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1435/2014.
• Kazvînî, Cemâlüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmûd. ʿAcâʾibü’l-mahlûkât ve garâʾibü’l-mevcûdât. Beyrut: Müessesetu’l-Aʿlemî li’l-Matbuʿat, 1421/2000.
• Makrîzî, Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkādir b. Muhammed. el-Mukaffa’l-kebîr. thk. Muhammed el-Yaʿlâvî. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslamî, 1427/2006.
• Siretu farisi ehli’l-Yemen ve mubîdu ehli’l-kufri ve’l-mihan Sef b. Zî Yezen. Kahire: el-Matbaʿatu’l-Hayriyye, 1310/1892.
• Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Kalkaşendî. Subhu’l-aʿşâ fî sınâʿati’l-inşâʾ. thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin vd.. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1435/2012.
• Uludağ, Süleyman. “Ahmed b. Ali Bûnî”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 09 Eylül 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/buni-ahmed-b-ali
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Siyeru a’lami’n-nübelâʾ, thk. Mustafa Abdulkadir Ata. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1431/2010.