Klasik Dönem Hadis Şerhlerinin Yazılma Sebepleri

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 949 - 963, 21.03.2024

Sezgin Mısır

https://doi.org/10.29000/rumelide.1433025

Öz

İslam dininin temel kaynaklarından biri sayılan hadislerin tedvin ve tasnifiyle oluşan hadis külliyatının pratikte daha iyi anlaşılması için hadis alimleri birtakım çabalar içine girmişlerdir. Bu çabaların en yoğun şekilde tezahürü şerhlerde görülür. İslam’ın geniş coğrafyalara yayılması ve her bölgenin hadisleri anlamaya yönelik farklı yaklaşımları, şerhlerin yazım sebeplerini tam olarak belirlemeyi zorlaştırmaktadır. Bununla birlikte hadisle meşgul olan şarihleri şerh yazmaya iten bazı ortak nedenlerden bahsetmek mümkündür. Hiç kuşkusuz şerh yazma faaliyeti bir entelektüel çabanın sonucudur. Fakat hadisleri anlama faaliyeti olarak ortaya konulan bu çabayı sadece entelektüel bir gayrete hasretmek daraltıcı bir yaklaşım olacaktır. Bu minvalde şerhlerin yazılma sebeplerini iki ana başlığa ayırmak mümkündür. Bunun ilki şerhlerin genel olarak hem muhteva hem de metin açısından hadisleri anlama ve izah etme çabası, ikincisi de şarihlerin kendi iç dünyası veya çevresinin etkisiyle oluşan birtakım özel sebeplerdir. Dolayısıyla şerhlerin yazılma ihtiyacını tamamen bir anlama çabasının sonucu olarak görmemek gerekir. Bizce en önemli sebebi bu olmakla beraber, şerhlerin yazılmasına etki eden; şarihin müntesibi olduğu mezhebini savunma ihtiyacı, şerh ettiği esere hizmet etme arzusu ve eğitim-öğretim faaliyetlerine yardımcı olma gibi başka nedenlerin de var olduğu söylenebilir. Makalede şerhlerin ele aldığı metni anlama ihtiyacı dışındaki muhtemel yazılma sebepleri ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Şerh, Klasik Dönem, Anlama, Yorumlama

Kaynakça

• Abdilber, İ. (1967). et-Temhîd lîmâfi’l-Muvatta mine’l-meânîve’l-esânîd. nşr. Saîd Ahmed Arâb v.dğr., 26 Cilt. Tıtvân: Vizâretu’l-Evkâfve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye.
• Abdulhamid, M. M. (1984). el-Ahvâlu’ş-Şahsiyye fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, el-MeNtebetü’l-Hanifiyye, İstanbul.
• Abdurrahman, M. E. L. A. M. Tuhfetu’l-Ahvezî bi Şerhi Câmii’t-Tirmîzî. Dâru’l-Fikr, Beyrut, ts.
• Acet, S. (2019). Nevevî’nin, Minhâc Şerhinde Müslim Ve Sahîh’i Hakkındaki Tespit Ve Tenkitleri. Şarkiyat, 11, (1), 52-73.
• Acet, S. (2019). İmam Nevevî’nin el-Minhâc İsimli Eserindeki Şerh Metodu. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(12), 25-46.
• AHATLI, E., & COŞKUN, M. (2017). Aynî’nin “Umdetü’l-Kârî” De Hanefîlerin Amel Etmediği Hadisleri Yorumlama Yöntemi (Kitâbü’s-Salât Örneği). Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(35), 49-75.
• Atay, H. (1981). Fatih-Süleymaniye Medreseleri Ders Programları ve İcazetnameler. Vakıflar Dergisi, 13(1), 71-236.
• Aydınlı, A. (2009). Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları.
• Aynî, B. (1990). el-Binaye fi Şerhi’l-Hidaye, thk. Nasiru’l-İslam Ramefuri, Beyrut.
• Aynî, B. (ty). Umdetu’l-kârî şerhuSahîhi’l-Buhârî, (C. 1-25). Beyrut: Dâruİhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.
• Azîmâbâdî, E. T. T. M. Ş. (2009). Avnu’l-ma’bûd şerhu Sünen-i Ebi Dâvûd, C. I-XIV, Thc. Yusuf el-Hâc Ahmed, Daru’l-Feyha ve Daru’l-Menhel Naşirûn, Dımaşk, 1430.
• Battal, İ. (2003). Şerhu İbn Battal ala Sahîhi’l-Buhârî, thk., Abdülkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Bilen, M. (2013). İbn Hacer’in Buhârî Savunusu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Buhârî, E. (2001). el-Câmi’u’s-Sahîh, nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. (C. 1-8). by.: DâruTavki’n-Necât, 2. Basım.
• Çakan, İ.L. (2003). Hadis Edebiyatı. İstanbul: İFAV Yayınları.
• Erdoğan, M. (2005). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Ertaş, H. (2018), Buhârî Şârihlerinin Mezhepçi Yorumları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11(60), 1270-1279.
• Fazlıoğlu, Ş. (2008). Osmanlı Medrese Müfredatına Dair Çalışmalar: Nereden Nereye?, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(12), 593-610.
• Gürler, K. (2016). Buhârî’nin Hanefîler İçin Kullandığı ‘Bazı İnsanlar’ İfadesine Yönelik Bedrüddîn el-Aynî’nin Değerlendirmeleri. Uluslararası Bedrüddîn el-Aynî Sempozyumu ve II. Hadis İhtisas Toplantısı: Tebliğler, Müzâkereler. (s. 355-369). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• el-Bâcî, E. L. V. (1913). el-Müntekâ şerhi Muvattâ. Kahire: Matbaatü’s-Saade.
• es-Samerrâi, M. T. H. (2011). Tercîhâtül’l-İmam Bedriddin el Aynî el-Fıkhiyye fî kitâbihî Umdetu’l-kârî, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Külliyetü’l-İmâm el A’zam, Dîvânü’l-Vakfi’s-Sunnî, Bağdat.
• Hacer, İ. (1959). Fethu’l-bâri bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Abdülazîz b. Abdillâh b. Bâz, I-XIII. Dâru’l-Ma ‘rife: Beyrut
• Haldun, İ. (1982). Mukaddime I. (çev. S. Uludağ, Çev.). Dergâh Yayınları.
• Halman, Talat Sait, (ed.), (2006). Türk Edebiyatı Tarihi 2. C. 1-4). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2. Basım, 121-132.
• Hattâbî, H. M. (1984), İ’lâmu’l-Hadis. thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdurrahman. 2 Cilt. Mekke: Câmiatu Ummu’l-Kurâ.
• Hattâbî, H. M. (1932). Meʿâlimü’s-Sünen.C. 1-4). Haleb: el-Matbaatü’l-İlmiyye.
• HIZLI, M. (2004). Anadolu'daki Osmanlı Medreseleri: Bir İcmal. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (4), 371-410.
• İmrânî, S. (2000). el-Beyânfi’l-Mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. Beyrut: Dârü’l-Minhâc.
• İyâz, K. (1998) İkmâlu’l-muʿlim bifevâidi Müslim. thk. Yahya İsmail. 8 cilt. Mısır: Dâru’l-Vefa.
• Mülakkın, İ. (2008). et-Tavdîh li şerhi’l-câmi‘i’s-sahîh, nşr. Hâlid er-Rabbâh- Cuma Fethî. 34 Cilt. Beyrut: Dâru’n-nevâdir.
• Kahraman, H. (2005). Hadis şerhinde mezhep faktörü. Usûl İslam Araştırmaları, 7(7), 15-28.
• Kahraman, H. (2006). İtikâdî Düşünce ve Mezhep Mensubiyetinin Hadislerin Değerlendirilmesine Etkisi. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 15(1), 133-163.
• Karacabey, S. (1992). XV. ve XVI. Asır Osmanlı Medreselerinde Hadis Öğretimi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(4), 227-235.
• Karacabey, S. (1999). Osmanlı Medreselerinin Son Dönemi’nde Hadis Öğretimi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(8), 149-179.
• Karacabey, S. (2001). Hattâbî’nin Hadis İlmindeki Yeri ve Şerh Metodu, Bursa: Sır Yayıncılık.
• Karagözoğlu, M. M. (2020). Hadis şerh literatürü-I. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Karagözoğlu, M. M. (2022). Hadis şerh literatürü-II. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Karahan, A. (2012). İbn Receb’in Hadis Şerhleri ve Şerhçiliği. Bursa: Emin Yayınları.
• Kastallânî, M. (1323). İrşâdü’s-sârî fî Şerhi Sahihi’l-Buhârî, nşr. Muhammed FuâdAbdulbâki. 10 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-kübra.
• Kirmanî, Ş. M. İ. Y. (1981). el-Kevâkibu’d-derâri fi şerhi sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Köktaş, Y. (2000). Fethu’l-bârî ve Umdetu’l-kârî’nin Mukayesesi Çerçevesinde İhtilâfu’l-hadis ve Anlamın Keşfi. Ekev Akademi Dergisi, 2(3), 13-27.
• Mâzeri, A. Ö. (1992). el-Mu’limbiFevâidi Müslim. thk. Muhammed eş-Şâzelî en-Neyfer. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• Memduhoğlu, A. (2016). İMÂM NEVEVÎ’NİN MİNHÂCÜ’T TÂLİBÎN ESERİNDEKİ FARKLI GÖRÜŞ VE TERCİHLERİ. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(2), 93-138.
• Müzenî, Y. İ. (1998). Muhtasaru’l-Müzenî fî furûi’ş-Şâfiiyye. thk. Muhammed Abdulkadir Şâhîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Nevevî, E. Z. M. (1972). el-Minhac şerhu Sahih-i Müslim b. el-Haccac. Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, Beyrut, ts., I-XVIII.
• Öztürk, Y. (2017). Şerh ve Otorite İlişkisi: XVII. Yüzyıla Ait Bir Şerhin Analizi. Milel ve Nihal, 14(1), 287-311.
• Polat, S. (2003). Hadis Araştırmaları. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Receb, İ. (1996). Fetḥu’l-bârîşerḥuṢaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. İzzet el-Mürsî. 9 cilt. Kahire: Mektebetü Tahkîki Dâri’l-Haremeyn.
• Sakallı, T. (1989). İbn Hacer-Aynî Çatışmasının Buhârî Şerhlerindeki Tezahürü. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3, 347-361.
• Sakallı, T. (1996). Aynî Gözüyle Buhari. Büyük Türk-İslâm Bilgini Buhârî Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. A. H. Köker. (ed.), (s. 137-138). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası.
• Sakallı, T. (1996). Hadis tartışmaları: (İbn Hacer, Bedruddîn Aynî), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Samerrâi, M. T. H. (2011). Tercîhâtül’l-İmam Bedriddin el Aynî el-Fıkhiyye fî kitâbihî Umdetu’l-kârî. Doktora Tezi, Bağdat: Külliyetü’l-İmâm el A’zam, Dîvânü’l-Vakfi’s-Sunnî.
• Sancaklı, S. (2007). İbn Battal ve Buhârî Şerhi, Dinbilimleri. Akademik Araştırma Dergisi, 7(1), 61-93.
• Sehârenfûrî, H. A. (2006). Bezlü’l-mechûd fî halli Sünen-i Ebî Davud. Daru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye. Beyrut.
• Sıddiki, M. Z. (2004). Hadîs edebiyatı tarihi: menşei, tekâmülü, husûsiyetleri ve tenkîdi. Yeni Zamanlar Yayınları.
• Suyûtî, C. (2007). el-Leâlî’l-mesnûa fî ehâdîsi’l-mevzûa, thk. Muhammed Abdülmüni`m Râbih, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Şensoy, S. (1989). Şerh, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 1-44 cilt. Ankara: TDV Yayınları, 555.
• Şirbînî, Ş. (2006). “Muğni'l-Muhtâc ila Marifeti Meani Elfazi'l-Minhac”. thk. Muhammed Muhammed Tamir- Şeyh Şerif Abdullah. 6 Cilt. Kahire: Dâru'l-Hadis.
• Unan, F. (2005). Osmanlı Medreselerinde Eğitim Üzerine Yapılmış Çalışmalara Dair Bir Bibliyografya Denemesi. Divan: İlmi Araştırmalar Dergisi, 1(18), 79- 114.
• Uzundağ, M. S. (2013). İrşâdü's-sârî’ye Göre Kastallânî’nin Kelâmî Görüşleri. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(7), 61-89.
• Yılmaz, F. (2015). Azîmâbâdî’nin “Avnu’l-Ma’bûd” Adlı Ebû Dâvûd Şerhinin Metodolojik Açıdan İncelenmesi. Ekev Akademi Dergisi, (63), 93-118.
• Zaman, M. Q. (1999). Commentaries, Print and Patronage: hadīth and the Madrasas in Modern South Asia1. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 62(1), 60-81.