Kutadgu Bilig’de Temizlik

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 266 - 279, 21.03.2024

Fatih Kıran

https://doi.org/10.29000/rumelide.1454378

Öz

Dünya tarihinin en eski milletlerinden olan Türkler, bugüne kadar farklı adlar altında birçok devlet kurmuştur. XI. yüzyılda kurulan Karahanlılar Devleti de bunlardan biridir. Bu dönemde, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Kutadgu Bilig, Dîvân-ı Hikmet, Atabetül Hakâyık gibi Türk kültür tarihi açısından önemli eserler yazılır. Yusuf Has Hacib tarafından yazılan Kutadgu Bilig, en geniş manada Türklerin düşünce ve inanç sistemleri hakkında kapsamlı bilgiler içerir. Bu çalışma, “Kutadgu Bilig’de Temizlik” unsurlarının tespiti için Reşit Rahmeti Arat (2005) tarafından günümüz Türkçesine aktarılan ve Kabalcı yayınlarından çıkan Balasagunlu Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eserini temel alır. Dört sembolik temel üzerine oturan ve geniş bir bilgi ve tecrübenin ürünü olan Kutadgu Bilig, Orta Asya Türk kültürünün çok farklı yönlerini (devlet-toplum, aile hayatı, töre, sofra adabı, tarım, hayvancılık, vb.) yansıtmanın yanında geniş bir kavram dünyası ile de dikkat çeker. Bu kavramlar içinde “temizlik” ve bununla bağıntılı ifadeler, eserde oldukça sık tekrar eder. Bunun sebebi ise temizlik kavramının hem fiziki hem de manevi boyutunun olmasıdır. Ayrıca bu kavram, Türk kültürü ve inanç sistemleri açısından da ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Tüm bu özelliklerinden yola çıkılarak Kutadgu Bilig, temizlik ve temizlik kültürü bağlamında taranmış ve bu taramanın sonunda tespit edilen beyitler, temizlik kavramın gerçek ve sembolik anlamları açısından değerlendirilmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, temizlik, temizlik kültürü

Kaynakça

• Arat, R. R. (1988). Yusuf Has Hacib. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arat, R. R. (2005). Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Banarlı, N. S. (2001). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: MEB Yayınları.
• Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Ergin, M. (2003). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergüzel, M. M. (2010). Temizlik ve Muadili Kavramların Tarihî Metinlerden Günümüze Kullanım Değerleri Üzerine. SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (II), s. 61-85.
• Genç, R. (1981). Karahanlı Devlet Teşkilatı. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnan, A. (1952). Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (4), s. 19-30.
• Kaçalin, M. (2002). Kutadgu Bilig. İslam Ansiklopedisi. C. 26. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları. 478-480.
• Kafesoğlu, İ. (2021). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Karaman H.- vd., (2006). Kur'an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk: Giriş, Metin, Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• Özaydın, A. (2013). Müslüman Türk Devletlerinde Vezirlik. https://islamansiklopedisi.org.tr/vezir#2-musluman-turk-devletlerinde-vezirlik, [Erişim tarihi: 04.01.2024].
• Parlatır, İ.- vd. (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sürücüoğlu M. S.- vd. (2005). Yusuf Has Hacib'in Türk Beslenme Kültürüne Etkileri. 6. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, IV, s. 2061-2074.
• Şen, S. (2007). Orhon, Uygur ve Karahanlı Metinlerindeki Meslekler Bağlamında Eski Türk Kültürü. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Samsun.
• Şen, S. (2009). Karahanlı Türkçesi Metinlerinde Temizlik Kavramı. Temizlik Kitabı içinde (s. 363-378). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Taneri, A. (1996). Hâcib. https://islamansiklopedisi.org.tr/hacib, [Erişim tarihi: 04.01.2024].
• Yusf Has Hacib (2010). Kutadgu Bilig. (çev. A. Çakan,.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yüksekkaya, G. S. (2016). Kutadgu Bilig’in Tenkitli Metni Üzerine Notlar I, (s. 52-62). (ed. G. S. Yüksekkaya). Yûsuf Has Hâcib ve Ölümsüz Eseri Kutadgu Bilig. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.