Bilinmeyen Eski Bir Türk Atasözleri Derlemesi

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 280 - 316, 21.03.2024

Murat Parlakpınar

https://doi.org/10.29000/rumelide.1454381

Öz

Atasözleri kim tarafından ne zaman ve nerede söylendiği bilinmeyen, uzun bir zaman süzgecinden geçerek milletin ortak ürünü olmuş, kısa ve özlü bir anlatıma sahip kalıplaşmış ifadelerdir. Atasözlerinin bir dilin söz varlığı içinde önemli bir yeri vardır. Günlük yaşamın akışı içinde insanlara öğüt vermek yanında sözün gücünü ve değerini arttırmak, ortaya atılan düşünce ya da görüşleri desteklemek amacıyla atasözlerinden sıklıkla yararlanılır. Atasözleri sözlü kültür ürünleri olmakla birlikte zaman içerisinde yazıya aktarılmıştır. Eldeki kaynaklara göre Türkiye Türkçesi atasözleri 15. yüzyıldan itibaren çeşitli derlemeler aracılığıyla kayıt altına alınmıştır. Atasözlerimizin derlenip kayıt altına alındığı bu eserlerden birçoğu tespit edilip tanıtılmıştır. Bununla birlikte herhangi bir çalışmaya konu olmamış, bugüne kadar bilinmeyen atasözü derlemelerine de rastlanmaktadır. Bu makalede de yazarı bilinmeyen ve 16. yüzyılda kaleme alındığını tahmin ettiğimiz “Durûb-ı Emsâl” başlıklı derlemedeki atasözleri ele alınmış, eserin bilim dünyasına tanıtılması amaçlanmıştır. Eser, Süleymaniye Kütüphanesi Tercüman Koleksiyonu 00432 numara ile kayıtlıdır. Atasözleri 6-15 numaralı sayfalar arasında yer almaktadır. Eserde atasözleri yanında deyim, alkış, kargış, kelamıkibar tarzındaki kalıp sözler de kaydedilmiştir. Eser üzerine bugüne kadar yapılmış bir çalışmaya rastlanmamıştır. Çok sayıda atasözünü ihtiva eden eserin tanıtılması, atasözü çalışmaları açısından önem arz etmektedir. Çalışmada atasözleri verilirken derlemedeki sıralamaya bağlı kalınmış, atasözlerinin günümüzdeki karşılıkları güncel atasözü kaynakları taranarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca derlemede yer alan atasözleri, eski atasözü kaynaklarımızdan Kitâb-ı Atalar (Sözi) ve Güvâhî’nin Pend-nâme adlı eserinde taranmış, bu eserlerde geçtiği belirlenen atasözleri dipnotlarda verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Atasözü, Türk atasözleri, derleme, Durûb-ı Emsâl

Kaynakça

• Akalın Ş. (2022). Sunuş. B. T. Aksu, Ş. H. Akalın, R. Toparalı, Türk Atasözleri Sözlüğü içinde (7-97 ss.) Ankara: TDK Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (2018) Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Aksu, B. Akalın, Ş. H. & Toparlı, R. (2022). Türk Atasözleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde Atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Ayverdi, İ., & A. Topaloğlu (2005). Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Bayat, A. H. (2000). Türk Kültüründe Üçlü Sözler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Böler, T. (2018). Kitâb-ı Atalar (Sözi) 15. Yüzyıla Ait Bir Atasözü Derlemesi. Ayıp, (edt. Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Libra Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2013). Giriş. M. Yurtbaşı, Sınıflandırılmış Atasözleri Sözlüğü içinde (V-XXV ss.) İstanbul: Excellence Publishing.
• Dilçin, C. (2000). Edebiyatımızda Atasözleri. Ankara: TDK Yayınları.
• Durmuş, O. (2020). Türkçenin İlk Basılı Atasözü Kitabı: G. B. Doanado’nun Derlediği Türk Atasözleri (Raccalto Cvriosissima D’adaggji Tvrcheschi, 1688). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Eren, S. (2017). Atasözleri. Antalya: Net Medya Yayıncılık Nokta E-book İnternational Puplishing.
• Eyüboğlu, E. (1973). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler 1, İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayii.
• Hengirmen, M. (1990). Güvâhî Pendname (Öğütler ve Atasözleri). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hengirmen, M. (2017). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1. Ankara: Engin Yayınevi.
• Kaçalin, M. S. (2016). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler. Ankara: TDK Yayınları.
• Kızıltaş, M. (2019). Tutmacı’nın Gül ü Hüsrev Mesnevisi’nde atasözleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (14), 314-326. https://doi.org/10.29000/rumelide.541028.
• Oy, A. (1972). Tarih Boyunca Türk Atasözleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Soykut, İ. H. ( 1974). Türk Atalar Sözü Hazinesi. İstanbul: Ülker Yayınları.
• Teberoğlu, D. (2022). İslam Türkay’ın Şiirlerinde Kalıplaşmış Dil Ögeleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-BELLETEN, 73 (Haziran), 109-149.
• Tülbentçi, F. F. (1977). Ata Sözleri. İstanbul: İnkılâp ve Aka Yayınları.