Yûsuf-ı Meddâh’ın Dâstân-ı Kız Mesnevisinin Nüshaları Üzerine Notlar

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 317 - 348, 21.03.2024

Türkan Korkmaz Bulut

https://doi.org/10.29000/rumelide.1454382

Öz

Dâstân-ı Kız (Hikâyet-i Kız ve Cehûd) mesnevisi İslami dönem Türk edebiyatına ait ve Eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış önemli bir dil yadigârıdır. Eser, XIV. yüzyılda yazılmıştır ve yazarı Yûsuf-ı Meddâh’tır. Eser özellikle “Mevlit Hikâyeleri” olarak bilinen dinî hikâyelerden biridir ve genellikle yazma mevlitlerin devamında bulunmaktadır. Matbu mevlitlerde ise genellikle bu hikâye yoktur. Mesnevide konu olarak anne-baba ve kızlarından oluşan üç kişilik bir ailenin dinlerini terk etmemek için verdikleri mücadele ve peygamberin yardımıyla başkasına satılan kızın tekrar dönüp evine gelmesi anlatılmaktadır. Hikâye didaktik bir özelliğe sahiptir. Ana düşünce olarak dünyanın geçiciliği ve öte dünyanın ebedî olduğu fikri işlenmektedir. Buna göre bu dünyada İslam dinini dosdoğru yaşayarak, din yolundaki her türlü acıya katlanıp öteki dünya için çalışılmalıdır. Eserin beyit sayısı nüshalara göre değişmekle birlikte en çok beyit içeren matbu nüshada 370 beyit bulunmaktadır. Bu da orijinal metindeki beyit sayısının buna yakın olması gerektiğini göstermektedir. Dâstân-ı Kız mesnevisi üzerine yapılan bu çalışmada eserin yazma ve matbu nüshaları tespit edilerek bu nüshaların katalog bilgileri verilmiş, nüshaların beyit sayısı belirlenerek her nüshadan baştan üç, sondan iki beyitlik kısmın transkripsiyonu ve dil-içi çevirisi yapılmıştır. Görselleri elde edilen nüshalardan bir varaklık örnek çalışmanın sonuna tıpkıbasım olarak eklenmiştir. Son olarak Dâstân-ı Kız mesnevisi üzerine yapılan çalışmalar belirtilmiş ve nüshalar üzerine genel bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dili_Eski Anadolu Türkçesi, Yûsuf-ı Meddâh, İslam dini, Hz. Muhammed, mesnevi.

Kaynakça

• Ay, O. (2021). Dinî Motifli ve Destansı Bir Halk Hikâyesi: Kız Mevlûdi Üzerine Bir İnceleme. Aydın Türklük Bilgisi Dergisi VII (13): 195-243.
• Bekar, B. (2021). Hikâyet-i Destân-ı Kız’ın Dresden Nüshası ve Dil İncelemesi. Doğumunun 60. Yılında Nevzat Özkan Armağanı, s. 95-130.
• Çelebioğlu, Â. (2018). Türk Mesnevî Edebiyatı (Sultan İkinci Murad Devri). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Eroğlu, S. (2010). Edebî Bir Tür Olarak Mevlitler: Şekil Özelliklerine Dair Bazı Değerlendirmeler. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18: 125-142.
• Ersoylu, H. (1996). Kız Destanı (Hazâ Hikâyet-i Kız Ma’a Cühûd). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kartal, A. (2014). Doğu’nun Uzun Hikâyesi, Türk Edebiyatı’nda Mesnevî. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Kaya, D. (2021). Kültürümüzde Dinî ve Cengî Hikâyeler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Kocatürk, V. M. (2018). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınevi.
• Korkmaz Bulut, T. & Korkmaz Ş. (2019). Yûsuf-ı Meddâh’ın Kadı ile Uğru Hikâyesi: Günümüz Türkçesine Çevirisi. Hırsızlık Kitabı (Ed. Emine Gürsoy Naskali), s. 479-510.
• Korkmaz, Ş. (2012). Eski Anadolu Türkçesine Ait Bir Manzum Hikâye Mecmuası (İnceleme, Metin, Çeviri, Dizin ve Tıpkıbasım). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).
• Korkmaz-Bulut, T. (2017). Arzu ile Kanber Hikâyesi [Milli Kütüphane Nüshası 06 Mil Yz A 8618 ve Konya Nüshası 42 Kon 1882/2], (İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin ve Tıpkıbasım). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).
• Özalp, N. A. (2014). Hikâye-i Mevlidi’n-Nebi: Mevlid Hikâyeleri. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Özkan, M. (1995). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kita¬bevi.
• Öztürk, E. (2017). Eski Anadolu Türkçesi El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şahin, H. (2018). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarama Sözlüğü I-VIII. (1963-1977). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi (Gramer-Metin-Sözlük). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Türkçe Sözlük. (2023). 12. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-XII. (1965). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yazım Kılavuzu. (2012). 27. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldız, O. & Yalkın, A.O. (2021). Tarihî Türk Lehçeleriyle Karşılaştırmalı Eski Anadolu Türkçesi. An¬ka¬ra: Akçağ Yayınları.
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yazma Eserler Veri Tabanı: https://portal.yek.gov.tr (ET: 2023 yılı Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında muhtelif zamanlarda bu adresten bilgi alınmıştır.)
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı: http://yazmalar.gov.tr/ (ET: 2023 yılı Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında muhtelif zamanlarda bu adresten bilgi alınmıştır.)