Şiir ve şehir: Orhan Veli’nin şiirlerinde psikocoğrafya

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 408 - 424, 21.03.2024

Gökşen Yıldırım

https://doi.org/10.29000/rumelide.1454393

Öz

Kültür ve medeniyetin, yerleşikliğin ve düzenin mekân açısından temsili olan şehir, şiir ile açımlanmış, boyutlanmış ve âdeta yeniden inşa edilmiştir. Belli şehirlerle özdeşleşmiş şairlerin ve yine belli şairlerle özdeşleşmiş şehirlerin varlığı, estetik yaratımda mekân-insan etkileşimini ortaya koyması bakımından önemlidir. Yahya Kemal dendiğinde İstanbul’un, Tanpınar dendiğinde -özellikle- Bursa’nın, Ahmed Arif dendiğinde Diyarbakır’ın akla gelmesi, şehrin bu şairlerin estetik yaratımının merkezinde yer almasından ve kurulan şehir temsillerinin kuvvetinden gelmektedir. Orhan Veli’nin doğrudan İstanbul temalı şiirleri çok fazla olmamasına rağmen belli başlı bazı İstanbul şiirlerinin ön plana çıkışı ve şehre yönelik olarak getirdiği yorum, onun adının İstanbul şairleri arasında anılmasını sağlamıştır. Orhan Veli, gerek İstanbul’a gerekse şehir kavramına yaklaşımı ile kendinden önceki şairlerden ayrılmaktadır. Okuyucu, tam da şehirden kente dönüşümün kavşağında, Orhan Veli’nin şiirinde yeni bir şehirsel çevre ile karşılaşır. Bu çevre gerek anlatının şair öznesinin gerekse bizzat Orhan Veli’nin yürüyerek deneyimlediği, gözlemlediği ve aktardığı günlük pratiğe yönelik panoramik bir yaratımdır. Coğrafi çevrenin, çevre düzenlemelerinin, kentin; bireyin duyguları, düşünceleri, davranışları, hayal dünyası ve sosyal ilişkileri üzerindeki etkisi olarak tanımlanabilecek “psikocoğrafya”, yürümek, gözlemek/izlemek, sapmak (detournement) fiillerinin ekseninde kent içindeki yaşantıyı, çatışmayı ve entegrasyonu anlamaya yönelik bir gözlem pratiği, yaratıcı bir araştırmadır. Biz de bu çalışmamızda psikocoğrafya kavramını, edebiyat üzerinden -şehir ve şiir ilişkisi bağlamında- ele alarak Orhan Veli’nin şiirlerini değerlendirmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Orhan Veli, psikocoğrafya, derive, şiir, şehir

Kaynakça

• Beyatlı, Y. K. (1974). Kendi Gök Kubbemiz. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Bezirci, A. (2003). Orhan Veli –Yaşamı, Kişiliği, Sanatı, Eserleri. İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Covery, M. (2011). Psikocoğrafya Londra Yazıları (S. Serezli, Çev.). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Debord, G. (2006). Gösteri Toplumu (A. Ekmekçi ve O. Taşkent, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gros, F. (2019). Yürümenin Felsefesi (A. Ulutaşlı, Çev.). İstanbul: Kolektif Kitap.
• Gülbey, E. (2012). 20. Yüzyılda Sanatın Üretim, Tüketim ve Eylem Alanı Olarak Sokak, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Heidegger, M. (2008). Varlık ve Zaman (K. H. Ökten, Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Kanık, O. V. (1992). Bütün Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları.
• Kanık, O. V. (2001). Şairin İşi-Yazılar, Öyküler, Konuşmalar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kanık, O. V. (2021). Bütün Şiirleri. İstanbul: Eksik Parça Yayınları.
• Kaplan, M. (1994). Şiir Tahlilleri II. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karaçalı, B. (2018). Kent- Metropol Ekseninde Dönüşen Yaşamın Dönüşen Sanatı. İdil, 7/45: 557-565.
• Köse, H. (2018). Yaratıcı Uzamlar ya da “Psikocoğrafya” Kavramı Odağında Mekânın Yeniden Üretimi. Moment Journal, 5/2: 320-342.
• Narlı, M. (2008). Üç İstanbul: Yahya Kemal, Orhan Veli ve İlhan Berk’in Şiirlerinde İstanbul. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11/20: 157-171.
• Özcan, T. (2004). Sultan Süleyman’dan Süleyman Efendi’ye İki Şiirin Karşılaştırılması. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14/2: 129-134.
• Özcan, T. (2005). Şair ve Sözün Mahşeri Oktay Rifat. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özgen, N. ve Ertürk, E. M. (2021). Psikocoğrafya. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Sarı, J. (2013). Kenti Deneyimleme Aracı Olarak Psikocoğrafya. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sazyek, H. (1999). Cumhuriyet Dönemi Türk Şiirinde Garip Hareketi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Solnit, R. (2016). Yol Aşkı Yürümenin Tarihi. (E. Kıvılcım, Çev.). İstanbul: Encore Yayınları.
• Yılmaz, E. B. (2019). Edebiyat Şehir Hafıza. İstanbul: Kesit Yayınları.