Örtük Okur’un İzinde Kurmaca Anlatılarda Kurt/Mankurt Fenomenleri: Kan Davası, Gün Olur Asra Bedel, Kassandra Damgası, Dişi Kurdun Rüyaları, Cesur Yeni Dünya, Ölüm Hükmü

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 452 - 473, 21.03.2024

Mehmet Ali Gündoğdu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1454401

Öz

Kurmaca anlatılarda insan, toplum ve doğa hayatının unsurları ya doğrudan ya da örtük bir şekilde daima yer almıştır. Çevreye ait her bir unsurun metin içinde okurun bilincinde canlanacak birer fenomen olarak ortaya çıkması mümkündür. Bu fenomenlerin ortaya çıkartılması ancak ideal okurun perspektifiyle mümkündür. Wolfgang Iser’ın okur merkezli alımlama kuramı, metinlerin böyle belli bir bağlamda örtük yapıdaki izlerden yola çıkarak yorumlanmasına oldukça müsait bir yöntem sunar. Bu makalede metinlerin bu örtük yapısında kurt/mankurt fenomenlerinin ortaya çıkartılması hermenötik olarak yorumlanmaya çalışılmıştır. Fenomenal olarak kurt; asaletin ve özgürlüğün aynı zamanda da uzlaşmasızlığın ve vahşiliğin sembolüdür. İnsanoğlu tarih boyunca kurdun bu üstün meziyetlerini hayranlıkla izlemiş ve değer olarak kendini onunla özdeşleştirmiştir. Diğer taraftan kurdun toplum hayatına uzak olması, sosyal bir varlık olan insana uygun gelmemektedir. Bu toplumsal uyum sürecinde ise, insan sahip olduğu değerlere dikkat etmezse yozlaşıp özünden uzaklaşabilir. İşte mankurt motifi de, bu uzaklaşmayı, köpekleşen kurt sembolü üzerinden gösterir. Yani, yaratılışında asil ve özgür olan bireyin çıkar sevdasıyla çeşitli merkezlere yaltaklanması, soysuzlaşması, geçmişine ve özüne ihanet etmesi, bu fenomen üzerinden okurun zihninde canlandırılabilir. Çalışmadaki metinler örtük yapıda bu fenomenlerin ya ikisinin beraber ya da birisinin bulunması gözetilerek seçilmiştir. Reşat Nuri’nin Kan Davası, Cengiz Aytmatov’un Gün Olur Asra Bedel’i, Kassandra Damgası ve Dişi Kurdun Rüyaları, Aldous Huxley’in Cesur Yeni Dünya’sı ve Elçin’in Ölüm Hükmü bu fenomenlerin örtük yapıya temel teşkil etmesi noktasında ele alınmış ve metnin yönlendirmeleri dikkate alınarak yorumlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Wolfgang Iser, Alımlama Kuramı, Kan Davası, mankurt, Gün Olur Asra Bedel

Kaynakça

• Altun, Z. (2019 Bahar). Türk Kültüründe “Kurt Kavramı” Üzerine Bir İnceleme. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum / Education And Society In The 21st Century, 8(22), 91-108.
• Aytmatov, C. (2005). Dişi Kurdun Rüyaları. Ankara: Elips Kitap.
• Aytmatov, C. (2008). Kassandra Damgası. (A. Pirverdioğlu, Çev.) Ankara: Elips Kitap.
• Aytmatov, C. (2016). Gün Olur Asra Bedel. (R. Özdek, Çev.) İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Azap, S. (2013). Kurtlar ve Mankurtlar. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 2(1), 279-287.
• Bayram, B. (2006). Oğuz Epik Anlatmaları ve Çuvaş Alp Hikâyeleri’nde Kutsal Kurt Ve Tepegöz. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, VI(1), 19-27.
• Çoban, R. V. (2013, Ekim 15 ). Kurtadam Mitlerinin Oluşumu ve Türk Mitolojisinde Kurtadam Yaklaşımları. Şubat 16, 2024 tarihinde https://halkbilimifolklor.blogspot.com/2013/10/kurtadam-mitlerinin-olusumu-ve-turk.html adresinden alındı
• Değirmenci, H. (2022 Mart). Halil Soyuer’in Şiirlerinde Doğa Farkındalığı: Ekoeleştiri Işığında Bir Okuma. Edebi Eleştiri Dergisi, 6(1), 171-186.
• Eagleton, T. (2003). Edebiyat Kuramı Giriş. (T. Birkan, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Efendiyev, E. (2007). Ölüm Hükmü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ergin, M. (2008). Dede Korkut Kitabı 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güneş, M. (2010 Kış). Siyasî Tarih Tanığı Olarak Ölüm Daha Güzeldi Romanı. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi(1), 135-166.
• Güntekin, R. N. (2017). Kan Davası. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Huxley, A. (2007). Cesur Yeni Dünya. (Ü. Tosun, Çev.) İstanbul: İthaki Yayınları.
• Iser, W. (1974). The Implied Reader: Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. London: The Johns Hopkins University Press.
• Iser, W. (1978). The Act of Reading: A Theory of Aesthetic Response. London: Routledge and Kegan Paul.
• Karasoy, Y., & Tombul, A. E. (2018). Peygamberler Tarihinde Bir Kurt Hikâyesi. Millî Folklor, 30(117), 131-135.
• Moran, B. (1991). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Onsori, A. (2023). Oğuz Mitolojisinde Köpek. (H. Behrami, Dü.) Babür, 2(2), 211-224.
• Özdemir, M. N. (1990). Ölüm Daha Güzeldi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Rifat, M. (2004). Eleştirel Bakış Açıları. İstanbul: Dünya Kitapları.
• Söylemez, O. (2005). Türk Dünyası Edebiyatları: Roman. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Taş, E. (2023 Yaz). Türk Destanlarında Kurt. Kün Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 3(1). doi:https://doi.org/10.54281/kundergisi.30.
• Yetkin, G. B., & Öksüz, G. (2019). Edebiyatın Sadık Kahramanları: Köpekler ve Mumu. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 6(47), 4248-4258. doi:http://dx.doi.org/10.26450/jshsr.1594
• Zima, P. (2004). Modern Edebiyat Teorilerinin Felsefesi. (M. Özsarı, Çev.) Ankara: Hece Yayınları.