Hayat bilgisi ve çocuk edebiyatı bağlamında yapılan araştırmalara yönelik bir meta-sentez çalışması

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 686 - 701, 21.03.2024

Yıldıray Aydın

https://doi.org/10.29000/rumelide.1454561

Öz

İlkokul eğitiminde bireyin kendini tanıması, içinde yaşadığı toplumu kültürü ve kuralları ile fark etmesi, çevreye ve doğaya duyarlı olması, kendisini evde, okulda ve yakın çevresinde sağlıklı ve güvende hissetmesi hayat bilgisi dersi ile olmaktadır. Bu yüzden bu dersin öğretimi önemlidir. Bu dersin öğretiminde etkili olduğu ve öğrenmenin kalıcılığını sağladığı için güncel yaklaşımlardan veya disiplinlerden faydalanılmaktadır. Bu bağlamda hayat bilgisi öğretiminde yararlanılabilecek olan alanlardan biri çocuk edebiyatıdır. Çocuk edebiyatı ürünleri yardımıyla hayat bilgisi öğretimine katkı verilebilir. Bu nedenle bu araştırmanın amacı hayat bilgisi öğretiminde çocuk edebiyatından nasıl faydalanıldığını ortaya koymaktır. Bu bağlamda araştırma meta-sentez yöntemi ile yürütülmüştür. Öncelikle araştırma soruları belirlenmiştir. Sonrasında dahil etme ve dışarıda tutma ölçütleri oluşturulmuştur. Bu ölçütlere göre “Dergi Park Akademik”, “YÖK Ulusal Tez Merkezi” ve “Google Scholar” veri tabanları üzerinden hayat bilgisi öğretiminde çocuk edebiyatından faydalanmaya yönelik yapılan dokuz farklı araştırmaya ulaşılmış ve meta-senteze dahil edilmiştir. Ortak kod/temaların oluşturulmasında alan yazında geçen hayat bilgisi öğretimi ve boyutlarından faydalanılmıştır. Hayat bilgisi öğretiminin boyutları olan değer, beceri, ünite-kazanım, kavram ve yöntem başlıkları altında veriler çözümlenmiştir. Sentezleme süreci 10 Eylül 2023-13 Ocak 2024 tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Meta-sentez sonucunda hayat bilgisi öğretiminin değer, beceri, ünite-kazanım, kavram ve yöntemin güçlendirilmesi boyutlarında çocuk edebiyatından faydalanılabileceği ortaya çıkmıştır. Bu sonuç ilkokul eğitiminde görev alan sınıf öğretmenlerinin tasarladığı öğretim sürecine çocuk edebiyatı ürünlerinin kullanımının katkı vereceğini ortaya koymaktadır. Fakat bu katkının ne düzeyde olabileceği bu araştırmalarda belirtilmemiştir. Bu nedenle hayat bilgisi öğretiminde çocuk edebiyatı ürünlerinin kullanımına yönelik nitel boyutu olan daha çok deneysel araştırma yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hayat bilgisi, çocuk edebiyatı, ilkokul

Kaynakça

• Kaynakça Aktay, S. (2021). Hayat bilgisi öğretiminde web 2.0 araçlarının kullanımı. A. Gündoğan ve Z. Kılıç (Editörler), Güncel yaklaşımlara dayalı etkinlik örnekleriyle hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.27-45). Ankara: Vizetek Yayıncılık.
• Aktepe, V. ve Gündüz, M. (2021). Hayat bilgisi dersinde değerler eğitimi. V. Aktepe ve M. Gündüz (Editörler), Kuramdan uygulamaya hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.219-242). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Aküzüm, C., ve Özmen, F. (2013). Eğitim denetmenlerinin rollerini gerçekleştirme yeterlikleri: bir meta-sentez çalışması. Ekev Akademi Dergisi, (56), 97-120.
• Altıntaş, S. ve Yorulmaz, A. (2018). Hayat bilgisi dersinde kavram öğretimi. S. Sidekli (Editör), Kuramdan uygulamaya hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.189-239). Ankara: Eğiten Kitap.
• Aspfors, J., ve Fransson, G. (2015). Research on mentor education for mentors of newly qualified teachers: A qualitative meta-synthesis.Teaching and Teacher Education, 48, 75-86.
• Atalay, N. (2021). Hayat bilgisi öğretiminde yavaş geçişli animasyon kullanımı. A. Gündoğan ve Z. Kılıç (Editörler), Güncel yaklaşımlara dayalı etkinlik örnekleriyle hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.121-138). Ankara: Vizetek Yayıncılık.
• Avcı, G. (2021). Sınıf öğretmenlerinin hayat bilgisi ve sosyal bilgiler derslerinde kullandıkları strateji, yöntem ve teknikler: nitel bir araştırma. Öğretmen Eğitiminde Yenilikçi Araştırmalar Dergisi, 2(2), 164-177. 10.29329/jirte.2021.372.5
• Balbağ, N. L. (2021). Hayat bilgisi öğretiminde yaratıcı drama. A. Gündoğan ve Z. Kılıç (Editörler), Güncel yaklaşımlara dayalı etkinlik örnekleriyle hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.221-241). Ankara: Vizetek Yayıncılık.
• Bekiroğlu, D. ve Ütkür Güllühan, N. (2022). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler derslerinde yaşam becerilerinin eğilimleri: Bir meta-sentez çalışması. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 1- 35. https://doi.org/10.33711/yyuefd.1059300
• Bondas, T., ve Hall, E. O. (2007). Challenges in approaching metasynthesis research. Qualitative Health Research, 17(1), 113-121.
• Bozkurt, M. (2019). Çocuk kitaplarında hayvan sevgisi. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 11(44), 236-240.
• Çiğdemir, S. (2023). Çocuk edebiyatı ürünleri ile kavram öğretimi: Bir karma yöntem çalışması. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 11(3), 549-566.
• Deliveli, K. (2020). Nitel bir araştırma: Uygulamalı çocuk edebiyatı ders etkinliklerinin değerlendirilmesi. Journal of Computer and Education Research, 8 (15), 274-304. DOI:10.18009/jcer.686511
• Durmaz, M., Topcam, A. B., Sönmez, M., ve Baysal, Z. N. (2023). Etkileşimli okuma destekli hayat bilgisi derslerinin ilkokul öğrencilerinin hayat bilgisi dersi ve çevreye yönelik tutumlarına etkisi. Millî Eğitim, 52 (240), 3083-3112. DOI: 10.37669/milliegitim.1181730
• Elçiçek, M. (2022). Uzaktan eğitim engelleri: Bir meta-sentez çalışması. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 5(1), 35-45.
• Erışık, K. (2019). Çocuk edebiyatı yazarı Hasan Kallimci’nin ilkokul düzeyindeki kitaplarının değerler eğitimi açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ağrı.
• Girmen, P. (2017). Hayat bilgisi dersi ve kavram öğretimi. B. Tay (Editör), Etkinlik örnekleriyle hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.257-280). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Gülcü, A. ve Küçükkaragöz, H. (2021). Sınıf Öğretmenlerinin Hayat Bilgisi Öğretiminde Çocuk Edebiyatı ile Yapılandırılmış Dramaya İlişkin Görüşleri. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 12(2), 742-768.
• Gültekin, M. ve Özenç İra, G. (2021). Hayat bilgisi öğretiminin geleceği. A. Gündoğan ve Z. Kılıç (Editörler), Güncel yaklaşımlara dayalı etkinlik örnekleriyle hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.1-23). Ankara: Vizetek Yayıncılık.
• Gündoğan, A. (2021). Hayat bilgisi öğretiminde okul dışı öğrenme ortamları. A. Gündoğan ve Z. Kılıç (Editörler), Güncel yaklaşımlara dayalı etkinlik örnekleriyle hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.245-268). Ankara: Vizetek Yayıncılık.
• Güneş, D. ve Erdem, R. (2022). Nitel araştırmaların analizi: Meta-sentez. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 81-98.
• Gürdoğan Bayır, Ö. (2017). Hayat bilgisi dersinde beceri öğretimi. B. Tay (Editör), Etkinlik örnekleriyle hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.283-319). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Herdem, K., ve Ünal, İ. (2018). STEM eğitimi üzerine yapılan çalışmaların analizi: Bir meta-sentez çalışması. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 48(48).
• Karaçoban, F. (2021). Hayat bilgisi öğretiminde otantik öğrenme yaklaşımı. A. Gündoğan ve Z. Kılıç (Editörler), Güncel yaklaşımlara dayalı etkinlik örnekleriyle hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.163-191). Ankara: Vizetek Yayıncılık.
• Kaşakaya, A. (2018). Hayat bilgisi öğretimi sürecinde temel yaşam becerileri. S. Sidekli (Editör), Kuramdan uygulamaya hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.121-185). Ankara: Eğiten Kitap.
• Kaya, S. (2023). Türkiye’deki eğitim programlari ve öğretim alani’nın kapsamı ve araştırma alanları üzerine bir meta-sentez (1974-2021), E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 14 (4), 246-263. https://doi.org/10.19160/e-ijer.1292721
• Kaya, M. F. (2021). Hayat bilgisi öğretiminde tersyüz sınıf modeli. A. Gündoğan ve Z. Kılıç (Editörler), Güncel yaklaşımlara dayalı etkinlik örnekleriyle hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.195-216). Ankara: Vizetek Yayıncılık.
• Kılıç, Z. (2018). Hayat bilgisi dersinde farkındalık oluşturmak: belirli gün ve haftalar. S. Sidekli (Editör), Kuramdan uygulamaya hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.77-99). Ankara: Eğiten Kitap.
• Kılıç, Z. (2021). Hayat bilgisi öğretiminde storyline uygulamaları. A. Gündoğan ve Z. Kılıç (Editörler), Güncel yaklaşımlara dayalı etkinlik örnekleriyle hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.271-295). Ankara: Vizetek Yayıncılık.
• Kodan, H. ve Kara, K. (2021). Sınıf Eğitimi Bilim Dalı’nda çocuk edebiyatı konulu lisansüstü çalışmalara genel bakış: Bir meta-sentez çalışması. OPUS– Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(Eğitim Bilimleri Özel Sayısı), 4539-4567. DOI: 10.26466/opus.888446
• Kurt, Ö. (2019). 6-10 Yaş çocuk öykü kitaplarının MEB 2018 hayat bilgisi öğretim programında bulunan değerler yönünden incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Öksüz, H. İ., Keskin, H. K., ve Çetinkaya, F. Ç. (2018). Sosyal medya platformlarında en fazla önerilen 15 resimli çocuk kitabının Hayat Bilgisi Programı’nda yer alan değerler bakımından incelenmesi. Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 6(1), 13-31.
• Polat, S. ve Ay, O. (2016). Meta-sentez: Kavramsal bir çözümleme. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi 4(1), 52-64. http://dx.doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.4c2s3m Sever, S. (2019). Çocuk edebiyatı ve okuma kültürü (3. Baskı). İzmir: Tudem.
• Şimşek, Ş. (2020). Çocuk Edebiyatında Değerler Eğitimi. Ş. Şimşek ve F. Bulut (Editörler). Çocuk edebiyatı yazarlarının kaleminden değerler eğitimi içinde ss. 9-19. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Şirin, M. R. (2022). Çocuk, çocukluk ve çocuk edebiyatı (3. Baskı). İstanbul: Uçan At Yayınları.
• Takak, T., ve Kabapınar, Y. (2022). Sınıf Öğretmenlerinin Öğrenme Ortamlarında Çağdaş Türk Çocuk Edebiyatı Öykülerine Yer Verme Durumları: Edebiyatın Sınıfa Yansıması. International Primary Education Research Journal, 6(2), 119-139.
• Taşkın, A. (2022). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler dersleri için çocuk edebiyatı okuma yörüngesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bolu.
• Tekindal, M. ve Tonbalak, K. (2021). Nitel araştırmalarda meta-sentezin kapsamı ve yaşlılık alanında meta-sentez örnekleri. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 21 (2), 235-268.
• Toker, A. (2022). Bir araştırma metodolojisi olarak sistematik literatür incelemesi: Meta-sentez yöntemi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 313-340.
• Uçuş, Ş., Demirbaş, İ., Gafa, İ., Ylıdız, Z. ve Sönmez, K. (2017). Review Of The Eligibility Of Children’s Books To The Congurity Of The Social Studies Curricula (K1-K3), International Journal Of Eurasia Social Sciences, 8, (27), pp. (408-441).
• Ulun, E. B. (2022). Cahit uçuk’un çocuk romanlarında değerler eğitimi. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 7(2), 133-145.
• Ulusoy, K. (2017). Hayat bilgisi dersinde değerler ve değerler eğitimi. B. Tay (Editör), Etkinlik örnekleriyle hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.323-350). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Uzunkol, E. (2021). Hayat bilgisi dersinde temel beceri öğretimi. V. Aktepe ve M. Gündüz (Editörler), Kuramdan uygulamaya hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.103-147). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Ünlü, İ. ve Kaşkaya, A. (2018). Değer eğitimi. S. Sidekli (Editör), Kuramdan uygulamaya hayat bilgisi öğretimi içinde (ss.101-119). Ankara: Eğiten Kitap.
• Yerli, B. (2022). Hayat bilgisi dersi öğretim programı bağlamında TRT Çocuk Dergisinin incelenmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ayfonkarahisar.
• Yıldız, V. A. ve Kılıç, D. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programlarına ilişkin öğretmen görüşleri: bir meta-sentez çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 2115-2127.
• Yıldırım, G., ve Dayan, G. (2019). 3.Sınıf Hayat Bilgisi Ders Kitabındaki Metinlerinin Çocuk Edebiyatında "İzlek-Tema" Bağlamında İncelenmesi. 2. Uluslararası Temel Eğitim Kongresi (s. 122-127). Ankara: Eğiten Matbaacılık.