Bestekârı Bedros Çömlekçiyan olarak kayıtlı bir meçhul eser: Acembûselik Sazsemâîsi

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 794 - 812, 21.03.2024

İsmail Yörükçüoğlu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1454579

Öz

Bu çalışmada, üç farklı nüshada Bedros Çömlekçiyan veya diğer bir adıyla Çömlekçi Bedros Ağa olarak bilinen bestekâr adına kayıtlı Acembûselik makâmında, sazsemâîsi formundaki eser karşılaştırılarak incelenmektedir. Araştırma sürecinde esere ait ulaşılabilen tüm nüshalar bir araya getirilmiştir. Kaynaklarda Bedros Çömlekçiyan’a ait olarak gösterilen eserler taranmış, bunlar arasında Acembûselik makamında sazsemâîsi formunda bir esere rastlanamamıştır. Çalışmada Bedros Çömlekçiyan hakkında bilgi verilmiştir. Acembûselik makâmında sazsemâîsi formundaki esere ait ulaşılabilen nüshalar tanıtılmıştır. Ulaşılabilen ve incelemeye konu olan üç nüshanın da Hamparsum notalama sistemiyle yazılı olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada Hamparsum notalama sistemi tanıtılmıştır. Araştırmada, incelenen üç nüsha üzerinde içerik analizi yapılmıştır. Araştırma sürecinde belge tarama ve doküman incelemesi tekniklerinden faydalanılmıştır. Üç nüsha, Hamparsum notalama sisteminden günümüzde kullanılan Arel-Ezgi-Uzdilek sistemine çevrilmiş, ardından oluşturulan şablon üzerinde alt alta gelecek şekilde yeniden yazılarak, karşılaştırmaya tabi tutulmuştur. Çalışmanın sonucunda, Leon Hancıyan Külliyatı 1 nolu defterde yer alan nüshanın diğer nüshalardan uzun yapıda olduğu tespit edilmiştir. İsam Kemal Batanay Arşivi’nde yer alan nüshada ise seyir içerisinde farklı perdelerin kullanıldığı saptanmıştır. Üç nüsha arasında da tartım ve nağme bakımından farklılıkların olduğu saptanmıştır. Eserin meşk aktarım sürecinde yaşadığı değişimler yapılan karşılaştırmayla somut olarak ortaya konulmuştur. Araştırmaya konu olan Acembûselik Sazsemâîsi’ne ilişkin, Arel-Ezgi-Uzdilek sistemine çevrilmiş olan notalar da çalışmanın ekinde verilerek günümüz icrâcı ve araştırmacılarının hizmetine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk Müziği, Bedros Çömlekçiyan, Leon Hancıyan, Kemal Batanay, Hamparsum.

Kaynakça

• Aksu, F. Â. (1988). Abdülbâkî Nâsır Dede ve Tedkîk u Tahkîk. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri, TRT Müzik Dairesi Başkanlığı Arşivi, Leon Hancıyan Koleksiyonu 1, TRT. MD. d. / 0400-238/361, (1).
• Başbakanlık Devlet Arşivleri, TRT Müzik Dairesi Başkanlığı Arşivi, Leon Hancıyan Koleksiyonu 139, TRT. MD. d. / 536-144, 536-145 (139).
• Behar, C. (1993). Zaman, Mekân, Müzik. İstanbul: Afa Yayınları.
• Ergen, A. Notam 1.0 Dijital Türk Müziği Repertuvarı Programı, 1A Takımı Bilgisayar Yazılım, İstanbul (tarihsiz).
• Ezgi, S. (1933). Nazarî ve Amelî Türk Musikisi I. İstanbul: Millî Mecmua Matbaası.
• Ezgi, S. (1938). Nazarî, Amelî Türk Musikisi III. İstanbul: Bankalar Basımevi.
• Ezgi, S. (1953). Nazarî, Amelî Türk Musikisi V. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi.
• Gürbüz, H. (2010). Meşk Sistemi, Türk Musikisine Katkıları ve Günümüze Yansımaları. Yüksek Lisans Tezi. Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İsam, İslam Araştırmaları Merkezi, Kemal Batanay Arşivi, KB:24-1925-4602.
• Kaçar, G. Y. (2012). Türk Mûsikîsi Rehberi (2. Baskı). Ankara: Maya Akademi Yayınları.
• Karadeniz, M. E. (2013). Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karamahmutoğlu, G. (1999). İstanbul Atatürk Kitaplığı’ndaki 1637 Nolu Yazma Hamparsum Nota Defteri. Sanatta Yeterlilik Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karasar, N. (2022). Bilimsel Araştırma Yöntemi (İkinci yazım 37. Basım). Ankara: Nobel Yayınları.
• Kerovpyan, A., & Yılmaz, A. (2010). Klasik Osmanlı Müziği ve Ermeniler. İstanbul: Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Vakfı Kültür Yayınları.
• Özcan, N. (2003). “Limonciyan, Hamparsum”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27. Cilt, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztuna, Y. (2006). Türk Mûsikîsi Akademik Klasik Türk San’at Mûsikîsi’nin Ansiklopedik Sözlüğü I-II. Ankara: Orient Yayınları.
• Pamukciyan, K. (1966). “Çömlekciyan (Bedros)”, İstanbul Ansiklopedisi. 8. Cilt, İstanbul: Koçu Yayınları.
• Pıjışkyan, M. (1997). Yerajışdutyun, vor e hamarod değegutyun yerajışdagan ısgızpants, yeleveçutyants yeğanagats yev nışanakrats khazits, 1815, Müzik: Müzik Prensipleri, Ezgi Seyirleri ve Khaz Notası İşaretleri Üzerine Kısa Bilgiler, 1815. Yay. Haz. A. Kerovpyan, Yerevan: Ermenistan Milli Kütüphanesi Kirk Yayınları.
• Songur, S. (1999). Ermeni Asıllı Bestekar ve İcracılarımızın Hayatları, Musikimizdeki Yeri ve Etkileri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tırışkan, A. G. (2000). Hâşim Bey’in Edvârı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tohumcu, Z. G. G. (2006). Müziği Yazmak. İstanbul: Nota Yayıncılık.
• Tura, Y. (2006). Tedkîk ü Tahkîk. İstanbul: Pan Yayınları.
• Yenigün, H. (1959). Gayr-i Müslim Musikişinaslar. Musiki Mecmuası, 12(138), 168-169, 183.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (3. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yörükçüoğlu, İ. (2023). Günümüzde Bestekârı Meçhul Olarak Kayıtlı Hüseynîaşîrân Peşrev’in Ulaşılabilen Nüshalar Doğrultusunda Meşk Aktarım Sürecindeki Değişiminin İncelenmesi. Sanat Yazıları (49), 527-552. https://doi.org/10.61742/sanatyazilari.1344770