Ѐmile Benveniste’nin Sözceleme Kuramından Hareketle Kuyucaklı Yusuf

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 361 - 384, 21.03.2024

Ekin Aktürk

https://doi.org/10.29000/rumelide.1455123

Öz

Aristo’nun ‘Poetika’ adlı eserinden beri varlığı dil biliminde kabul edilen sözcelemenin incelenmesi, on dokuzuncu yüzyılın sonlarından günümüze doğru, gerek dil bilgisel gerek edebî ve retorik bağlamında incelemelerle dilbilimin güncel araştırma konularından biri olma niteliğini taşımaktadır. Ferdinand de Saussure’ün dil ve söz ayrımından günümüz sözceleme kuramlarına geçiş, yapısal dil bilimin ve üretici dönüşümlü dil bilgisinin sözcük düzeyinden tümce düzeyine kadar yaptıkları incelemelerin semantik boşlukları doldurmada yeterli kalmamalarıyla gerçekleşmiştir. Sözceleme kuramlarıyla beraber söylemde, kimin, nerede, ne zaman, kiminle, ne konuştuğu da bağlam içinde incelemelere dâhil edilmiştir. Sözceleme kuramlarında temel prensip, öznel ifadelerin tümce içindeki varlıklarının metnin bağlamına kattıkları anlamları açığa kavuşturma konusunda faydalı olmaktır. Toplumcu gerçekçi ve tenkit içeren üslubuyla köy halkının yaşamından gerçek kesitleri eleştirel bir gözle okura aktaran Kuyucaklı Yusuf romanı bu bağlamda sözceleme kuramının uygulanabileceği bir eserdir. Örneklem olarak seçilen eser, gerek içerik gerek semantik yapı gerekse olay örgüsünde yer alan karşılıklı çok sayıda söylem içermesi bakımından değerlidir. Bu çalışmada, romanın izleksel yapısı ve olay örgüsü sözcelem çözümlemelerine ışık tutmak adına içerdiği göstergelerle incelenmiştir. Kuyucaklı Yusuf romanında tespit edilen sözceleme örnekleriyle Benveniste’nin sözceleme kuramından hareketle, romanın derin yapısındaki aktarılan söylemin bağlamı ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sözceleme, Dil/söz Ayrımı, Aktarılan Söylem, Kuyucaklı Yusuf

Kaynakça

• Aktürk, E. (2023). Türk Dünyasının Varoluşçusu Anar’ı Yağışlı Bir Gecede Okumak, Unity of Turkic People Turan, Aralık, 2023, Kafkas Basım Evi.
• Ali, S. (2021). Kuyucaklı Yusuf, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Kıran A., Kıran Z. (2022). Dilbilime Giriş, Seçkin Yayınları, Ankara.
• Korkmaz, R. (1997). Sabahattin Ali, İnsan ve Eser, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Kudret, C. (2016). Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Moran, B. (2021). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II, İletişim yayınları, İstanbul.