Türkçe ve Almanca frazemlerde “su” kavramının anlam analizi

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 897 - 912, 21.03.2024

Mehmet Halit Atli Hatice Algül

https://doi.org/10.29000/rumelide.1455144

Öz

Frazem; kalıplaşmış ifade, metaforik deyim ve diğer benzer ifadeleri içine alan tek bir kelime veya kelime grubundan oluşan özel anlamlı yapıdır. Bir diğer deyişle geçmişten günümüze toplumların konuşma dilinde bolca kullanılan, kullanıldığı toplumun kültür, örf, adet ve tarihine ayna tutup onu süslü kılan kalıplaşmış ifadelerdir. Dilde kullanılan temel yapılardandır ve çoğunlukla gerçek anlamlarının dışına çıkar, bu sebeple hem kullanıldığı toplumda hem de yabancı dil eğitimi ve öğretiminde önemli bir yere sahiptir. Türkçe ve Almancada “su” kavramıyla oluşturulan frazemlerin anlam analizi, soyut, somut, olumlu ve olumsuz anlamlarını karşılaştırmalı inceleyen araştırmalar bulunmamaktır. Bunun yanı sıra mevcut dillerin frazemleri arasındaki benzerlik ve farklılıkların yanı sıra buradaki söz sanatlarını tespit etmeye çalışan araştırmalar da yoktur. Dil ve anlam birbirinden ayrılmaz bir bütün olduğundan frazemler, bu çalışmada anlambilimsel açıdan ele alınmıştır. Özellikle her iki kültürde önemli bir yere sahip olan “su” içerikli metaforik ifadeler bu makalede karşılaştırmalı dilbilim yöntemi ile analiz edilmiştir. Bunun için ilk önce tarama modeli ile frazemler kayıt altına alınmış, ardından karşılaştırma yöntemi ile incelenmiştir. İnceleme sonucunda Türkçede 88, Almancada 48 adet su kavramını içeren toplam 136 frazem bulunmuştur. Anlamlarına göre dağılımı yapıldığında Türkçede %34'ünün olumlu, %51'inin olumsuz, %15'inin hem olumlu hem olumsuz; Almancada ise %33'ünün olumlu, %61'inin olumsuz, %6'sının hem olumlu hem olumsuz olduğu tespit edilmiştir. Özetle her iki dildeki frazemlerin yarısından fazlasının olumsuz olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

anlambilim, frazem, kalıplaşmış ifadeler, söz sanatları

Kaynakça

• Aksan, D. (2020). Her yönüyle dil (ana çizgileriyle dilbilim). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayımları.
• Aksan, D. (2021). Anlambilim: Anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1-2. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Atli, M. H., & Demir, E. (2023). Türkçe ve Almanca “Renk” içerikli deyimlerin karşılaştırılması. Korpusgermanistik, 2(1), 1-16.
• Bayraktar, S. (2022). Kalıp Sözler Özellikleri, Sınıflandırılması, Kültürel Göstergeleri, Yabancı Dil Öğretimindeki Yeri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Duden, (2013). Redewendungen.
• Jiang, W. (2000). The relationship between culture and language. ELT journal, 54(4), 328-334.
• Kenzhalin, K. (2017). Türk Dünyasında Deyim Bilimi Çalışmaları. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (43), 107-124.
• Lüger, H. H. (2019). Phraseologische Forschungsfelder. Beiträge zur Fremdsprachenvermittlung, 61, 51-82.
• Mel’čuk, I. (2015). Clichés, an understudied subclass of phrasemes. Yearbook of Phraseology, 6(1), 55-86.
• Mel’čuk, I. (2020). Clichés and pragmatemes. Neophilologica, (32), 9-20.
• Püsküllüoğlu, A. (2006). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• San, C. (2010). Toplumbilimsel Yöntem Açısından Durkheim ve Weber. İstanbul University Journal of Sociology, 3(21), 17-39.
• Saussure, F. D. (1985). Genel Dilbilim Dersleri (Çev. Berke Vardar). Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Sayım, H. (1996). Dinlerde Kozmogoni ve Yaratılış Açısından Suyun Değeri. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(9), 127-139.
• Stomatov, S. (2007). Rus Dilinde Deyimlerin Tarihsel (Etimolojik) Açıdan İncelenmesi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Toklu, M. O. (2021). Dilbilime Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Uçar, H. (2020). Bir kültün özellikleri: Türklerde su kültü. Kültür Araştırmaları Dergisi, (7), 24-47.
• Vardar, B. Güz, N., Huber, E., Senemoğlu, O., Öztokat, E. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• http://sozluk.gov.tr/
• https://www.duden.de/rechtschreibung/Redewendung
• https://www.redensarten-index.de/