Brahmanism and Buddhism from Tanzimat to Cumhuriyet Era in Türkish Press

Yıl 2024, Sayı: 40, 143 - 160, 25.06.2024

İhsan Safi Mehmet Kurnaz

https://doi.org/10.29000/rumelide.1502176

Öz

Brahmanism and Buddhism are two religions that were born in İndia and found supporters in vast geopraphies. These religions have religios elements such as their deities, holy boks, temples, worship, statues, of their deities, cremation of corpses, belief in reincarnation, understanding of Nirvana, lotus flowers symbolizing rebirth. There are many contradictory and similar features among them. Over time different religions and nations have been interested in the İndians and their belief. Researchers, writers, and travellers who went to İndia also observed the religious life there and created various works about them. Brahmanism and Buddhism which were learned through these works, attracted the attention of litarature and press. The same situation existed in the Ottaman Empire until the Republic Period, and İndia, Brahmanism and Buddhism found wide covarage in Türkish literature and press. İn this study newpapers and magazines published in the period from Tanzimat to Republic were scanned and news, articles published about Brahmanism and Buddhism were idenfied and how in was shown how and in what way these religions were included in the Türkish press. İt’s clear that these articles and news published in the press influenced the literary people to be interested in Brahmanism and Buddhism to include them in their work. In this study, the contribution of Turkish press to the inclusion of Brahmanism and Buddhism in literary works in Turkish literature is shown through examples of articles and news published in the press.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Cumhuriyet, press, literatüre, Brahmanism and Buddhism

Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar Türk Basınında Brahmanizm ve Budizm

Öz

Brahmanizm ve Budizm; Hindistan’da doğan ve geniş coğrafyalarda taraftar bulan iki dindir. Bu dinlerin; ilahları, kutsal kitapları, mabetleri, ibadetleri, ilahlarının heykelleri, cenazelerin yakılması, tenasüh inancı, Nirvana anlayışı, yeniden doğuşu simgeleyen nilüfer çiçeği gibi dinî unsurları vardır. Bunlar arasında birbirine aykırı ve birbirine benzeyen pek çok özellik bulunmaktadır. Zamanla Hintlilere ve onların inançlarına farklı din ve milletler ilgi duymuşlardır. Hindistan’a giden araştırmacı yazarlar ve seyyahlar, buradaki dinî yaşantıyı da gözlemlemiş ve bunlar hakkında çeşitli eserler meydana getirmişlerdir. Bu eserler vasıtasıyla hakkında bilgi edinilen Brahmanizm ve Budizm, basının ve edebiyatçıların da ilgisini çekmiştir. Cumhuriyet’e kadar Osmanlı devletinde de aynı durum olmuş ve Türk basınında ve edebiyatında Hindistan, Brahmanizm ve Budizm geniş yer bulmuştur. Bu çalışmada Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar olan dönemde yayımlanan gazete ve dergilerden taramalar yapılmış, Brahmanizm ve Budizm ile ilgili yayımlanmış haber, makale ve yazılar tespit edilerek Türk basınında bu dinlerin nasıl ve ne şekilde yer aldıkları gösterilmiştir. Basında çıkan bu yazılar ve haberlerin edebiyatçıların Brahmanizm’e ve Budizm’e ilgi duymalarına, eserlerinde onlara yer vermelerine etkili oldukları açıktır. Bu çalışmayla, Türk edebiyatında Brahmanizm ve Budizm’e edebî eserlerde yer verilmesinde Türk basınının katkısı, basında çıkan yazı ve haber örnekleri üzerinden gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, cumhuriyet, basın, edebiyat, Brahmanizm ve Budizm

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi (2020). Paris’te 30000 Budî, (Sadeleştirenler: Erdoğan Erbay ve Ali Utku). Çizgi Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Ahmet Mithat Efendi (2000). Hayret, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Ahmet Mithat Efendi (1302/1885). Lü’lü-i Asfer, Tercüman-ı Hakikat Matbaası, İstanbul.
• Ahmet Mithat Efendi (1303/1885-1886). “Hayret”, Tercüman-ı Hakikat Gazetesi, Nu. 2243-2429.
• Ahmet Mithat Efendi ( 1307/1889-1890). “Paris’te 30000 Budî”, Tercüman-ı Hakikat Gazetesi, Nu.:3577-3591.
• Ahmet Rıfkı. (1327/1909). “Buda”, Eşref Dergisi, c.1. Sayı:33. ss.11-12.
• Ahmet Rıfkı. (1330/1912). “İbadet Dersleri 3”, Yirminci Asırda Zekâ Dergisi, c.1, s.10, ss.164.
• Baha Tevfik. (1330/1914). “Hayat ve Memat”, Yirminci Asırda Zekâ Dergisi, c.2, Nu:26. s.47.
• Bir Diplomat. (1324/1908). “Hindistan’da Kadınlar İctimaı”, Davul Gazetesi, Adet: 2. ss.10-15.
• Direktör Ali Bey (1898). Seyahat Jurnali, (Osmanlıca Metin).İBB Kitaplığı. D/261
• Durmuş, Ali (2009). Şemsettin Sami Esatir Adlı Eserinin Transkripsiyonu ve Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi, (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Elazığ.
• Filibeli Ahmet Hilmi. (1328/1910). “Âmâk-ı Hayal”, Hikmet Gazetesi, Nu:18-19/32.
• Filibeli Ahmet Hilmi. (1998). Âmâk-ı Hayal, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Günay, E. ve Güngör, H. (1998). Türk Din Tarihi, Laçin Yayınları, İstanbul.
• Gürpınar, H.R. (2021). Cadı, (Haz.: Selma Oğuz), Türk Dil Kurumu, Ankara.
• Javed, Nadeem. (1900). Selanikli Mehmet Tevfik’in Hindistan Seyahatnamesi, (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İstanbul.
• İbrahim Şinasi (2005). Şinasi Bütün Eserleri, (Haz.:İsmail Parlatır, Nurullah Çetin), Ekin Kitabevi, Ankara.
• İleri, Celal Nuri (2012). Celal Nuri İleri’nin Romanları, (Haz.: Mustafa Kurt), Kurgan Edebiyat Yayınları, Ankara.
• İsimsiz. (1302/1884). “İcmal-i Ahval”, Tarîk Gazetesi, Nu.276. ss. 1.
• İsimsiz. (1256/1840). “Havadis-i Ecnebiyye”, Ceride-i Havadis Gazetesi, S.19.
• İsimsiz. (1337/1921). “Buda’nın Çocukları”, İnci Mecmuası, S. 26. ss.5-6.
• İsimsiz. (1290/1874). “Hindistan Hakkındadır”, Basiret Gazetesi, S.1124, ss.2, st. 3.
• İsimsiz. (1298/1881). “Hind u Çini Seyahatnamesi”, Tercüman-ı Hakikat Gazetesi, S.769-783.
• Karaosmanoğlu, Y.K. (2018). Tiyatro Eserleri, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kaya & Kıdambi. (2013). Hindi-Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara.
• Köprülü, M.F. (1325/1909). “Hefte-i Tefekkür”, Jale Dergisi, nu: 1. ss.2.
• Menzies, Allan (2023). Hindistan Dinleri: Brahmanizm ve Budizm, (Çev.:Beyza Nur Doğan), Dorlion Yayınları, Ankara.
• Meriç, Cemil. (1999). Sosyoloji Notları, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Michaels, A. (2021). Buda Yaşamı, Öğretileri ve Efsaneleri, (Çev.: Senem İnal), Runik Yayınları, İstanbul.
• Müftüoğlu, Ahmet Hikmet. (H.1338/1920). “Gönül Hanım”, Tasvir-i Efkâr Gazetesi, Nu: 2974-3024.
• Müftüoğlu, Ahmet Hikmet (2018). Gönül Hanım, Akçağ Yayınları, İstanbul.
• Moralızade Vassaf Kadri (2021). Hint Yıldızı, Ketebe Yayınları, İstanbul.
• Nabizade Nazım (1309-1891). Esatir, (Osmanlıca Metin), Kasbar Matbaası, İstanbul.
• Ozansoy, F.A. (25 Mart 1315/1899-). “Nirvana”, Servet-i Fünûn Dergisi, Dokuzuncu Sene, c.17. nu.421. ss. 70.
• Ozansoy, Halit Fahri (1919). Efsaneler, Epizot Yanları, İstanbul.
• Sarma, D.S. (2005). Hint Dini Tarihine Giriş, (Çev.: Fuat Aydın), Ataç Yayınları, İstanbul.
• Şemsettin Sami (1879). Esatir, (Osmanlıca Metin), Mihran Matbaası, İstanbul.
• Tansel, F.A. (1989). Mehmet Emin Yurdakul Eserleri 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Tarhan, Abdülhak Hamit. (1998). Duhter-i Hindu, (Haz.: İnci Enginün, Abdülhak Hamit Tarhan Tiyatroları 3), Dergâh yayınları, İstanbul.
• Tarhan, A.H. (1998). Cünun-ı Aşk, (Haz.: İnci Enginün, Abdülhak Hamit Tarhan Tiyatroları 2), Dergâh yayınları, İstanbul.
• Tek, M.F. (2002). Aydemir, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• Tevfik Fikret (1315/1899). “Buda”, Servet-i Fünûn Dergisi, nu.453, s.162.
• Tümer, Günay (1992). “Brahmanizm”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, c. 6, ss. 329-333,
• Tümer, Günay (1992). “Budizm”, İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, c.6, ss. 352-360.
• Uşaklıgil, H.Z. (2014). Kırk Yıl, Özgür Yayınları, İstanbul.
• Uşaklıgil, H. Z. (1311/1894). “Sanskrit Edebiyatı”, Mektep Dergisi, c. 3. nu:1-10.
• Uşaklıgil, H.Z. (2020). Aşk-ı Memnu, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• Uşaklıgil, H.Z. (2020). Bir Ölünün Defteri, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Yurdakul, M.E. (R.1334/1918). “İsyan”, Türk Yurdu Dergisi, Yıl: 7. c.14, S.2, ss.35-48