Analyzing children's literature books in terms of children's rights

Yıl 2024, Sayı: 40, 294 - 311, 25.06.2024

Tuğçe Nur Karataş , İslim Derya Yılmaz

https://doi.org/10.29000/rumelide.1502196

Öz

Books of children's literature can be used as effective tools in children’s rights education. This study aimed to examine the books of children's literature recommended by classroom teachers in terms of children's rights. In the first stage of the study, 550 classroom teachers working in 15 primary schools were asked to recommend five children's literature books. The recommended books were ranked and the seven most repeated books were determined and these books constituted the data set of the study. Document analysis method was used in the study conducted with case study design. The books were analyzed within the scope of children's rights. As a result of data analysis, 15 categories and 36 codes were obtained. The relevant categories were named as the right to live with family, deprivation of liberty and fair trial, child labor, right to play, entertainment and rest, right to protection of children in need of special care, right to live and have appropriate living standards, right to participation, right to education, right to non-discrimination, right to health, right to protection from neglect, abuse and harmful substances, right to shelter, freedom of religion, conscience and thought, meeting the need for love and right to nutrition. The most frequently repeated codes in the books are listed as access to adequate nutrition, the right to play, entertainment and rest, exposure to verbal violence, exposure to psychological and emotional violence and fulfillment of the need for love. The least common codes in the books were prevention of life with family, prevention of child labor, prevention of meeting the needs of children in need of special care, socioeconomic-based discrimination, race-based discrimination, prevention of access to health services, encouragement to harmful substances, deprivation of love and lack of fair trial. When the results are considered holistically, it is thought that teachers should choose books that are sensitive to children's rights when recommending books to their students. In addition, it is recommended that awareness-raising activities be conducted with teachers to draw attention to children's rights in books.

Anahtar Kelimeler

children’s rights, children’s rights education, children’s literature, children’s books

Çocuk edebiyatı kitaplarının çocuk hakları açısından incelenmesi

Öz

Çocuk edebiyatı eserleri, çocuk hakları eğitiminde etkili birer araç olarak kullanılabilir. Bu doğrultuda bu çalışma, sınıf öğretmenlerinin önerdiği çocuk edebiyatı eserlerini çocuk hakları açısından incelemeyi amaçlamıştır. Çalışmanın ilk aşamasında, 15 ilkokulda görev yapan 550 sınıf öğretmeninden beş çocuk edebiyatı kitabı önermeleri istenmiştir. Önerilen kitaplar sıralanarak en fazla tekrar edilen yedi kitap belirlenmiş ve bu kitaplar çalışmanın veri setini oluşturmuştur. Nitel yöntem ile yürütülen çalışmada doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Kitaplar, çocuk hakları kapsamında çözümlenmiştir. Veri analizi sonucunda 15 kategori ve 36 kod elde edilmiştir. İlgili kategoriler; aile ile birlikte yaşama hakkı, özgürlükten yoksun bırakılma ve adil yargılanma, çocuk işçiliği, oyun, eğlence ve dinlenme hakkı, özel bakıma ihtiyaç duyan çocukların korunması hakkı, yaşama ve uygun yaşam standartlarına sahip olma, katılım hakkı, eğitim hakkı, ayrımcılık yasağı, sağlık hakkı, ihmal, istismar ve zararlı maddelerden korunma hakkı, barınma hakkı, din, vicdan ve düşünce özgürlüğü, sevgi ihtiyacının karşılanması ve beslenme hakkı olarak isimlendirilmiştir. Çalışmanın sonuçları incelendiğinde, kitaplarda en sık tekrar edilen kodlar yeterli beslenme şartlarına erişme, oyun, eğlence ve dinlenme hakkı, sözel şiddete maruz kalma, psikolojik ve duygusal şiddete maruz kalma ve sevgi ihtiyacının doyurulması olarak sıralanmıştır. Bununla birlikte kitaplarda en az yer alan kodlar ise aile ile yaşamın engellenmesi, çocuk işçiliğinin önlenmesi, özel bakıma ihtiyaç duyan çocukların ihtiyaçlarının sağlanmasının engellenmesi, sosyoekonomik temelli ayrımcılık, ırk temelli ayrımcılık, sağlık hizmetlerinden faydalanmasının engellenmesi, zararlı maddeye özendirme, sevgiden mahrum bırakılma ve adil yargılanmama olarak ifade edilmiştir. Sonuçlar bütüncü olarak ele alındığında, öğretmenlerin öğrencilerine kitap tavsiye ederken çocuk haklarına duyarlı kitapları seçmesi gerektiği düşünülmektedir. Ayrıca, kitaplardaki çocuk haklarına dikkat çekmek için öğretmenlerle farkındalık çalışmaları yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk hakları, çocuk hakları eğitimi, çocuk edebiyatı, çocuk kitapları

Kaynakça

• Akgül, M. Ş. (2018). İlkokul 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin çocuk hakları konusundaki bilinç düzeylerinin belirlenmesi: Bir ölçek geliştirme çalışması. [Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi]Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Akyüz, E. (2018). Çocuk hukuku: Çocukların hakları ve korunması. Pegem Akademi.
• Arı, G. & Okur, A. (2013). Öğrencilerin ilköğretim 100 temel eseri okuma durumu. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 173(173), 307-328.
• Avşar, Z. & Öğütoğulları, E. (2012). Çocuk işçiliği ve çocuk işçiliği mücadele stratejileri. SGD-Sosyal Güvenlik Dergisi, 2(1), 9-40.
• Aykaç, N. & Türkoğlu, İ. E. (2012). Çocuk ve gençlik edebiyatı bağlamında Montaigne’in denemelerinin eğitimsel değerler açısından değerlendirilmesi. 3. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu, 181-190, Ankara.
• Bağcı, E. (2013). Çocuk edebiyatı ürünleriyle çocuklar için yazılmış eserlerin değerler eğitimi bağlamında karşılaştırılması. [Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi] Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Bilgin, N. (2014). Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi Teknikler ve Örnek Çalışmalar. Siyasal Kitabevi.
• Covell, K., Howe, R. B., & McNeil, J. K. (2010). Implementing children’s human rights education in schools. Improving Schools, 13(2), 117-132.
• Çarıkçı, S. (2019). Çocuk hakları eğitimi programı’nın ilkokul 4. Sınıf öğrencilerinin çocuk hakları tutum ve farkındalıklarına etkisi. [Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi] Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• De Rijke, V. (2021). Reading children’s literature. Education 3-13, 49(1), 63–78. https://doi.org/10.1080/03004279.2020.1824703
• Doğan, G. (2017). Çocuk hakları eğitiminde uzman sınıf öğretmenlerin perspektifinden etkili çocuk hakları eğitimi: Anlayışlar ve uygulamalar. [Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi] Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Elbir, B. & Bağcı, C. (2013). Değerler eğitimi üzerine yapılmış lisansüstü düzeyindeki çalışmaların değerlendirilmesi. Turkish Studies, 8(1), 1321-1333.
• Erbay, E. (2012). Türkiye’de çocuk haklarını tanıtma, yaygınlaştırma ve izlemeye yönelik uygulamaların eleştirel analizi ve bir model önerisi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 23(2), 47-74.
• Fazlıoğlu, Z. (2007). Çocuk hakları sözleşmesinde yer alan “çocuk hakları” konusunda öğretmenlerin ve yöneticilerin bilinç düzeyleri. [Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi] Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Flowers, N. (2010). Pusulacık çocuklar için insan hakları eğitimi kılavuzu. (çev. M. Çulhaoğlu). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gökçe, E. (2012). İlköğretim öğrencilerinin kitap okuma alışkanlıkları. 3. Ulusal Çocuk ve Gençlik Sempozyumu, 825-833, Ankara.
• Karakuş, M. H. (2018). Çocuk edebiyatı eserleriyle insan hakları eğitimi programının geliştirilmesi, uygulanması ve değerlendirilmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi] Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Karaman Kepenekçi, Y. & Aslan, C. (2011). Okul öncesi döneme seslenen kitaplarda çocuk hakları. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Karaman Kepenekçi, Y. & Aslan, C. (2013). Ortaöğretim okullarına önerilen 100 temel eser ’deki romanlarda insan hakları üzerine bir çözümleme. Eğitim ve Bilim, 38(168), 183-197.
• Karasar, N. (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karataş, E. (2014). Çocuk edebiyatında “karakter” kavramı. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (33), 60-79.
• Katrancı, M. (2015). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin kitap okuma motivasyonlarının incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3(2), 49-62.
• Kent Kükürtçü, S. (2019). Çocuk hakları ve demokrasi eğitiminin çocukların demokratik davranışlarına etkisi. [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi] Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kurnaz, Ş.A. (2009). Türkiye’de Çocuk Yoksulluğu. Sosyal Yardım Uzmanlık Tezi. Ankara: Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü.
• Merey, Z. & Kuş, Z. (2019). Demokratik Vatandaşlık ve Çocuk Hakları Eğitimi. Kadir Ulusoy-Bayram Tay (Ed.), Değer Eğitimi içinde (s. 244-267). Pegem Akademi.
• Özdemir Uluç, F. (2008). İlköğretim programlarında çocuk hakları. [Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi] Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özkan, P. (2014). Hatay (Antakya) masallarının çocuk eğitimi açısından incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi] Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Öztürk, A. & Doğanay, A. (2017). Çocuk hakları temelli okul ölçeğinin geliştirilmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 41-58.
• Peker Ünal, D. (2010). İlköğretim öğretmenlerine yönelik web tabanlı çocuk hakları eğitimi programı. [Doktora Tezi, Ankara Mayıs Üniversitesi] Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sarı, T. (2019). Çocuk kütüphanelerinde yer alan çocuk kitaplarının çocuk hakları açısından incelenmesi: Ankara ili örneği. [Yüksek Lisans Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi] Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Sever, S. (2002). Çocuk kitaplarına yansıtılan şiddet (milli eğitim temel yasası ve çocuk haklarına dair sözleşme bağlamında bir değerlendirme). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35(1), 25-37.
• Sever, S. (2010). Çocuk ve Edebiyat. Tudem Yayınları.
• Türkyılmaz, M. & Kuş, Z. (2014). İlköğretim 100 temel eserde çocuk hakları. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 5(15), 39-63.
• Uçuş, Ş. (2013). Çocuk hakları eğitimi programının hazırlanması ve değerlendirilmesi. [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi] Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.