Öz
Verses (soylama) are salutation sentences addressed to people in a toy (council) or other assemblies by wise old men, which are also noteworthy in terms of mentioning national and spiritual values. When these didactic-verse structures bearing the traces of Turkish culture are analyzed, they are a reflection of the past to the future, moment to moment. The discourses bearing the stamp of the epic tradition have been defined by researchers as "epic verse" or "singing verse without maqams," "reading poetry accompanied by saz and qopuz," and even "singing folk songs." In this context, Oghuznamas, which are mentioned in the tradition of Oghuznama, contain rich examples of verses (soylama). All the verses uttered by Dede Korkut on various occasions are structures that have been both memorized and handed down from generation to generation. The "döşeme" section of minstrel-style folk tales and songs also shares the legacy of verse (soylama). While the folk songs have both verse and educational qualities, the "döşeme" section is also descriptive of the story. This study is on the verses (soylamas), which are tried to be outlined above. The text layers of the Book of Dede Qorqud, one of the Oghuznamas reflecting the lives of the Oghuz tribes, and the Oghuz Fortune Book, which is described as the Günbed copy, were analyzed, and the contents of "reminding, naming, self-acquaintance, and teaching one's place" were reviewed and identified. In this context, according to the Dede Qorqut Oghuznamas, Qorqut Ata of the Boghac Khan tribe, the son of Dirse Khan, asks him to give him a house with a golden head as a result of his maturation. The verses contain a reference or reminder to the house "with walls of gold, windows of silver, and a roof of iron" given to Tömürdü Kagul by Oghuz Khan in the Oghuz Khan Epic in Uyghur letters. When the verses, which reflect the vast knowledge of the wise old men, are carefully analyzed and compared with other Oghuznama cycles, it is seen that they have common features. As a result, it is understood that the verse structures in the form of supplication to God are used in naming, requesting a position, and providing information about life as a result of maturation. In addition, it is obvious that they also play a role in self-acquaintance and teaching one's place.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aslan, E. (2001). Doğu Anadolu ve Azeri Sahasında Halk Hikâyesi Anlatma Geleneği. Erdem, 13(37), 53-72.
- Bang, W., Rahmeti, G. R. (1970). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Birkan Akhan, E. (2017). Dânâ Ata Oğuznâmesi ve Oğuznamecilik Geleneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Birkan Akhan, E. (2018). Oğuznâmelerde Orun ve Ülüş Paylaşımı. Motif Akademi, 12 (27), 564-579.
- Kaya, D. (2007). Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ.
- Ekici, M. (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan / Türkmen Sahra nüshası. İstanbul: Ötüken.
- Eliade, M. (2009). Dinler tarihine giriş. İstanbul: Kabalcı.
- Ergin, M. (1997a). Dede Korkut Kitabı I. Giriş-Metin-Faksimile. Türk Dil Kurumu Yayınları: 169.
- Ergin, M. (1997b). Dede Korkut Kitabı II. Endeks. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ercilasun, A. B. (2019). Dede Korkut Kitabı’nın Yeni Nüshası ve Üzerindeki Yayınlar. Millî Folklor, 31, (123), 5-22.
- Günay, U. (1993). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Akçağ.
- Ögel, B. (1995) Türk mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Haznedaroğlu, A. (2021). Buruldum-ise Saraldum-ise: Dede Korkut Kitabı’nın Günbed Yazmasında Bir Soylama Başlangıcı Yahut Bulut Olmak Hakkında. JOTS, 5/1, 96-140.
- Reşidüddin, F. (1982). Oğuz Destanı, Reşidüddin Oğuznâmesi, tercüme, tahlil. (Hazırlayan: Zeki Velidi Togan). (İkinci Baskı). İstanbul: Enderun.
- Tezcan, S. (1978). Dede Korkut Kitabında Boy Boylamak, Soy Soylamak. (Ömer Aksoy Armağanından Ayrı Basım). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
- Yıldırım, D. (2022). Dede Korkut’un Yeni Kolaj Tarzı Yazması Hocalı Molla’nın mıdır? JOTS, 6/1, 158-208.
Öz
Soylamalar, aksakallı bilgelerin toy ya da diğer meclislerde insanlara hitap cümleleridir ki millî ve manevî değerleri zikretmesi açısından da dikkate değerdir. Türk kültürünün izlerini taşıyan bu didaktik-manzum yapılar incelendiğinde geçmişin geleceğe an be an yansımasıdır. Epik geleneğin damgasını taşıyan söylemler, araştırıcılar tarafından “destan manzumesi” ya da “makamsız manzum söylemek” ve “saz ve kopuz eşliğinde şiir söylemek” hatta “deyiş demek” olarak tanımlanmıştır. Bu bağlamda Oğuznâmecilik geleneği içinde zikredilen Oğuznâmeler, zengin soylama örnekleri içerir. Dede Korkut tarafından çeşitli vesilelerle dile getirilen bütün manzumlar, yapısı itibariyle hem akılda kalmış hem de dilden dile nesilden nesile aktarılmış yapılardır. Âşık tarzı halk hikâyelerinin “döşeme” bölümü ve deyişlerde soylama mirasını paylaşmışlardır. Deyişler, hem manzum hem de eğitici vasıf taşırlarken “döşeme” bölümü de hikâyeyi açıklayıcı niteliktedir. Bu çalışma yukarıda ana hatlarıyla çizilmeye çalışılan soylamalar üzerinedir. Oğuz boylarının hayatlarını aksettiren Oğuznâmelerden Dede Korkut Kitabı ve Günbed nüshası şeklinde tavsif edilen Oğuz Bitigi’nin metin tabakaları incelenerek “hatırlatma, ad verme, kendini tanıtma ve haddini bildirme” içerikleri taranarak tespit edilmiştir. Bu bağlamda Dede Korkut Oğuznâmelerinin Dirse Han Oğlı Buğaç Han Boyunda Korkut Ata, erginlenme sonucunda Dirse Han’dan altun başlu ev vermesini ister. Soylama, Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı’nda Oğuz Kağan’ın Tömürdü Kağul’a verilen “duvarı altından, pencereleri gümüşten ve çatısı demirden” eve telmih-hatırlatma içerir. Aksakallı bilgelerin sahip oldukları engin birikimleri yansıtan soylamalar, dikkatle incelenip diğer Oğuznâme halkalarıyla karşılaştırıldığında ortak özellikler taşıdığı görülmektedir. Netice itibariyle soylamaların ad verme-mevkii-orun istemede kullanıldığı ve hayat hakkında bilgi verici nitelikte olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca, kişinin kendini tanıtma ve haddini bildirme durumlarında da rol aldığı aşikârdır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aslan, E. (2001). Doğu Anadolu ve Azeri Sahasında Halk Hikâyesi Anlatma Geleneği. Erdem, 13(37), 53-72.
- Bang, W., Rahmeti, G. R. (1970). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Birkan Akhan, E. (2017). Dânâ Ata Oğuznâmesi ve Oğuznamecilik Geleneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Birkan Akhan, E. (2018). Oğuznâmelerde Orun ve Ülüş Paylaşımı. Motif Akademi, 12 (27), 564-579.
- Kaya, D. (2007). Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ.
- Ekici, M. (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan / Türkmen Sahra nüshası. İstanbul: Ötüken.
- Eliade, M. (2009). Dinler tarihine giriş. İstanbul: Kabalcı.
- Ergin, M. (1997a). Dede Korkut Kitabı I. Giriş-Metin-Faksimile. Türk Dil Kurumu Yayınları: 169.
- Ergin, M. (1997b). Dede Korkut Kitabı II. Endeks. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ercilasun, A. B. (2019). Dede Korkut Kitabı’nın Yeni Nüshası ve Üzerindeki Yayınlar. Millî Folklor, 31, (123), 5-22.
- Günay, U. (1993). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Akçağ.
- Ögel, B. (1995) Türk mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Haznedaroğlu, A. (2021). Buruldum-ise Saraldum-ise: Dede Korkut Kitabı’nın Günbed Yazmasında Bir Soylama Başlangıcı Yahut Bulut Olmak Hakkında. JOTS, 5/1, 96-140.
- Reşidüddin, F. (1982). Oğuz Destanı, Reşidüddin Oğuznâmesi, tercüme, tahlil. (Hazırlayan: Zeki Velidi Togan). (İkinci Baskı). İstanbul: Enderun.
- Tezcan, S. (1978). Dede Korkut Kitabında Boy Boylamak, Soy Soylamak. (Ömer Aksoy Armağanından Ayrı Basım). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
- Yıldırım, D. (2022). Dede Korkut’un Yeni Kolaj Tarzı Yazması Hocalı Molla’nın mıdır? JOTS, 6/1, 158-208.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türkiye Sahası Türk Halk Bilimi |
| Bölüm | Türk dili, kültürü ve edebiyatı |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 25 Haziran 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 17 Nisan 2024 |
| Kabul Tarihi | 20 Haziran 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Sayı: 40 |
