The Concepts of “Colonialism” and “Anti-Colonialism” in Assessments of the Intellectual Heritage of Prince E.E Ukhtomskiy (1861-1921)

Yıl 2021, , 44 - 56, 31.12.2021

Andrey Ashikhmin

https://doi.org/10.48068/rusad.1035439

Öz

The article is devoted to the interpretation of the activities and intellectual heritage of the famous orientalist, publicist and valet de chambre of the imperial court – prince E.E. Ukhtomskiy – within the framework of the colonial and anti-colonial approaches. The text makes an attempt to consider the phenomenon of “orientalism” in Russian public opinion at the end of the XIXth – beginning of the XXth centuries. On the basis of documentary materials from the Russian State Historical Archives and the State Archives of the Russian Federation, as well as the latest historiography of the issue, the author embeds “orientalism” into the intellectual context of the timeline and defines the borders of this socio-political opinion between “colonial” and “anti-colonial” discourses. In order to avoid a scattered understanding of the terms “colonialism” and “anti-colonialism” so often mentioned in the historiography of the humanities, the author gives them his own definitions, within which the analysis of biographical, scientific and literary narratives is carried out. The methodology of the work covers the approaches of intellectual history, biography, and the classical practice of source criticism. By analyzing the early youth manuscripts of Prince E.E. Ukhtomskiy and the study of the “sea voyage myth” of the family of the Ukhtomskiy princes, the author tries to identify the origins of the ideological attitudes of the future orientalist and publicist. A separate plot “Nicholas II and Prince E.E. Ukhtomskiy” is investigated in context of the correspondence, available in the personal found of the prince (RSHA. F. 1072). Among the main conclusions – the idea that it is impossible to accurately determine the prince’s view tending to the rise of Asian culture as unambiguously “anti-colonial”, since E.E. Ukhtomskiy as an intellectual could not move away from the main myth cementing the European civilizational landscape – the idea of the intellectual, political, economic superiority of the “white man” over the rest of the world. Transmitting an opposite discourse in his writings, Ukhtomskiy failed to convince the emperor and the public of the truth of his studies. The cooling in relationship between the main ideologist of “orientalism” and the monarch in 1900 and the Russo-Japanese War only consolidated the exotic status of “Asian fads” at court, which until the end of the days of the monarchy manifested itself in close interaction of the imperial family with the Tibetan doctor P.A. Badmaev.

Anahtar Kelimeler

History of Russia, E.E. Ukhtomskiy, Nicholas II, “orientalism”, colonialism, anti-colonialism, a journey to the East

Knyaz E.E. Uhtomskiy'in Fikrî Mirası Değerlendirmelerinde “Sömürgecilik” ve “Sömürgecilik Karşıtı" Kavramlar (1861-1921)

Öz

Bu makalede, ünlü şarkiyatçı, muharrir ve imparatorluk sarayı hizmetkârı (kamer-yunker) Knyaz E. E. Uhtomskiy'in faaliyetleri ve onun fikrî mirasının kolonyalizm/sömürgecilik ve anti-kolonyalizm/sömürgecilik karşıtı yaklaşımlar çerçevesindeki izahı ele alınmaktadır. Metin, XIX. yüzyılın sonu ve XX. yüzyılın başlarında Rus toplum hafızasındaki “Doğuculuk/Doğu politikası” olgusunu değerlendirmeye çalışmaktadır. Yazar, Rusya Devlet Tarih Arşivi ve Rusya Federasyonu Devlet Arşivi belgeleri ve bunların yanı sıra konuyla ilgili modern tarih yazımı temelinde, “Doğuculuk/Doğu politikası”nı dönemin entelektüel çerçevesine oturtuyor ve bu sosyo-politik dünya görüşünün sınırlarını sömürgecilik ve sömürgecilik karşıtı söylemler arasında tanımlıyor. Beşeri bilimler tarihyazımında sıklıkla kullanılan “sömürgecilik” ve “sömürgecilik karşıtı” terimlerin farklı anlaşılmasından kaçınmak için yazar, onlara biyografik, bilimsel ve edebi anlatıların analizinin yapıldığı kendi tanımlarını vermektedir. Çalışmanın metodolojisi, entelektüel tarih, düşünce tarihi, biyografi ve klasik kaynak eleştirisi yaklaşımlarını kapsamaktadır. Yazar, E. E. Uhtomskiy’in çocukluk el yazmalarını ve Uhtomskiy sülalesinde var olan “deniz seyahati efsanesi”ni analiz ederek geleceğin şarkiyatçısı ve muharirinin dünya görüşünün kökenlerini belirlemeye çalışmaktadır. “II. Nikolay ve Knyaz Uhtomskiy” adlı müstakil konu knyazın şahsi fonunda (RGİA. F. 1072) bulunan yazışmalar ışığında incelenmiştir. Ukhtomsky’in Asya kültürünün yükselişine yönelik dünya görüşünü kesin bir şekilde sömürgecilik karşıtı olarak tanımlamanın imkânsız olduğu fikri, elde edilen esas sonuçlar arasında yer almaktadır. Buna binaen, bilge bir kişilik olmasına rağmen Ukhtomsky, dünyanın geri kalanı üzerinde entelektüel, politik ve ekonomik üstünlüğün "beyaz adam"da olduğu yönündeki Avrupa uygarlık söylemini temellendiren kült efsaneden kurtulamamıştır. Yazılarında çelişkili bir söylem takınan Uhtomskiy, imparatoru ve halkı kendi algısının gerçekliğine ikna edememiştir. 1900’lü yılların başlarında “Doğuculuk/Doğu politikası”nın ana ideoloğu ile monarşi arasındaki soğukluk ve akabindeki Rus-Japon Savaşı, imparatorluk ailesinin, monarşi günlerinin sonuna kadar Tibetli Hekim P. A. Badmayev ile yakın ilişkilerinde kendini göstermek kaydıyla “Asya heveslerinin” egzotik statüsünü sağlamlaştırmaktan öteye geçemedi.

Anahtar Kelimeler

Rusya tarihi, E.E. Uhtomskiy, II. Nikolay, “Doğuculuk”, kolonyalizm, anti-kolonyalizm, Doğu

Концепты “Колониализм” и “Антиколониализм” в Оценках Интеллектуального Наследия Князя Э.Э. Ухтомского (1861-1921)

Öz

Статья посвящена интерпретации деятельности и интеллектуального наследия известного ориенталиста, публициста и камер-юнкера императорского двора князя Э.Э. Ухтомского в рамках колониального и антиколониального подходов. В тексте производится попытка рассмотреть феномен “восточничества” в русской общественной мысли конца XIX – начала XX вв. На основе документальных материалов Российского государственного исторического архива и Государственного архива Российской Федерации, а также новейшей историографии вопроса автор встраивает “восточничество” в интеллектуальный контекст эпохи и определяет границы данного общественно-политического мировоззрения между колониальным и антиколониальным дискурсами. Во избежание разрозненного представления о столь часто употребляемых в историографии гуманитарных наук терминах “колониализм” и “антиколониализм” автор даёт им собственные определения, в рамках которых и производится анализ биографического, научного и литературного нарративов. Методологический аппарат работы охватывает подходы интеллектуальной истории, биографики и собственно классические практики источниковедческой критики. С помощью анализа ранних юношеских рукописей князя Э.Э. Ухтомского и изучения “мифа морского путешествия”, бытовавшего в семье князей Ухтомских, автор пытается обозначить истоки мировоззренческих установок будущего востоковеда и публициста. Отдельный сюжет “Николай II и князь Э.Э. Ухтомский” исследуется в свете имеющейся в личном фонде князя корреспонденции (РГИА. Ф. 1072). Среди основных выводов – мысль о том, что невозможно с точностью определить тяготеющее к возвышению азиатской культуры мировоззрение князя как однозначно антиколониальное, поскольку сам Э.Э. Ухтомский как интеллектуал не мог отстраниться от главного мифа, цементирующего европейский цивилизационный ландшафт – идеи об интеллектуальном, политическом и экономическом превосходстве “белого человека” над остальным миром. Транслировав противоположный по смыслу дискурс в своих сочинениях, Э.Э. Ухтомский не убедил императора и общественность в истинности своей концепции. Охлаждение отношений между главным идеологом “восточничества” и монархом в начале 1900-х гг. и последующая Русско-японская война только закрепили при дворе экзотический статус “азиатских причуд”, до конца дней монархии проявлявшийся в тесном взаимодействии императорской семьи с тибетским лекарем П.А. Бадмаевым.

Anahtar Kelimeler

История России, Э.Э. Ухтомский, Николай II, “восточничество”, колониализм, антиколониализм, путешествие на Восток

Kaynakça

• Gosudarstvennyy arhiv Rossiyskoy Federatsii, f. 713, op. 1, d. 2 (1912).
• Gosudarstvennyy arhiv Rossiyskoy Federatsii, f. 713, op. 1, d. 9 (1916).
• Rossiyskiy gosudarstvenniy istoricheskiy arhiv, f. 1072, op. 1, d. 2 (1876-1877).
• Rossiyskiy gosudarstvenniy istoricheskiy arhiv, f. 1072, op. 1, d. 1 (1857-1858).
• Rossiyskiy gosudarstvenniy istoricheskiy arhiv, f. 1072, op. 2, d. 13 (1895).
• Rossiyskiy gosudarstvenniy istoricheskiy arhiv, f. 1072, op. 2, d. 14 (1892).
• Rossiyskiy gosudarstvenniy istoricheskiy arhiv, f. 1072, op. 2, d. 6 (1899).
• Rossiyskiy gosudarstvenniy istoricheskiy arhiv, f. 1574, op. 2, d. 244 (1897-1905).
• Rossiyskiy gosudarstvenniy istoricheskiy arhiv, f. 821, op. 10, d. 1090 (1886-1887).
• Uhtomskiy E.E. Puteshestvie na Vostok ego imperatorskogo vysochestva gosudarya naslednika tsesarevicha. 1890-1891. SPb.-Leyptsig: F.A. Brokgauz, 1893.
• Volkonskiy S.M. Moi vospominaniya, t. 2. M.: Iskusstvo, 1992.
• Andreev, A.I. Hram Buddy v Severnoy stolitse. SPb.: Nartang, 2004.
• Chzhintsin, Sun’. Kitayskaya politika v russkoy publitsistike kontsa XIX – nachala XX veka: “zheltaya opasnost'” i “osobaya missiya” Rossii na Vostoke. M.: Natalis, 2008.
• Elikhina, Y.I. “Tibetskaya kollektsiya Gosudarstvennogo Ermitazha”. Strany i narody Vostoka XXXV (2014): 95-116.
• Fedorova, M.V. “Buddiyskie kollektsii v vystavochnyh proektah Rossiyskogo etnograficheskogo muzeya”. Muzey. Traditsii. Etnichnost' 1/9 (2017): 61-79.
• Krylova, E.N. “Formirovanie obschestvennogo mneniya o vlasti v Rossii v nachale XX v. na primere gazety “Sankt-Peterburgskie vedomosti”. Istoriya povsednevnosti 1/1 (2016): 153-162.
• Lukoyanov, I.V. “Vostochnaya politika Rossii i P.A. Badmaev”. Voprosy istorii 4 (2001): 111-126.
• Masanov, I.F. Slovar' psevdonimov russkih pisateley, uchyonyh i obshchestvennyh deyateley. T. IV. M.: Iz-vo Vsesoyuznoy knizhnoy palaty, 1960.
• Medvedev, K.A. “Vostochnichestvo” E.E. Uhtomskogo: osnovy formirovaniya geopoliticheskoy kontseptsii”. Vestnik RGGU. Seriya: Politologiya. Istoriya. Mezhdunarodnye otnosheniya 4/14 (2018): 106-118.
• Naumov, O.V. “Knyaz'ya Uhtomskie v XX veke”, Genealogicheskiy vestnik 5 (2001): 51-58.
• Remnev, A.V. “‘Krest i mech’. Vladimir Solov'ev i Vil'gel'm II v kontekste rossiyskogo imperskogo orientalizma”. Evropa 4 (2004): 56-78.
• Repina, L.P. “Intellektual'naya istoriya na rubezhe XX-XXI vekov”. Novaya i noveyshaya istoriya, № 1 (2006): 12-22.
• Repnikov, A.V. Konservativnye modeli Rossiyskoy gosudarstvennosti. M.: ROSSPEN, 2014.
• Repnikov, A.V. “Ne budem my zaschischat' grud'yu Evropu ot Azii” (geopoliticheskie proekty russkih konservatorov)”. II Romanovskie chteniya. Tsentr i provintsiya v sisteme rossiyskoy gosudarstvennosti: materialy konferentsii. Kostroma (2009): 275-290.
• Said, E.W. Orientalizm. Zapadnye koncepcii Vostoka. SPb.: Russkij mir, 2006.
• Skhimmel'pennink van der Oye D., Navstrechu voskhodyashchemu solncu. Kak imperskoe mifotvorchestvo privelo Rossiyu k vojne s Yaponiey. M.: Novoe literaturnoe obozrenie, 2009.
• Strizhak, Y.N. “Problemy vlasti i politiki v vozzreniyah kn. E.E. Ukhtomskogo”. Rozenbergovskiy sbornik: Vostokovednye issledovaniya i materialy (SPb.: Izd-vo A. Goloda, 2014): 377-394. Strizhak, Y.N. “Vostochnichestvo kn. E.E. Ukhtomskogo”. Vestnik LGU im. A.S. Pushkina 4 (2012): 50-58.
• Strizhak, Y.N. Problemy dialoga kul'tur v mirovozzrenii E.E. Uhtomskogo, avtoref. diss. kand. filosof. nauk. SPb., 2013.
• Suvorov, V.V. “Mesto “Vostochnichestva” v Rossiyskoy obshchestvennoy mysli”. Vlast' 12 (2012): 78-80.
• Suvorov, V.V. “Samoderzhavie i strategiya mirnogo rasshireniya Rossii v Azii v kontseptsii “vostochnichestva”. Vlast’ 11 (2015): 115-118.
• Suvorov, V.V. “Vostochnichestvo” E.E. Uhtomskogo i istoricheskaya pamyat'”, Elektronnyy nauchno-obrazovatel'nyy zhurnal “Istoriya” 9/1 (2012): 9-10.
• Suvorov, V.V. Knyaz' E.E. Uhtomskiy: zhizn', deyatel'nost', ideynoe nasledie, avtoref. diss. kand. ist. nauk, Saratov, 2011.