1465-1466 Yıllarında Anadolu’dan Geçen Rus Tüccar Vasiliy ve Seyahatnamesi (Tercüme-Tahlil)

Yıl 2021, Sayı: 6, 1 - 21, 31.12.2021

Alihan Böyükçolak

https://doi.org/10.48068/rusad.930323

Öz

Rus tarihinde en uzun süre hüküm süren Büyük Knez III. İvan, Rus siyasi birliğini gerçekleştirmesinin yanında, ardılları tarafından takip edilecek devlet politikalarının da mimarıdır. Babası ile ortak hükümdarlık yaptığı yıllar da hesaba katıldığında büyük bir kısmında hüküm sürdüğü XV. asır ise, Moskova Rusya’sının ciddi siyasal ve kültürel dönüşümler tecrübe ettiği bir dönemdir ve aynı zamanda ruhban sınıfına mensup olmayan bir bürokrasi kadrosunun da oluşmaya başladığı kurumsallaşma sürecidir. III. İvan’ın konjoktürel yaklaşımlara sahip bir dış politika takip etmesi, çeşitli istihbarat ağlarının varlığına işaret etmektedir. Ruhban sınıfına mensup kişilerin seyahatleri, bu istihbarat ağlarının meydana getirilmesinde XII. asırdan itibaren eski bir gelenek olarak uygulanırken, XV. asırda artık tüccarların da yolculukları esnasındaki gözlemlerine dair belirli bir formatı ve üslubu takip eden metinler kaleme aldıkları görülmektedir. “Üç Denizin Ötesine Seyahat” adıyla neşredilen Tüccar Afanasiy Nikitin’in seyahat notları, her ne kadar şahsi bir gayretin mahsulü olsa da Rus tüccarlarının, bürokratları ile yakın ilişkileri olduğunu ve tüccar seyahatnamelerinin ruhban seyahatlerine göre çok daha geniş yelpazede bilgiler içerdiğini göstermektedir. Bu eserin günümüze ulaşmasında şüphesiz en büyük rolü olan Vasiliy Mamırev ise, III. İvan’ın en nüfuzlu dyağı idi. Yeğeni Danil Kiprianoviç Mamırev ile henüz devlet kurumlarının görev paylaşımının net bir şekilde ayrılmamış olduğu dönemde devletin iç ve dış meselelerinde en parlak siyasi kariyere sahip dyakların başında gelmektedirler. Rus tarihyazımında kimliği çeşitli tartışmalara konu olan Vasiliy Mamırev, 1471’de dyak olarak atanmasından sonra 8 ay kadar büyük knezliğin naipliğini yaptığı 1480 yılına dek siyasi kariyerinde hızla yükselirken, Rus yazı kültüründe de nadide eserlerin meydana çıkmasında belirgin bir rol üstlenmiştir. Sıradan bir dyak için siyasi kariyerindeki bu başarı, ancak devrin siyasi eliti nazarında güvenilir bir kişi olmasıyla açıklanabilir. Bu güvenin kaynağını, entelektüel birikime ve/veya dini bir imtiyaza sahip olmasıyla açıklamak yerinde olacaktır. Yaptığımız bu çalışma ve çeviri, Osmanlı-Memlûk mücadelesine denk gelen bir dönemde Anadolu’da olağandışı bir güzergâh üzerinden Memluk Sultanlığına seyahat eden bir Rus misyonunu konu etmekte, Vasiliy Mamırev’in kimliğine dair süren tartışmalara da bir katkı sunma amacı taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rusya tarihi, Seyahatname, Vasiliy Mamırev, III. İvan, İstihbarat ağı, Rus-Memluk ilişkileri, Doğu Kiliseleri

Russian Merchant Vasiliy, who passed through Anatolia in 1465-1466 and His Travel (Translation and Analysis)

Öz

Alongside realizing Russian political unification, Ivan the Great whose reign was one of the longest in Russian history, is the architect of state policies which followed by his successors. 15th century during which he ruled more than 40 years, was a period that Muscovy had serious political and cultural transformations. These transformations were followed by an institutionalization process during which archetype of professional bureaucracy staffs began to appear. Ivan the Great’s conjunctural approach based foreign policy indicates the existence of various intelligence networks. In XII century the journeys of people who were the members of the clergy class, were maintained as a tradition in order to establish those intelligence networks. In XV century merchants started to write their views in a certain format and wording during their journeys. Despite being the fruit of personal effort, Merchant Afanasiy Nikitin’s travel notes published under the name ‘‘Travel Beyond the Three Seas’’ show that Russian merchants had close interaction with bureaucrats and their travel notes contain wider information compared to clergy’s. Vasiliy Mamirev, who took the greatest initiative for this manuscript to reach the present day, was the most influential diac of Ivan the Great. With his nephew Diac Danil Kiprianovich Mamirev, they were among the most prominent diacs with their bright political careers in the internal and foreign affairs of the state in the period that state institutions yet had not been clearly separated. Vasiliy Mamirev, whose identity has been the subject of various debates in Russian historiography has played a distinct role in the emergence of rare works in Russian writing culture. After his appointment as a diac of Grand Prince in 1471, rapidly rose in his political career until 1480 when he became the regent of the great principality for 8 months. For an ordinary diac, this unique success in his political career can only be explained by being a reliable person in the eyes of the political elite of the era. It would be appropriate to explain the source of this trust with his intellectual profundity and/or religious privilege. This study and translations done by us tackle the Russian mission travelling to the Mamluk Sultanate and taking unusual route in Anatolia in the period of Ottoman-Mamluk struggle, and aim to contribute to the ongoing debates on the identity of Vasiliy Mamırev.

Anahtar Kelimeler

History of Russia, Travel book, Vasiliy Mamirev, İvan the Great, intelligence cycle, Russian-Mamluk relations, Eastern churches

Путешествие русского купца Василия (“хожение гостя василия”) через Анатолию в 1465–1466 гг.: Перевод и анализ

Öz

Данное исследование посвящено анализу “хожения” русской миссии в Мамлюкский султанат через Малую Азию в 1465–1466 гг., и представляет собой попытку внести вклад в продолжающиеся споры о личности Василия Мамырева. Во второй половине XV в. в период правления Ивана III Великого происходит объединение русских земель и рождение собственно Русского государства. В Московии были осуществлены серьезные политические и культурные преобразования, за которыми последовало формирование профессионального бюрократического аппарата. Внешняя политика Ивана Великого, основанная на использовании сложившегося международного положения, указывает на существование различных разведывательных сетей. С XII века традиционной формой сбора сведений были путешествия представителей духовенства. В XV веке записывать свои наблюдения в определенном формате начали купцы, которые находились в тесном взаимодействии с чиновниками. Эти путевые заметки, несмотря на то что являлись плодом личных усилий, содержали более широкую информацию по сравнению с записями духовенства. Благодаря в немалой степени Василию Мамыреву рукопись “Хождения гостя Василия” дошла до наших дней. Он был самым влиятельным дьяком Ивана Великого. Вместе со своим племянником дьяком Данилом Киприановичем Мамыревым они сделали яркую политическую карьеру в период, когда государственные институты еще не были четко разделены. Василий Мамырев сыграл особую роль в появлении редкостных произведений русской письменной культуры. После назначения дьяком в 1471 году он уже в 1480 году стал на 8 месяцев регентом Великого княжества Московского. Для обычного дьяка это было уникальной политической карьерой, что можно объяснить только тем, что он был надежным человеком в глазах политической элиты той эпохи. Причину такого доверия можно объяснить интеллектуальностью дьяка и / или религиозными привилегиями. Запись путешествия русской миссии в 1465–1466 гг., написанная неким гостем Василием, содержит не только ценные сведения, но и позволяет объяснить быстроту карьерного роста будущего дьяка Василия Мамырева.

Anahtar Kelimeler

История России, хождение, Василий Мамырев, Иван Великий, разведывательная сеть, русско-мамлюкские отношения, восточные церкви

Kaynakça

• Aktı istoricheskiye, sobrannıye i izdannıye Arheograficheskoyu Kommissiyeyu T. 1. (1334-1598). Sankt-Peterburg: Tipografiya ekspeditsii zagotevleniya gosudarsvennıh bumag, 1841.
• Alatlı, Alev. (Derleyen). 2021. Bize Yön Veren Metinler Beylik’ten Cihan Devleti’ne (1299 – 1606) Cilt: 3. İstanbul: Kapadokya Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Arhimandrit Leonid. “Hojyeniye gostya Vasiliya 1465 g.- 1466 goda” Pravoslavnıy Palestinskiy Sbornik 2/3 (1884): I-III, 1-14.
• Belobrova, O. A. “Hojdeniye na vostok gostya Vasiliya Poznyakova s tovarişi.” Biblioteka literaturı Drevney Rusi RAN İRLİ Tom 10. edited by Lihaçev D. S. Dimitriyev L. A. Alekseyev A.A. Ponırko N. V. Sankt-Peterburg: Nauka, 2000.
• Belokurov, S. A. O Posolskom prikaze. Moskva, 1906.
• Çernikova, T. V. “Moskovskoye gocudarstvo v yevropeyskom geopolitiçeskom prostranstve v seredine XV-naçale XVI vv.” Vestnik MGİMO-Universiteta 4/13 (2010): 68-76.
• Eyice, Semavi “Bertrandon de la Broquiere ve Seyahatnamesi (1432-1433)” İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi Cild VI/1-2 (1975): 85-126.
• Karterev, H. “Snosheniya İerusalimskih Patriarhov c russkim pravitel’stvom s polovin’ı XVI do kontsa XVIII stoletiya” Pravoslavnıy Palestinskiy Sbornik 15/1(43) (1895): 1-5.
• Kazakova, N. A. “Zametka o Rime” Biblioteka literaturı Drevney Rusi RAN İRLİ Tom 6, edited by Lihaçev D. S. Dimitriyev L. A. Alekseyev A.A. Ponırko N. V. Sankt-Peterburg: Nauka, 1999.
• Kirpiçnikov, İ. A. “Dyaçeskiy apparat velikogo knyajestva Ryazanskogo” Vestnik Tambovskogo universiteta. Seriya: Gumanitarnye nauki. 25/184 (2020): 114-120.
• Kuçkin, V.A. Popov, G.V. “Gosudarev Dyak Vasiliy Mamırev i litsevaya kniga Prorokov 1489 goda” Drevnerusskoye iskusstvo Rukopisnaya Kniga, edited by Lazarev V. N., Podobedova O. İ., Şmidt S. O. Moskva, 1974.
• Lurye, Y. S. “O mirovozzrenii Afanasiya Nikitina” Polata Knigopisnaya Vol.16 (1987): 94-111.
• Matasova, T. A. “Skladıvananiye italyanskogo napravleniya politiki moskovskih knyazey v XV v” Vestnik Moskovskogo Universiteta Seriya 8 № 1 (2010): 26-34.
• Matasova, T. A. “Drevnerusskiy perevod pervoy knigi “geografii” Pomponiya Melı: istoriçeskiy kontekst, perspektivı izdaniya i izuçeniya” Rus', Rossiya. Srednevekov’ye i Novoye Vremya Tryet’i çteniya pamyati akademika PAN L. V. Milova. Moskva, 2013.
• Mel’nik, A. G. “Moskovskiy velikoknyajeskiy dyak Danilo Mamırev” Drevnyaya Rus’ Voprosı Mediyevistiki 2/24 (2006): 61-69.
• Özcan, A. T. Moğol-Rus İlişkileri (1223-1341). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2015.
• Polnoye Sobraniye Russkih Letopisey T. VIII. Sankt-Peterburg, 1859.
• Prohorov, G. M. Povest o Mityaye Rus’ i Vizantiya v epohu Kulikovskoy Bitvı. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR, 1978.
• Prokofyef, N. İ. Kniga hojeniy Zapiski russkih puteşestvennikov XI-XV vekov. Moskva: Sovetskaya Rossiya, 1984.
• Yinanç, Refet. Dulkadir Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989.
• Savosiçev, A. Y. “Dyaki i podyaçiye XIV-XVI vekov: proishojdeniye i sotsialnıye svyazi.” Dissertatsiya, Orlovskiy Gosudarstvennıy Universitet, 2015.
• Sreznevskiy, İ. İ. Materialı dlya slovarya drevne-russkago yazıka po pismennım pamyatnikam A-K Tom 1. Sankt-Peterburg: Tipografiya imperatorskoy akademii nauk, 1893.
• Şibayev, M. A. “Dyak Vasiliy Mamırev – moskovskiy knijnik vtoroy polovini XV veka” Rossiyskoye dvoryanstvo(XII-Naçalo XX veka): aktualnıye problemı istoriçeskogo issledovaniya. Sankt-Peterburg: Novaya Alternativnaya Poligrafiya, 2008.
• Veselovskiy, S. B. Dyaki i podyaçiye XV-XVII vv. Moskva: Nauka, 1975.