THE CONTRIBUTIONS OF JOSEPH FEDOROVICH GOTTWALD (1813-1897), LIBRARIAN OF THE IMPERIAL KAZAN UNIVERSITY, TO RUSSIAN EASTERN SCIENCE AND RUSSIAN TURKOLOGY

Yıl 2023, Sayı: 9, 29 - 42, 30.06.2023

Gülcan İnalcık

https://doi.org/10.48068/rusad.1228328

Öz

The N. I. Lobachevsky Scientific Library of Kazan Federal University is one of the largest and oldest libraries and scientific institutions today in Russia. The library was established concurrently with the Imperial Kazan University in 1804. It officially started its first activities in 1806. The foundation of the library was laid with the book funds brought from the library of the First Kazan Gymnasium, in which the personal libraries of important statesmen were located. The first manager of the library and the person who prepared the first written catalog was Maximilian Storl (1761-1813), a professor of Greek Language and Literature at Kazan University. Russian mathematician and thinker Nikolai Ivanovich Lobachevsky contributed greatly to the development of the library. N.I. Lobachevsky also served as a librarian between 1825 and 1835. During his reign, book exchanges were made with both domestic and foreign institutions, existing book funds were developed, a reading hall was opened for the public, and a separate building was started to be built for the library (1834). After Lobachevsky, between 1835-1850, Kazan University professor orientalist Karl Karlovich Voigt (K. K. Fojgt) (1808-1873) took on the task of librarian. After K. K. Voight, the other name who took on the task of librarian and continued this task for about half a century was the Prussian Orientalist Joseph Gottwald (1813-1897). J. Gottwald, as the chief librarian of the Kazan University Library in the second half of the 19th century, he made great efforts for the classification of manuscripts and rare works related to the East in Kazan, the creation of collections of these works and the preparation of their catalogues. He donated his personal library, consisting of manuscripts and rare works, to the university library in 1895. Russian Orientalist and Turkologist Nikolay Fedorovich Katanov published a biography of Gottwald and a printed catalog of his library in 1900. According to the catalog prepared by N. F. Katanov, there are thousands of works written in both Eastern and Western languages in Gottwald’s library. Gottwald also took an active role in the publishing life of Russia, managing the Kazan University Printing House (1857-1884) for twenty-seven years. In the article, first, the history of the foundation of the Kazan University library is briefly reviewed. Afterwards, information about the life, activities and scientific studies of Kazan University librarian Gottwald was given and his contributions to the field of Russian Oriental Studies and Turcology were mentioned. This study has the feature of being the first study in Turkish literature that deals with Gottwald ‘s life, library and scientific studies.

Anahtar Kelimeler

Russia, Iosif Fedorovich Gottwvald, Imperial Kazan University, Gottwald’s Library, Russian Oriental studies, Russian Turkology

ВКЛАД ИОСИФА ФЕДОРОВИЧА ГОТВАЛЬДА (1813-1897), БИБЛИОТЕКАРЯ ИМПЕРАТОРСКОГО КАЗАНСКОГО УНИВЕРСИТЕТА, В РОССИЙСКОЕ ВОСТОКОВЕДЕНИЕ и РОССИЙСКУЮ ТЮРКОЛОГИЮ

Öz

Научная библиотека им. Н.И. Лобачевского Казанского федерального университета на сегодняшний день является одной из крупнейших и старейших библиотек и научных учреждений в России. Библиотека была создана одновременно с Императорским Казанским университетом в 1804 году. Официально она начала свою деятельность в 1806 году. В основу библиотеки были положены книжные фонды, привезенные из библиотеки Первой Казанской гимназии, в которой располагались личные библиотеки видных государственных деятелей. Первым заведующим библиотекой и составителем первого письменного каталога был Максимилиан Сторль (Шторль) (1761-1813), профессор греческого языка и словесности Казанского университета. Большой вклад в развитие библиотеки внес русский математик и мыслитель Николай Иванович Лобачевский, который служил библиотекарем с 1825 по 1835 год. В этот период осуществлялся книгообмен как с отечественными, так и с зарубежными учреждениями, расширялись существующие книжные фонды, был открыт читальный зал для публики и началось строительство отдельного здания для библиотеки (1834). В 1835-1850 гг. обязанности библиотекаря взял на себя профессор Казанского университета, востоковед Карл Карлович Фойгт (1808-1873). После него библиотекарем стал и продолжал эту работу около полувека прусский востоковед Иосиф Федорович Готвальд (1813-1897). Он приложил большие усилия для систематизации рукописей и редких книг, связанных с Востоком, создания коллекций этих книг и подготовки каталогов. В 1895 году Готвальд также пожертвовал университетской библиотеке свое личное собрание рукописей и редких книг. Русский востоковед и тюрколог Николай Федорович Катанов опубликовал биографию Готвальда и печатный каталог его библиотеки в 1900 году. Согласно составленному каталогу, в этой библиотеке хранились тысячи произведений, написанных как на восточных, так и на западных языках. Готвальд также принимал активное участие в издательской жизни России, управляя типографией Казанского университета (1857-1884) в течение двадцати семи лет. В статье кратко рассматривается история основания библиотеки Казанского университета и более подробно представлены сведения о жизни, деятельности и научных исследованиях библиотекаря Казанского университета Готвальда и его вкладе в российское востоковедение и тюркологию. Особенность этого исследования в том, что оно является первым исследованием в турецкой литературе, посвященным жизни, библиотеке и научным занятиям Готвальда.

Anahtar Kelimeler

Россия, Иосиф Федорович Готвальд, Императорский Казанский Университет, Библиотека Готвальда, Российское Востоковедение, Российская Тюркология

İMPARATORLUK KAZAN ÜNIVERSİTESİ KÜTÜPHANECİSİ İOSİF FEDOROVİÇ GOTVALD’IN (1813-1897) RUS DOĞU BİLİMİ ve RUS TÜRKOLOJİSİ’NE KATKILARI

Öz

Kazan Federal Üniversitesi N. İ. Lobaçevskiy Bilim Kütüphanesi günümüzde Rusya’nın en büyük ve en eski kütüphanelerinden ve ilim kurumlarından biridir. Kütüphane, 1804 yılında İmparatorluk Kazan Üniversitesi ile eş zamanlı kurulmuştur. Resmî olarak 1806 yılında ilk faaliyetlerine başlamıştır. Kütüphanenin temeli, içerisinde önemli devlet adamlarının şahsi kütüphanelerinin bulunduğu Birinci Kazan Gimnazyumu kütüphanesinden getirilen kitap fonlarıyla oluşturulmuştur. Kütüphanenin ilk yöneticisi ve ilk yazılı kataloğunu hazırlayan isim Kazan Üniversitesi profesörlerinden Yunan Dili ve Edebiyatı uzmanı Maximilian Storl (1761-1813)’dur. Rus matematikçi ve düşünür Nikolay İvanoviç Lobaçevskiy ise kütüphanenin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. N. İ. Lobaçevskiy rektörlük görevinin yanı sıra 1825-1835 yılları arasında kütüphanecilik görevini yürütmüştür. Onun döneminde hem yurt içi hem yurt dışındaki kurumlarla kitap değişimleri yapılmış, mevcut kitap fonları geliştirilmiş, halk için okuma salonu açılmış ve kütüphane için ayrı bir bina inşa edilmeye (1834) başlanmıştır. Lobaçevskiy’den sonra kütüphanecilik görevini 1835-1850 yılları arasında Kazan Üniversitesi Profesörü Doğu bilimci Karl Karloviç Foygt (Almanca: Karl Ambrosius Leonhard Voigt) (1808-1873) üstlenmiştir. K. K. Foygt’tan sonra kütüphanecilik görevini üstlenen ve bu görevi yaklaşık yarım asır sürdüren diğer isim Prusyalı Doğu bilimci İosif Fedoroviç Gotvald (1813-1897) olmuştur. İ. F. Gotvald, 19. yüzyılın ikinci yarısında Kazan Üniversitesi Kütüphanesi’nin baş kütüphanecisi olarak Kazan’da Doğu ile ilgili el yazması ve nadir eserlerin sınıflandırılması (tasnif), bu eserlerin koleksiyonlarının oluşturulması ve kataloglarının hazırlanması için büyük emek vermiştir. El yazması ve nadir eserlerden oluşan şahsi kütüphanesini 1895 yılında üniversite kütüphanesine bağışlamıştır. Rus Doğu bilimci ve Türkolog Nikolay Fedoroviç Katanov 1900 yılında Gotvald’ın biyografisi ile kütüphanesinin basılı bir kataloğunu kitap olarak basmıştır. N. F. Katanov’un hazırladığı kataloğa göre Gotvald’ın kütüphanesinde hem Doğu hem de Batı dillerinde yazılmış binlerce eser bulunmaktadır. Gotvald, Rusya’nın yayıncılık hayatında da aktif rol almış, yirmi yedi yıl Kazan Üniversitesi Basımevi’ni (1857-1884) yönetmiştir. Makalede, ilk önce Kazan Üniversitesi Kütüphanesi’nin kuruluş tarihi kısaca gözden geçirilmiştir. Daha sonra ise Kazan Üniversitesi kütüphanecisi Gotvald’ın hayatı, faaliyetleri ve ilmî çalışmaları ile ilgili bilgiler verilerek Rus Doğu bilimi ve Türkolojisi alanındaki katkılarından bahsedilmiştir. Bu çalışma, Türkçe literatürde Gotvald’ın hayatını, kütüphanesini ve ilmî çalışmalarını konu alan ilk çalışma olma özelliğini taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rusya, İosif Fedoroviç Gotvald, İmparatorluk Kazan Üniversitesi, Gotvald Kütüphanesi, Rus Doğu bilimi, Rus Türkolojisi

Kaynakça

• Adilbayev, Alau. “Rus Oryantalizminin Oluşumunda Kazan Ekolü’nün Rolü.” Dini Araştırmalar 4 (2002): 109-123.
• Aliyev, Sultanbeg. “Rus Oryantalistlerin Hadis ve Sünnet ile İlgili Görüşleri.” ERUIFD 20/1 (2015): 57-75.
• Aristov, V. V. & N. V. Yermolayeva. İstoriya Nauçnoy Biblioteki im. N. İ. Lobaçevskogo (1804-1850). Kazan: İzd. Kazanskogo Universiteta, 1985.
• Biobibliografiçeskiy Slovar Oteçestvennıh Tyurkologov. Dooktyabrskiy Period. Pod redaktsiey i s vvedeniem A. N. Kononova, Moskva: Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı “Nauka”, 1974.
• Gotvald, İ. F. “Opisanie arabskih rukopisey, hranyaşçihsya v biblioteke Kazanskogo universiteta (Otdel bogosloviya).” Uçenıe Zapiski. Kn. II: 43-171. Kazan: Tip. İmp. Kazan. Univ., 1854.
• Gotvald, İ. F. “Opisanie arabskih rukopisey, hranyaşçihsya v biblioteke Kazanskogo universiteta (Filosofskie nauki).” Uçenıe Zapiski. Kn. IV: 1-68. Kazan: Tip. İmp. Kazan. Univ., 1854.
• Gotvald, İ. F. “Opisanie arabskih rukopisey, hranyaşçihsya v biblioteke Kazanskogo universiteta (Grammatika, ritorika i leksikografiya.” Uçenıe Zapiski. Kn. IV: 1-118. Kazan: Tip. İmp. Kazan. Univ., 1855.
• Gotvald, İ. F. “Opıt arabsko-russkogo slovarya na koran sem moallakat i stihotvoreniya İmrulkeysa.” Uçenıe Zapiski. Kn. II: 114-139. Kazan: Tipografiya Universiteta, 1861.
• Gotvald, İ. F. “Opıt arabsko-russkogo slovarya na koran sem moallakat i stihotvoreniya İmrulkeysa.” Uçenıe Zapiski. Kn. III: 60-176. Kazan: Tipografiya Universiteta, 1861.
• Gotvald, İ. F. “Opıt arabsko-russkogo slovarya na koran sem moallakat i stihotvoreniya İmrulkeysa.” Uçenıe Zapiski. Kn. IV: 1-144. Kazan: Tipografiya Universiteta, 1861.
• Katanov, N. F. İmperatorskogo Kazanskogo Universiteta Poçetnıy Çlen, Professor i Bibliotekar İosif Feodoroviç Gotvald. Kazan: Tipo-lit. İmp. Univ., 1900.
• Kanlıdere, Ahmet. “Mirza Kâzım Bey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 30: 162-164. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kostin, A. & T. Kostina. “İnostrannıe professora Kazanskogo universiteta 1830-1850-x gg.” Gasırlar avazı-eho vekov 3/4 (2014): 108-117.
• Nemetskie Uçenıe-Professora Kazanskogo Universiteta. Avtorı-sostaviteli: V. G. Dits, A. V. Garzavina, İ. A. Novitskaya. Kazan: Nemetskiy Dom Respubliki Tatarstan, 2004.
• Özaydın, Abdülkerim. “Hamza el-İsfahânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 15: 513-514. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Sidorova, M. M. “O «Russizme» Derjavina: Reç professora Kazanskogo universiteta K. K. Foygta pri otkrıtii pamyatnika G. R. Derjavinu 23 anrelya 1847 goda.” Filologiya i Kultura Phılology and Culture 1/39 (2015): 238-242.
• Şçelıvanova, J. & N. Ermolaeva. “Polveka vo glave biblioteki Kazanskogo Universiteta (K 195-letiyu so dnya rojdeniya İ. F. Gotvalda).” Gasırlar avazı-eho vekov 2 (2008): 202-209.
• Valeev, R. M. “Kazanskie vostokovedı İ. F. Gotvald i N. F. Katanov: sudbı i deyabiya.” İntelligentsiya Tatarstana v period reform i revolyutsiy pervoy treti XX veka. Materialı respublikanskoy nauçnoy konferentsii: posvyaşçennoy 100-letiyu G. Şarafa, 3-4 dekabrya 1996 g. sost. i obşçaya red. R. K. Valeeva, S. İ. İonenko, G. P. Myagkova. Kazan: Novoe Znanie, 1997: 119-122.
• Valeev, R. M. “İ. Halfin i H. D. Fren: Epistolyarnoe nasledie Tatarskogo uçenogo i prosvetitelya.” Kazanskoe Vostokovedenie v Arhivnıh Materialah Biografiya i Nasledie (XIX-naç. XX vv.). red. R. M. Valeev, D. Ye. Martınov, Kazanskiy Gosudarstvennıy Universitet, Kazan, 2010: 1-10.
• Usmanov, Mirkasım. Kazan Şarkiyatçılığı’nın Kaderi (XX. Yüzyıl). Çev. İlyas Kemaloğlu & Janyl Myrza Bapaeva. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2013.
• Zagoskin, İ. P. Biobibliografiçeskiy Slovar Professorov i Prepodavateley İmperatorskogo Kazanskogo Universiteta (1804-1904): v Dvuh Çastyah. Kazan: Tipo-lit. İmp. Univ., 1904.