РУССКО-ТУРЕЦКАЯ ВОЙНА 1877‒1878 ГГ. В КОНТЕКСТЕ ПЕСЕН И СТИХОВ

Yıl 2023, Sayı: 9, 157 - 178, 30.06.2023

Hurşit İsayev , Anzhela Demyanyuk , Özgür Aktaş

https://doi.org/10.48068/rusad.1266452

Öz

В статье рассмотрены песни и стихи о Русско-турецкой войне 1877‒1878 гг., написанные на русском и турецком языках, которые отражают военные события, происходившие в Карсе и Карсской области. Этот регион являлся одним из центров военных действий того времени. Основная идея и содержание турецких военных песен посвящены защите родных земель, прославлению памяти солдат, которые отдали жизнь за свою Родину. Стихи и песни русских военных преисполнены пафоса, в них в основном воспеваются русские командиры и солдаты. Но в целом судьбы участников конфликта, описанные в анализируемых песнях и стихах, мало отличаются друг от друга. Исследователем отмечается, что авторами русских песен и стихов были сами солдаты, принимавшие участие в войне, а турецкие песни и стихи в по большей части сочинены ашугами ‒ народными певцами, которые были наблюдателями войны. В статье проанализированы такие русские военные песни как «Турецкая война (1877‒1878 гг.)», «Ой, вы, мои туманы, вы, мои туманушки», «Полноте, снежочки, на талой земле лежать», «Оборона Зирян», «Молодец тужит о доме», «Песня о Карсе» и др., которые наполнены грустью, печалью и безысходностью солдатской судьбы. Сюжетные типы дастанов ашугов, посвященные войне, условно разделяются на четыре группы. К первой группе относятся дастаны, отражающие события, предшествовавшие наступлению русских войск, ко второй группе дастанов можно отнести те, в которых описана оборона Карса и региона, третью группу составляют дастаны о падении Карса и области и четвертая группа ‒ дастаны, в которых изображены долгие годы жизни населения под ментально чуждой властью. Дастаны этих групп по содержанию, идее и мотивам очень отличаются друг от друга. Рассмотрены такие турецкие стихотворения и дастаны как «Ardagan» («Ардаган») ашика Исмаила Аккы, «Nikola» («Николай») поэта Мазлуми, «Dilek» («Желание») ашика Сефили, «Kars senin» («Карс твой») ашика Нихани,

«Kagızman» («Кагызман») ашика Эсмани, «Akkoм» («Акком») ашика Сефила, «Кars’ın Kal’аsi» («Крепость Карса») ашика Бахри, «Коçaklamа» («Сказание») ашика Шенлика, «Kars muhacirliği Destani» («Карсские беженцы») ашика Джейхуни, «Muhacirler» («Беженцы») ашика Изни, «Ağlarım» («Плачу») ашика Топчу, «Turnalar» («Журавли») ашика Эфкари, «Kagızman» («Кагызман») ашика Эсмани, «Ağladı Ceyhun» («Заплакал Джейхун») ашика Джейхуни, «Can bizar oldu» («Жизнь устала») ашика Шенлика и др. Таким образом, события Русско-турецкой войны 1877‒1878 гг. были широко отражены в литературе на основе песен и стихов.

Anahtar Kelimeler

Русско-турецкая война 1877‒1878 гг., Карс, Ардахан, Кагызман, военные песни, военные стихи, дастан, ашиг.

ŞARKILAR VE ŞİİRLER BAĞLAMINDA 1877-1878 RUS-TÜRK SAVAŞI

Öz

Makalede, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı anlatan, Kars’ta ve Kars bölgesinde meydana gelen askeri hadiseleri yansıtan Rusça, Türkçe şarkı ve şiirler ele alınmaktadır. Burası, zamanının askeri olaylarına sahne olan önemli bir bölgedir. Türk asker türkülerinin ana fikri ve içeriği vatanın müdafaasına, vatanı için can veren, şehit düşen askerlere övgüye ayrılmıştır. Rus asker şiirleri ve şarkılarında methetme gayesi ön plandadır, şarkılar çoğunlukla Rus komutanlar ve askerler hakkındadır. Genel olarak, çözümlenen şarkılarda ve şiirlerde betimlenen savaşan tarafların askerlerinin kaderi birbirinden pek farklı olmadığı tespit edilmiştir. Rus şarkı ve şiirleri savaşta bizzat yer alan askerler tarafından yazılırken, Türk şarkı ve şiirleri çoğunlukla savaşın doğrudan gözlemcisi olan âşıklar yani türkü şairleri tarafından yaratılmaktadır. “Türk Harbi (1877-1878)” (Turetskaya voyna), “Ah Siz, Benim Sislerim, Siz, Benim Sisceğizlerim” (Oy vı, moi tumanı, vı, moi tumanuşki), “Büsbütün Kartopu, Erimiş Yerde Yatıyor” (Polnote, snejoçki, na taloy zemle lejat), “Ziryan Müdafaası” (Oborona Ziryan), “Koçyiğit Evini Düşünüp Kederleniyor” (Molodets tujit o dome), “Kars Türküsü” (Pesnya o Karse) gibi Rus asker şarkıları; askerlerin hüznü, kederi ve umutsuzluğuyla örülüdür. Makalede savaşa adanan âşık destanları, işlediği konulara göre dört gruba ayrılmıştır. Birinci grup destanlar, Rus birliklerinin taarruzu öncesindeki olayları anlatır; ikinci grup destanlar, Kars’ın ve bölgenin müdafaasını anlatır; üçüncü grup destanlar Kars’ın ve bölgenin düşmesini konu edinir son olarak dördüncü grup destanlar ise uzun yıllar boyunca işgal altında kalan nüfusun yaşamını tasvir eder. Tasnif edilen bu destanlar, muhteva, fikir ve motif bakımından birbirinden çok farklıdır. Âşık İsmail Akka’nın “Ardahan” adlı eseri, Şair Mazlumi’nin “Nikola” adlı eseri, Âşık Sefili’nin “Dilek” adlı eseri, Âşık Nihani’nin “Senin Kars’ın” adlı eseri, Âşık Esmani’nin "Kağızman" adlı eseri, Âşık Sefila’nın "Akkom" adlı eseri, Âşık Bahri’nin "Kars Kalesi" adlı eseri, Âşık Şenlik’in "Koçaklama" adlı eseri, Âşık Ceyhuni’nin “Kars Muhacirliği Destanı” adlı eseri, Âşık İzni’nin “Muhacirler” adlı eseri, Âşık Topçu’nun “Ağlarım” adlı eseri, Âşık Efkari’nin “Turnalar” adlı eseri, Âşık Esmani’nin “Kağızman” adlı eseri, Âşık Ceyhuni’nin “Ağladı Ceyhun” adlı eseri, Âşık Şenlik’in “Can Bizar Oldu” adlı eseri başlıca referanslardandır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda meydana gelen hadiseler edebiyata şarkılar ve şiirler temelinde geniş ölçüde yansımıştır.

Anahtar Kelimeler

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı, Kars, Ardahan, Kağızman, âşık halk edebiyatı, asker türküleri, asker şiirleri, destanlar

RUSSIAN-TURKISH WAR 1877‒1878 IN THE CONTEXT OF SONGS AND POEMS

Öz

The article deals with songs and poems about the Russian-Turkish war of 1877‒1878, written in Russian and Turkish and reflecting the military events that took place in Kars and the Kars region. This region was one of the centers of hostilities at that time. The main idea and content of Turkish military songs are devoted to the defense of native lands and praise to the soldiers who gave their lives for their homeland. In Russian soldier poems and songs, the purpose of praise is in the foreground, the songs are mostly about Russian commanders and soldiers. But in general, the fate of the soldiers of the warring parties, described in the analyzed songs and poems, differ little from each other. It is noted that the authors of Russian songs and poems were the soldiers themselves, who took a personal part in the war, and Turkish songs and poems were mostly created by ashiks – folk-singing poets who were direct observers of the war. Such Russian military songs as “Turkish War (1877‒1878)”, “Oh, you, my fogs, you, my fogs”, “Completeness, snowballs, lie on the thawed ground”, “Ziryan Defense”, “Well done grieves for the house”, “Song about Kars”, which are filled with sadness, sorrow and hopelessness of the soldiers. In this article, the Ashik dastans dedicated to the war are conditionally divided into four groups. The first group includes dastans reflecting the events that preceded the offensive of the Russian troops, the second group of dastans includes those that describe the defense of Kars and the region, the third group consists of dastans about the fall of Kars and the region, and the fourth group - dastans that depict the life of the population for many years of occupation. The dastans of these groups are very different from each other in content, idea, and motives. Such Turkish poems and dastans as “Ardahan” by Ashik Ismail Akka, “Nikolay” by the poet Mazlumi, “Desire” by Ashik Sefili, “Your Kars” by Ashik Nihani, "Kagizman" by Ashik Esmani, "Akkom" Ashik Sefila, "Fortress of Kars" Ashik Bahri, "Legend" Ashik Shenlik, “Kars Emigrants” by Ashik Jeyhuni, “Refugees” by Ashik Izni, “I Cry” by Ashik Topchu, “Cranes” by Ashik Efkari, “Kagizman” by Ashik Esmani, “Ceyhun Wept” by Ashik Jeyhuni, “Life is Tired” by Ashik Shenlik, etc. Thus, the events of the Russo-Turkish War of 1877 ‒1878 were widely reflected in literature based on songs and poems.

Anahtar Kelimeler

Russo-Turkish war of 1877‒1878, Kars, Ardahan, Kagyzman, minstrel literature, military songs, military poems, dastans.

Kaynakça

• Azbelev, S.N. İstoricheskie pesni. Moskva: Russkaia kniga, 2001.
• Çobanoğlu, Özkul. “Âşık Tarzı Şiir Geleneği İçinde Destan Türü Monografisi.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 1996.
• Göksen, Cengiz. “Âşık Şenlik’in Kars’ın İşgal Yıllarında Söylediği Koçaklama ve Destanların Halk Üzerindeki Etkisi.” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 1/3 (2012): 118-135.
• Gutova, A.M., M.A. Tabisheva & N.G. Sherieva. Adygskii pesni vremen Kavkazskoi voiny. Nalchik: OOO Pechatnyi dvor, 2014.
• Emelianov, L.I. Russkaia istoricheskaia pesnia. Moskva: Sovetskii pisatel, 1990.
• Ignatov, V.I. Russkii istoricheskii pesni. Khrestomatiia. Moskva: Vısshaia shkola, 1985.
• Kaynar, Bkz. Kamuran. “Artvin ve Çevresindeki (Ardahan-Kars-Erzurum) Rus Mezâlimini Anlatan Destanlarda Başlıca Temalar.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Artvin Çoruh Üniversitesi, 2018.
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin. Edebiyatımızda Kars. II. Kitap. İstanbul: Işıl Matbaası, 1958.
• Kotliar, P. “Russkie brali Kars trizhdy.” Gazeta.ru. 21 maia. (2017). Erişim 10.11.2022. https://www.gazeta.ru/science/2017/05/21_a_10681481.shtml Sheremet, V.I. Rossiia i Turtciia: razvitie vzaimnykh predstavlenii narodov. Istoricheskie, kulturnye i ekonomicheskie sviazi mezhdu Turtciey i Rossiey: sb. mater. mezhdunarod. simp. (Stambul, 5‒6 aprelia, 2012 g.). M: Thuretcko-russkii kulturnyi tcentr. 2012. S. 18-31.
• Sheremet, V.I. «Rossiia i Turtciia: razvitie vzaimnykh predstavlenii narodov». Mezhdunarodnyi simpozium. Istoricheskie, kulturnye i ekonomicheskie sviazi mezhdu Turtcii i Rossii. Stambul, 5-6 aprelia, 2012.
• Shirokorad, A.B. “Russko-Turetckie voiny 1676-1918 g. ‒ X. Voina 1877-1878 godov.” Moskva: AST. Kharvest. (2020). Erişim 25.12. 2022. http://promacedonia.org/rtv/index.html
• Ulucutsoy, Hasan. “Türk Savaş Edebiyatı ve Propaganda (1828-1912).” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2019.
• Yılmaz, Aysun., Ayşe Şahin & Güngör Hatipoğlu. Türk ve Batı Müziği Tarihi. 12 Ders Kitabı ‒ Ortaöğretim Güzel Sanatlar Lisesi. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2021.