THE PURGE OF FORMER BOLSHEVIKS AND THE RED ARMY DURING THE GREAT PURGE PERIOD IN THE USSR ACCORDING TO THE REPORTS OF TURKISH DIPLOMATS (1936-1938)

Yıl 2023, Sayı: 10, 103 - 131, 27.12.2023

Mukaddes Canpolat

https://doi.org/10.48068/rusad.1296282

Öz

The Great Purge marks a period of the bloodiest power struggle among the Bolsheviks. One of the most controversial issues of the Stalin era was the purge of former Bolshevik and Red Army leaders on fabricated indictments in trials before the Military Court of the Supreme Court of the USSR, headed by Andrei Vishinsky. This study aims to reveal how the trials of former Bolsheviks and Red Army leaders were perceived by both Turkish diplomats and representatives of foreign embassies in the reports of Turkish diplomats. The study started with the events between Stalin and the opponents before the Great Purge, the moves of the Turkish Foreign Ministry to understand the internal situation of the USSR and result of this the accounting of the first power struggle, and the importance of Turkish archives. In the first part of the study, which is divided into two parts, are mentioned the administrative and legal arrangements made on the way to the Great Purge. In addition, excerpts from Stalin's interview with Romain Rolland reveal the nature of the courts that tried the Old Bolsheviks. The second part of the study is based on the examination of the courts organised after the Great Purge. In the second section, which consists of five subheadings, the process from the first trial to the purges of Yejov is narrated from archive documents. Comments on the first trial are given together with the statements of Stalin and Trotsky. The reasons for the doubts arising in the second trial are tried to be understood, and the comments of foreign ambassadors are explained based on their own memories. The third sub-heading is Zekai Apaydın's attempt to locate the USSR in advance of a possible war. The third trial was a closed one-day trial of marshals and generals. Since the trial was closed, its impact on the USSR was analysed rather than its content. Turkish diplomats included the comments of French officials in their reports due to France's alliance with the USSR in 1935. The last chapter describes the purges of the right-wing leaders and finally Yejov. In this study, which aims to describe the entire Great Purge process through the testimony of the documents made available in the Turkish Diplomatic Archive, an attempt has been made to present a general view of the issue by utilising the Soviet archive and secondary sources.

Anahtar Kelimeler

Soviet Union, the Great Purge, Moscow Trials, Stalin, Trotsky, Turkish Diplomats

TÜRK DİPLOMATLARIN RAPORLARINA GÖRE SSCB’DE BÜYÜK TEMİZLİK DÖNEMİ’NDE ESKİ BOLŞEVİKLERİN VE KIZIL ORDU’NUN TASFİYESİ (1936-1938)

Öz

Büyük Temizlik, Bolşevikler arasında en kanlı iktidar mücadelelerinin yaşandığı bir döneme işaret etmektedir. Stalin dönemi ile ilgili en tartışmalı meselelerden olan Andrey Vişinski’nin başsavcılığını yürüttüğü SSCB Yüksek Mahkemesi Askerî Heyeti’nin yaptığı yargılamalarda uydurma iddianameler ile eski Bolşevik liderlerin ve Kızıl Ordu liderlerinin ortadan kaldırılması ile ilgili sorular hâlâ güncelliğini korumaktadır. Bu çalışma, eski Bolşeviklerin ve Kızıl Ordu liderlerinin yargılamalarının Türk diplomatların raporları çerçevesinde hem Türk diplomatlar hem de raporlarda yer verilen yabancı elçilik temsilcileri tarafından nasıl algılandığını ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışmaya Büyük Temizlik öncesinde Stalin ve muhalifler arasında yaşananlar, Türk Dışişleri Bakanlığı’nın SSCB’nin iç durumunu anlamaya yönelik hamleleri ile bunun sonucunda yaşanan ilk iktidar kavgasının muhasebesi ve Türk arşivlerinin önemi ortaya konularak başlanmıştır. İki bölüme ayrılan çalışmanın ilk bölümünde Büyük Temizlik’e giden yolda yapılan idarî ve hukukî düzenlemelere değinilmiştir. Ayrıca Stalin’in Romain Rolland ile yaptığı röportajdan Eski Bolşevikleri yargılayan mahkemelerin niteliğini ortaya koyan kısımlar aktarılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümü, Büyük Temizlik ile gerçekleştirilen mahkemelerin incelenmesine dayanmaktadır. Beş alt başlıktan oluşan ikinci bölümde ilk davadan Yejov’un tasfiyesine kadarki süreç arşiv belgeleri doğrultusunda incelenmiştir. İlk dava ile ilgili yorumlar, Stalin ve Troçki’nin açıklamaları ile verilmiştir. Ayrıca ikinci davada ortaya çıkan şüphelerin nedenleri anlaşılmaya çalışılmış, yabancı elçilerin yorumları kendi anılarına dayanılarak izah edilmiştir. Üçüncü alt başlık, Zekai Apaydın’ın olası savaşın öncesinde SSCB’nin yerini tayin etme girişimine ayrılmıştır. Üçüncü dava, kapalı olarak gerçekleşen ve bir gün süren mareşal ve generallerin yargılanmasıdır. Dava kapalı olduğundan içeriği değil davanın SSCB’ye etkisi değerlendirilmiştir. Türk diplomatlar, Fransa’nın SSCB ile 1935’te ittifak kurması nedeniyle yazdıkları raporlarında Fransız yetkililerinin yorumlarına yer vermiştir. Son bölümde ise sağcı liderlerin ve nihayet Yejov’un tasfiyesi anlatılmıştır. Türk Diplomatik Arşivi’nde erişime açılan belgelerin tanıklığında bütün Büyük Temizlik döneminde eski Bolşeviklerin ve Kızıl Ordu liderlerinin tasfiyesi sürecinin betimlenmesinin hedeflendiği bu çalışmada raporların işaret ettiği meseleler de Sovyet arşivi ve ikincil kaynaklardan yararlanılarak meseleye ilişkin genel bir manzara ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sovyetler Birliği, Büyük Temizlik, Moskova Mahkemeleri, Stalin, Troçki, Türk diplomatlar

Teşekkür

Prof. Dr. Ali Satan, Doç. Dr. Hadiye Yılmaz Odabaşı.

“ЧИСТКИ” СТАРЫХ БОЛЬШЕВИКОВ И КРАСНОЙ АРМИИ В ПЕРИОД МАССОВЫХ ПОЛИТИЧЕСКИХ РЕПРЕССИЙ В СССР ПО СООБЩЕНИЯМ ТУРЕЦКИХ ДИПЛОМАТОВ (1936-1938)

Öz

Массовые политические репрессии (“Большая чистка”) знаменуют собой период самой кровавой борьбы за власть среди большевиков. Одним из самых спорных вопросов сталинской эпохи была “чистка” бывших большевистских и красноармейских лидеров по сфабрикованным обвинениям. Эти дела рассматривались Военной коллегией Верховного суда СССР на процессах, государственным обвинителем на которых был Андрей Вышинский. Цель данного исследования - выявить, как отразились судебные процессы над бывшими большевиками и руководителями Красной Армии в отчетах турецких дипломатов и представителей иностранных посольств. В исследовании, прежде всего, рассматриваются противоречия между Сталиным и его противниками перед политическими репрессиями, а также попытки МИДа Турецкой республики разобраться во внутренней ситуации в СССР. Отмечается важность турецких архивов для рассмотрения данной проблемы. Данное исследование состоит из двух частей. В первой части затрагиваются административные и юридические нормы, принятые на пути к политическим репрессиям. В качестве источника привлекается, между прочим, текст беседы Сталина с Ролланом, который, как представляется, раскрывает характер показательных судов. Вторая часть основана на изучении материалов судов, организованных в период массовых политических репрессий. На основе архивных документов рассматриваются процессы вплоть до расстрела бывшего главы НКВД Ежова. Приводятся комментарии Сталина и Троцкого. Высказывания иностранных послов объясняются на основе их личных воспоминаний. Рассматривается попытка турецкого посла Зекая Апайдына выяснить позицию СССР перед возможной войной. Суд над маршалами и генералами, который был закрытым, анализируется не содержательно, а с точки зрения его влияния на СССР. Вызывает интерес, что турецкие дипломаты включали в свои отчеты комментарии французских чиновников, поскольку в 1935 году был заключен Советско-французский договор о взаимопомощи. В последнем разделе описываются “чистки” лидеров правого крыла и, наконец, Ежова. Цель исследования - представить “Большую чистку” в том виде, в котором она раскрывается в документах, хранящихся в турецком дипломатическом архиве. Вопросы, упоминаемые в отчетах, проанализированы с помощью советского архива и вторичных источников.

Anahtar Kelimeler

Советский Союз, Большая чистка, Московские процессы, Сталин, Троцкий, Турецкие дипломаты

Kaynakça

• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34487.135865.48.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34821.137339.4.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137093.5.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137093.4.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34844.136783.73.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 35665.140576.1.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 35665.140576.2.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137100.6.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.44.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.37.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.43.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.42.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.38.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.41.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.34.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34993.138036.2.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 35231.138611.40.
• BCA, TDA, Yer No: 571, Fon No: 34846.137077.36.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.32.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.30.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.26.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.27.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 35212.138573.19.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846-137077.23.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34844.136897.14.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 68149.297467.264.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 35040.138300.75.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 35030.138273.10.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 35054.138111.133.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.15.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.14.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.12.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.11.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.6.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.4.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.8.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 35040.138300.103.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34844.136897.13.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 68149.297467.13.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.19.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137077.21.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137075.4.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 24443.106947.66.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 24443.106947.64.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137075.1.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34846.137075.2.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34844.13783.79.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34821.137344.13.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34821.137344.14.
• BCA, TDA, Fon No: 571, Yer No: 34821.137344.15.
• Alizade, Aydın. “Red Terror in Azerbaijan: The Case of the ‘Reserve Rightwing Trotskyite Center of the Counterrevolutionary Nationalist Organization’ (1938-1956).” Journal of Universal History Studies 4/1 (2021): 54-66.
• Armaoğlu, Fahir. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1914-1995). İstanbul: Kronik Kitap, 2020.
• Atay, Falih Rıfkı. Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayınları, 2008.
• Benvenuti, Franseco. “The ‘Reform’ of the NKVD, 1934.” Europe-Asia Studies 49/6 (1997): 1037-1056.
• Buharin & Preobrajensk, Komünizmin Abecesi. Çev. Yavuz Alogan. İstanbul: Belge Yayınları, 1992.
• Canpolat, Mukaddes. “Türk Diplomat Raporlarında Sovyetlerin İç Durumu 1928-1938.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2022.
• Coulondre, Robert. De Staline à Hitler: Souvenirs de Deux Ambassades 1936-1939. Paris: Hachette, 1950.
• Çuyev, Feliks. Molotov Anlatıyor Stalin’in Sağ Koluyla Yapılan 140 Görüşme. Çev. Ayşe Hacıhasanoğlu & Suna Kabasakal. İstanbul: Yordam Kitap, 2007.
• Davies, R. W. & Stephen G. Wheatcroft. The Industrialisation of Soviet Russia 5: The Years of Hunger: Soviet Agriculture 1931–1933. Londra: Palgrave Macmillan, 2009.
• Dimitrov, Georgi. Günlük C. 1. Çev. Rüstem Aziz. İstanbul: TÜSTAV Yayınları, 2004.
• Edt. Khlevniuk, Oleg V. vd. The Stalin-Kaganovich Correspondence 1931–36. Çev. Steven Shabad. New Haven & Londra: Yale University Press, 2003.
• Getty, J. Arch & Oleg V. Naumov. The Road to Terror: Stalin and Self-Destruction of the Bolsheviks, 1932-1939. New Haven ve Londra: Yale University Press, 1999.
• Getty, J. Arch & Oleg V. Naumov. Yezhov: The Rise of Stalin’s “Iron Fist”, Londra: Yale University Press.
• Getty, J. Arch. The Origins of the Great Purges The Soviet Communist Party Reconsidered 1933-1938. Londra: Cambridge University Press, 1985.
• Glantz, David M. “Attache Assessments of the Impact of the 1930s Purges on the Red Army.” The Journal of Soviet Military Studies 2/3 (1989): 417-438.
• Jansen, Marc & Nikita Petrov. Stalin’s Loyal Executioner People’s Commissat Nikolai Ezhov 1895-1940. Stanford: Hoover Institution Press, 2002.
• Jansen, Marc & Nikita Petrov. “Mass Terror and the Court: The Military Collegium of the USSR.” Europe-Asia Studies 58/4 (2006): 589-602.
• Jansen, Marc & Nikita Petrov. “Staliniskii pitomets” Nikolai Ezhov. Moskova: Rosspen, 2008.
• Kareniauskaitė, Monika. “The Criminal Justice System in Soviet Russia and the USSR (1917–1953): Emergence, Development and Transfer to the Lithuanian SSR.” Lithuanian Hıstorical Studies 20 (2015): 151-182.
• Ken, Oleg N. & Rupasov, Aleksandr İ. Politbyuro TSK VKP(b) I Otnosheniya SSSR S Zapadnymi Sosednimi Gosudarstvami (konets 1920-1930-kh gg). St. Petersburg: Yevropeyskiy Dom, 2000.
• Khlevniuk, O. V. Politbyuro Mekhanizmy Politicheskoy Vlasti v 30-ye Gody Podrobneye. Moskova: ROSSPEN, 1996.
• Khlevniuk, Oleg V. 1937-y: Stalin, NKVD i Sovetskoye Obschestvo. Moskova: Respublika, 1992.
• Khlevniuk, Oleg V. Stalin: New Biography of a Dictator. Çev. Nora Seligman Fovorov. New Haven ve Londra: Yale University Press, 2015.
• Kolektif. Writings of Leon Trotsky 1936-1937. New York: Pathfinder Press, 1978.
• Lenoe, Matt. “Did Stalin Kill Kirov and Does It Matter.” The Journal of Modern History 74/2 (2002): 352-380.
• Lewin, Moshe. Sovyet Yüzyılı. Çev. Renan Akman. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Mayski, Ivan. Stalin ile Churchill Arasında SSCB Londra Büyükelçisi Mayski’nin Günlükleri (1932-1943). Çev. Deniz Berktay. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• McMeekin, Sean. Stalin’in Savaşı: İkinci Dünya Savaşı’nın Yeni Tarihi. Çev. Zeynep Demir. İstanbul: Kronik Kitap, 2022.
• Medvedev, Roy. Let History Judge The Origins and Consequences of Stalinism. New York: Columbia University Press, 1989.
• Rogovin, Vadim Z. 1937 Stalin’s Year of Terror. Çev. Frederick S. Choate. Michigan: Mehring Books, 1998.
• Sedov, Lev. Kızıl Kitap. Çev. Halil Çelik. İstanbul: Prinkipo Yayıncılık, 2008.
• Shearer, David R. & Vladimir Khaustov. Stalin and the Lubianka A Documentary History of the Political Police and Security Organs in the Soviet Union, 1922–1953. New Heaven ve Londra: Yale University Press, 2015.
• Shearer, David R. “Social Disorder, Mass Repression and the NKVD during the 1930s”, Edt. McLoughlin, Barry & McDermott, Kevin. Stalin’s Terror High Politics and Mass Repression in the Soviet Union. New York: Palgrave Macmillan, 2003.
• Stalin, J. V. Eserler. C. 12. Çev. Süheyla Kaya. İstanbul: İnter Yayınları, 1992.
• Tucker, Robert C. Stalin in Power The Revolution from Above 1928-1941. New York & Londra: W.W. Norton Company, 1990.
• Weissman, Susan. “Mark ‘Etienne’ Zborowski: Portrait of Deception-Part 1.” Journal of Socialist Theory 39/4 (2011): 583-609.
• Whitewood, Peter. The Red Army and the Great Terror Stalin’s Purge of the Soviet Military. Kansas: University of Kansas Press, 2015.
• Erdoğan Ahmet. “Stalin’den Çeviriler.” Erişim 25.02.2023. https://www.academia.edu/44999738/Stalinden_%C3%87eviriler
• “Interview of Stalin, Revolutionary Democracy.” Erişim 25.02.2023. https://www.revolutionarydemocracy.org/rdv23n1/rolland.htm
• Zinoviev, Gregory. “MARXISTS.” Erişim 31.05.2023. https://www.marxists.org/glossary/people/z/i.htm
• Kamenev, Leon. “MARXISTS.” Erişim 31.05.2023. https://www.marxists.org/glossary/people/k/a.htm#kamenev
• Leon Trotsky. “MARXISTS.” Erişim 31.05.2023. https://www.marxists.org/glossary/people/t/r.htm
• Yezhov Nikolai Ivanovich. BRITANNICA. Erişim 31.05.2023. https://www.britannica.com/biography/Nikolay-Ivanovich-Yezhov
• Kirov, Sergei. “BRITANNICA.” Erişim 01.06.2023. https://www.britannica.com/biography/Sergei-Kirov
• Genrikh Grigoryevich Yagoda. “OXFORD REFERENCE.” Erişim 01.06.2023. https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110803125233232
• Kliment Yefremovich Voroshilov. “OXFORD REFERENCE.” Erişim 01.06.2023. https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110803120240618?rskey=KlNHod&result=7
• Karl Radek. “BRITANNICA.” Erişim 01.06.2023. https://www.britannica.com/biography/Karl-Radek
• Georgy Leonidovich Pyatakov. “BRITANNICA.” Erişim 01.06.2023. https://www.britannica.com/biography/Georgy-Leonidovich-Pyatakov
• Grigori Sokolnikov. “SPARTACUS EDUCATIONAL.” Erişim 01.06.2023. https://spartacus-educational.com/RUS-Grigori-Sokolnikov.htm
• Mikhayl Tukhavhevsky. “BRITANNICA.” Erişim 01.06.2023. https://www.britannica.com/biography/Mikhayl-Tukhachevsky
• Stomonyakov Boris Spiridonoviç. “MEMORY KOMMUNARKA.” Erişim 02.06.2023. https://memory-kommunarka.ru/person/3766/%D0%A1%D1%82%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81_%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_1882
• Serebryakov Leonid Petroviç. “Vospominaniya o GULAGe i ikh Avtory.” Erişim 21.08.2023. https://vgulage.name/authors/serebrjakov-leonid-petrovich/?highlight=%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%CC%81%D0%B4+%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%CC%81%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BA%D0%BE%CC%81%D0%B2
• Tomski Mihail Pavloviç. “HRONOS.” Erişim 02.06.2023. http://www.hrono.ru/biograf/bio_t/tomski_mp.php