XVI. YÜZYIL MOSKOVA SİYASETİ VE EDEBİYATINDA BİR KNEZ: VASİLİY İVANOVİÇ KOSOY (VASSİAN PATRİKEYEV)

Yıl 2025, Sayı: 13, 1 - 31, 30.06.2025

Mustafa Kuzuoğlu

https://doi.org/10.48068/rusad.1617550

Öz

XIV. ve XV. yüzyıllarda Rus toprakları Litvanya’dan kaçan knezlerin uğrak noktası olmuştu. Litvanya ile Rus knezlikleri arasında uzun süren savaşlar, çeşitli sınır değişimlerini beraberinde getiriyor; taraflar arasındaki etkileşim bazı soylu ailelerin saf değiştirmesine neden oluyordu. Bu saf değiştirmeler neticesinde Litvanya Büyük Knezi Gedimin’in torunları, yüzyıllar boyunca Rusya sahasına göç edip, Moskova Knezliği’nin hizmetine girdiler. Mistislavskiy, Trubetskoy, Belskiy gibi aileleri temsil eden bu knezler, Moskova idaresindeki Rurik tekeline son verdiler. Söz konusu aileler arasında en nüfuzlularından biri Patrikeyevler idi. Onlar da muhtelif dallara bölünerek, Moskova Knezliği iç ve dış politikasında etkili olan birçok knez yetiştirdiler. Vasiliy İvanoviç Kosoy’un dedesi Yuriy Patrikeyeviç ve babası İvan Yuryeviç Patrikeyev, bu knezler arasında en önemli iki isimdi. Askerî, idari, diplomatik ve hukuki alanda kabiliyetli olan bu iki zatın selefi olarak Vasiliy İvanoviç Kosoy ortaya çıktı. 1490’lı yıllarda kariyerine başlayan bu knez, askerî ve diplomatik alanda birçok başarıya imza atsa da ataları kadar talihli değildi. Nitekim XV. asrın son yılları, Patrikeyev ailesinin düşüşüne şahit oldu. Moskova siyasetinde yükselmeye başlayan bu genç knez, ailesinin düşüşünden nasibini aldı ve siyasetten menedildi. Büyük knez tarafından keşiş olmaya zorlandı ve hayatını bir manastırda sürdürmeye başladı. Buna rağmen mücadelesini edebi alana taşıyarak ailesinin parlak geçmişine layık olmayı başardı. XV. ve XVI. yüzyıl Rus edebiyatına damgasını vuran konular, dinî ve siyasi meselelerden müteşekkildi. Dönemin telifatı, manastırların toprak mülkiyeti, sapkınlıkla mücadele ve kilise-devlet ilişkileri gibi hususlara odaklanmıştı. Ekseriyetle din adamlarından oluşan müellifler, bahsi geçen konulara dair fikirler ürettiler. Vassian Patrikeyev adını alıp keşiş olmak mecburiyetinde kalan Vasiliy İvanoviç Kosoy da dönemin fikrî mücadelesinde kalemini eline aldı. Manastırların toprak mülkiyetine ve Yosif Volotskiy’e karşı ciddi eleştirilerde bulundu. Onun düşünceleri Moskova idaresi tarafından kabul görmüş olmalı ki 1509 yılında III. Vasiliy tarafından bağışlandı. Akabinde edebi mücadelesine devam eden müellif, Moskova Knezliği’nin iç politika dinamiklerinin ve rakiplerinin kurbanı oldu. Bu makalede, Vasiliy İvanoviç Kosoy’un siyasi, diplomatik ve edebi faaliyetleri incelenecek; bu faaliyetlerin Moskova Knezliği’nin iç ve dış politikasında etkileri değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Rusya tarihi , Moskova Knezliği , Patrikeyevler , Vassian Patrikeyev , Vasiliy Kosoy , Rus edebiyatı , publitsistika

КНЯЗЬ В МОСКОВСКОЙ ПОЛИТИКЕ И ЛИТЕРАТУРЕ XVI ВЕКА: ВАСИЛИЙ ИВАНОВИЧ КОСОЙ (ВАССИАН ПАТРИКЕЕВ)

Öz

В XIV и XV веках русские территории служили убежищем для князей, бежавших из Литвы. Долгие войны между Литвой и русскими княжествами приводили к частым изменениям границ. Взаимодействие между двумя сторонами вызывало смену лояльности у некоторых дворянских семей. В результате этих изменений лояльности на службу Московскому княжеству переселились внуки Гедимина, Великого князя Литвы. Эти князья, образовавшие такие семьи, как Мстиславские, Трубецкие и Бельские, положили конец монополии Рюриковичей на управление Московией. Среди этих влиятельных семей выделялись Патрикеевы. Они также разделились на различные ветви и дали начало многим князьям, которые сыграли важную роль во внутренней и внешней политике Московии. Дед Василия Ивановича Косого, Юрий Патрикеевич, и его отец, Иван Юрьевич Патрикеев, были одними из наиболее значимых фигур среди этих князей. Василий Иванович Косой стал преемником этих двух людей, которые достигли успеха в военной, административной, дипломатической и юридической областях. Начав свою карьеру в 1490-х годах, этот князь добился значительных успехов в военной и дипломатической сферах, но ему не сопутствовала удача в той же мере, что и его предшественникам. Последние годы XV века стали временем упадка семьи Патрикеевых. Этот молодой князь, начинавший подниматься в московской политике, стал жертвой упадка своей семьи и был исключен из политической жизни. Великокняжеская власть заставила его принять монашество, и оставшуюся жизнь он провёл в монастыре. Несмотря на это, он смог продолжить свою деятельность в литературной сфере, сохранив славное наследие своей семьи. Религиозные и политические вопросы несли первостепенное значение в русской литературе XV и XVI веков. Работы этого периода часто фокусировались на таких темах, как земельная собственность монастырей, борьба с ересями и отношения между церковью и государством. Авторы, в основном представители духовенства, высказывали свои идеи по этим вопросам. Василий Иванович Косой, который был вынужден взять монашеское имя Вассиан Патрикеев, также участвовал в интеллектуальной борьбе того времени. Он резко критиковал земельную собственность монастырей и Иосифа Волоцкого. Его идеи, по-видимому, нашли отклик в московской администрации, так как в 1509 году он был прощён Василием III. Однако, несмотря на продолжение литературной деятельности, он стал жертвой внутренних политических интриг и своих соперников в Московском княжестве. В этой статье будут рассмотрены политическая, дипломатическая и литературная деятельность Василия Ивановича Косого и оценено её влияние в данных направлениях на внутреннюю и внешнюю политику Московии.

Anahtar Kelimeler

История России , Московское княжество , Патрикеевы , Вассиан Патрикеев , Василий Косой , Русская литература , публицистика

A PRINCE IN MUSCOVITE POLITICS AND LITERATURE IN THE 16TH CENTURY: VASILII IVANOVICH KOSOI (VASSIAN PATRIKEEV)

Öz

During the 14th and 15th centuries, the Russian territories served as a refuge for princes fleeing from Lithuania. The protracted conflicts between Lithuania and various Russian principalities led to frequent border shifts and realignments. As a result of this dynamic interaction, several noble families changed their allegiances. Among them were the descendants of Gediminas, Grand Duke of Lithuania, who gradually migrated to Russian lands and entered the service of Muscovy. These princely lineages, including the Mstislavskii, Trubetskoi, and Bel’skii families, disrupted the Rurikid monopoly over Muscovite administration. Among these influential families, the Patrikeyevs distinguished themselves significantly. Over time, they fragmented into various branches and produced numerous princes who played prominent roles in both domestic governance and foreign affairs. Vasilii Ivanovich Kosoi’s grandfather, Iurii Patrikeevich, and his father, Ivan Iur’evich Patrikeev, were among the most prominent members of this lineage. Vasilii emerged as their political and intellectual heir, demonstrating competence in military, administrative, diplomatic, and legal matters. Beginning his career in the 1490s, Vasilii achieved notable success, particularly in military and diplomatic missions. However, unlike his forebears, he did not enjoy sustained political fortune. The late 15th century marked a period of decline for the Patrikeev family. Although poised for a promising career in Muscovite politics, Vasilii ultimately became a casualty of his family’s downfall. He was forcibly removed from public life and compelled by the Grand Prince to enter monastic life. Thereafter, he spent the remainder of his years in a monastery. Despite this forced retreat from politics, Vasilii redirected his energies into intellectual and literary endeavors, preserving the memory and legacy of his distinguished lineage. In the 15th and 16th centuries, Russian literature was predominantly shaped by religious and political concerns. Key themes included monastic landownership, the fight against heresy, and the relationship between church and state. The authors of this period, mostly clerics, engaged deeply in these debates. Assuming the monastic name Vassian Patrikeev, Vasilii became an active voice in this discourse. He was particularly critical of monastic landownership and the influential church figure Iosif Volotskii. His views appear to have found some resonance within the Muscovite administration, as evidenced by his pardon by Grand Prince Vasilii III in 1509. Nevertheless, despite his continued literary contributions, Vassian ultimately fell victim to the political rivalries and factionalism that defined the Muscovite court. This article explores the political, diplomatic, and literary activities of Vasilii Ivanovich Kosoi and assesses their influence on Muscovy’s internal and external affairs.

Anahtar Kelimeler

Russian history , Principality of Moscow , Patrikeevs , Vassian Patrikeev , Vasilii Kosoi , Russian literature , publitsistika

Kaynakça

• Acar, Serkan. Kazan Hanlığı-Moskova Knezliği Siyasi İlişkileri (1437-1552). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
• Aktı feodalnogo zemlevladeniya i hozyaystva XIV – XVI vekov. Çast 1. Podg. L. V. Çerepnin. Moskva: İzdatelstvo akademii nauk SSSR, 1951.
• Aktı sotsialno-ekonomiçeskoy istorii severo-vostoçnoy Rusi kontsa XIV-naçala XVI. v. tom 2. red. L. V. Çerepnin. Moskva: İzdatelstvo akademii nauk SSSR, 1958.
• Alef, Gustave. “Reflections on the Boyar Duma in the Reign of Ivan III.” The Slavonic and East European Review 45/104 (1967): 76-123.
• Alef, Gustave. Rulers and Nobles in Fifteenth-Century Muscovy. London: Variorum Reprints, 1983.
• Alekseyev, A. İ. Pod znakom kontsa vremen; Oçerki Russkoy religioznosti kontsa XIV- naçala XVI. vv. Sankt Peterburg: İzdatelstvo Aleteyya, 2002.
• Alekseyev, A. İ. Pohodı Russkih voysk pri İvane III; vtoroe izdanie. Sankt Peterburg: İzdatelstvo S-Peterburgskogo universiteta, 2009.
• Alekseyev, A. İ. Soçineniya İosifa Volotskogo v kontekste polemiki 1480-1510 gg. Sankt Peterburg: Rossiyskaya natsionalnaya biblioteka, 2010.
• Bazileviç, K. V. Vneşnyaya politika Russkogo tsentralizovannogo gosudarstva vtoraya polovina XV veka. Moskva: İzdatelstvo Moskovskogo universiteta, 1952.
• Bazilyeviç, K. V. Vneşnyaya politika russkogo tsentralizovannogo gosudarstva vtoraya polovina XV veka. Moskva: İzdatelstvo Moskovskogo universiteta, 1952.
• Belı, A. “Narımontaviçı.” Vyalikae knyastva Litoyskae; Entsıklapedıya u dvuh tamah. Tom 2: 350-351. Minsk: Belaruskaya entsıklapedıya imya Petrusya Broyki, 2007.
• Belov, N. V. “Çelovek-zagadka. Knyaz Mihail İvanoviç Kolışka Patrikeev. voevoda İvana III.” İstoriçeskoe obozrenie 22 (2021): 55-63.
• Belov, N. V. “Knyaz İvan İvanoviç Munında Patrikeev (K izuçeniyu personalnoy istorii gosudareva dvora İvana III).” Paleorosiya, Drevnyaya Rus: vo vremeni, v liçnostyah, v ideyah 2/18 (2022): 157-169.
• Bentsianov, M. M. ‘Knyazya, boyare i deti boyarskie’; Sistema slujebnıh otnoşeniy v Moskovskom gosudarstve v XV-XVI vv. Moskva: Tsentrpoligraf, 2019.
• Bentsianov, M. M. “‘Litvinı’ i ‘Panı’. Vıhodtsı iz velikogo knyajestva Litovskogo na Moskovskoy slujbe v XV- XVI stoletiyah.” Studia Historica Europae; İssledovaniya po istorii vostoçnoy evropı 12 (2019): 86-125.
• Berh, V. N. Sistematiçeskie spiski boyarami, okolniçim i dumnım dvoryanam, s 1468 goda do uniçtojeniya sih çinov. Sankt Peterburg: Tipografiya H. Gintse, 1833.
• Bıçkova, M. E. Sostav klassa feodalov Rossii v XVI v.; İstoriko-genealogiçeskoe issledovanie. Red. S. M. Kaştanov. Moskva: Nauka, 1986.
• Biblioteka literaturı drevney Rusi. tom 9. red. D. S. Lihaçev, L. A. Dmitriyeva, A. A. Alekseyeva, N. V. Ponırko. Sankt Peterburg: Nauka, 2006.
• “Boyarskiya Deti.” Voennaya Entsiklopediya. tom 5: 43-44. Sankt Peterburg: Tipografiya tovarişestva İ. D. Sıtina, 1911.
• Budovnits, I. U. Russkaya publitsistka XVI. veka. Moskova: Akademii nauk soyuza SSR, 1947.
• Buganov, V. İ. “‘Vrajdotvornoe’ mestniçestvo.” Voprosı istorii 11 (1974): 118-133.
• Çerepnin, L. V. Russkie feodalnıe arhivı XIV- XV. vekov. tom 1. Moskva: İzdatelstvo akademii nauk SSSR, 1948.
• Dewey, Horace W., Mateja Matejic & Vassian Patrikeev. “The Literary Arsenal of Vassian Patrikeev.” The Slavic and East European Journal 10/4 (1966): 440-452.
• Duhovnıe i dogovornıe gramotı velikih i udelnıy knyazey XIV-XVI vv. red. S. V. Bahruşin. Moskva: İzdatelstvo akademii nauk SSSR, 1950.
• Feldbrugge, Ferdinand. A History of Russian Law From Ancient Times to the Council Code (Ulozhenie) of Tsar Aleksei Mikhailovich of 1649. Boston: Brill, 2017.
• Fennel, J. L. I. “The Attitude of the Josephians and the Trans-Volga Elders to the Heresy of the Judaizers.” The Slavonic and East European Review 29/73 (1951): 486-509.
• Fennell, J. L. I. “The Dynastic Crisis 1497-1502.” The Slavonic and East European Review 39/92 (1960): 1-23.
• Fine, John V. A. “The Muscovite Dynastic Crisis of 1497-1502.” Canadian Slavonic Papers / Revue Canadienne des Slavistes 8 (1966): 198-215.
• Gerberşteyn, S. Zapiski o Moskovii v dvuh tomah. tom 1. red. A. L. Horoşkeviç. Moskva: Pamyatniki istoriçeskoy Mısl, 2008.
• Grekov, B. D. Krestyane na Rusi s drevneyşih vremen do kontsa XVII veka. tom 2. Moskva: İzdatelstvo akademii nauk SSSR, 1954.
• Kaiser, Daniel H. The Growth of the Law in Medieval Russia. New Jersey: Princeton University Press, 1980.
• Karamzin, N. M. İstoriya gosudarstva Rossiyskago. tom 6. Sankt Peterburg: Tipografiya N. Greça, 1819.
• Kazakova, N. A. & Ya. S. Lurye. Antifeodalnıe eretiçeskie dvijeniya na Rusi XIV-naçala XVI veka. Moskva: İzdatelstvo akademii nauk, 1995.
• Kazakova, N. A. “K izuçeniyu Kormçey Vassiana Patrikeyeva.” Trudı otdela drevnerusskoy literaturı 28 (1974): 345-349.
• Kazakova, N. A. “Neizdannoe proizvedenie Vassiana Patrikeyeva.” Trudı otdela drevnerusskoy literaturı 12 (1956): 387-426.
• Kazakova, N. A. “Vassian Patrikeyev.” Slovar knijnikov i knijnosti drevney Rusi. Red. D. S. Lihaçev. Vıp. 2/1: 120-123. Sankt Peterburg: İzdatelstvo nauka, 1988.
• Kazakova, N. A. Vassian Patrikeev i ego soçineniya. Moskva: İzdatelstvo akademii nauk SSSR, 1960.
• Kemaloğlu, İlyas. Altın Orda ve Rusya; Rusya Üzerindeki Türk-Tatar Etkisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
• Klyuçevskiy, V. O. Soçineniya v devyati tomah; Kurs Russkoy istorii. Çast II. Tom 2. Red. V. L. Yanin. Moskva: Mısl, 1988.
• Klyuçevskiy, V. O. Soçineniya v devyati tomah; Spetsialnıe kursı. Tom 6. Red. V. L. Yanin. Moskva: Mısl, 1989.
• Kobrin, V. B. Vlast i sobstvennost v srednevekovoy Rossii XV-XVI vv. Moskva: Mısl, 1985.
• Kollmann, Nancy Shields. Kinship and Politics; The Making of the Muscovite Political System. California: Stanford University Press, 1987.
• Korzinin, A. L. “‘Gosudar Vseya Rusi’ İvan III i Russkaya Aristokratiya.” İstoriçeskiy format 1/5 (2016): 163-180.
• Korzinin, A. L. “Gosudarev dvor v doopriçnıy period (1550-1565).” Dissertatiya, Sankt Peterburgskiy gosudarstvennıy universitet, 2016.
• Korzinin, A. L. “Sostav Dumnıh i dvortsovıh çinov v pravlenie velikogo knyazya İvana III. Ç. 2. Dvortsovıe Çinı.” Paleorosiya. Drevnyaya Rus: vo vremeni, v liçnostyah, v ideyah 9/1 (2018): 277-297.
• Kuçkin, V. A. “Bolşoy Moskovskiy namestnik İvan Yuryeviç Patrikeyev.” Oteçestvennaya istoriya 1 (2006): 154-168.
• Kurat, Akdes Nimet. Rusya Tarihi; Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: TTK Basımevi, 1987.
• Kuzuoğlu, Mustafa. Osmanlı Yönetim Tarzının Rusya’ya Tatbik Çabası; XVI. Yüzyılda Rusya’da Hukuk, Reformlar ve Osmanlı Etkisi. İstanbul: Selenge Yay., 2024.
• Lurye, Ya. S. & A. Yu Grigorenko. “Kuritsın Fedor Vasilyeviç.” Slovar knijnikov i knijnosti drevney Rusi. Red. D. S. Lihaçev. Vıp. 2/1: 504-509. Sankt Peterburg: İzdatelstvo nauka, 1988.
• Lurye, Ya. S. İdeologiçeskaya borba v Russkoy publitsistike kontsa XV-Naçala XVI veka. Moskva: İzdatestvo akademii nauk SSSR, 1960.
• Malinskiy, Antoniy. “Nekotorıe voprosı izuçeniya istorii partii ‘Nestyajateley’.” Vestnik ekaterinburgskoy duhovnoy seminarii 2/10 (2015): 11-28.
• Maloney, George A. Russian Hesychasm: The Spirituality of Nil Sorskij. Paris: Mouton, 1973.
• Marin, E. V. & E. V. Nikolskiy. “Moralnıe i pravovıe aspektı monastırskogo zemlevladeniya v osveşenii knyazya-inoka Vassiana Patrikeeva.” Vestnik udmurtskogo universiteta 31/6 (2021): 1247-1251.
• Martin, Janet. Medieval Russia; 980-1584. Cambridge: Cambridge University Press, 2007.
• Moiseyeva, G. N. “O datirovke ‘Sobraniya Nekoego Startsa’ Vassina Patrikeyeva.” Trudı otdela drevnerusskoy literaturı 15 (1958): 349-361.
• Nil Sorsky: The Complete Writings, Ed. George A. Maloney. New York: Paulist Press, 2003.
• Pamyatniki diplomatiçeskih snoşeniy drevney Rossii s derjavami inostrannımi. tom 1. Sankt Peterburg: Tip. II otdeleniya sobstvennoy E. İ. V. Kantselerii, 1851.
• Pamyatniki diplomatiçeskih snoşeniy Moskovskago gosudarstva s Polsko-Litovskim (s 1478 po 1533 god). Sbornik RİO, tom 35. Sankt Peterburg: Tipografiya F. Eleonskago, 1882.
• “Patrikeev, knyaz Vasiliy İvanoviç.” Russkiy biografiçeskiy slovar. red. A. A. Polovtsov. tom 13: 383-384. Sankt Peterburg: Tipografiya İ. N. Skorohodova, 1902.
• Pavlov-Silvanskiy, N. Gosudarevı slujilıe lyudi: Proishojdenie Russkago dvoryanstva. Sankt Peterburg: Gosudarstvennaya tipografiya, 1898.
• Petruşko, V. İ. “Moskovskiy Sobor 1503.” Vestnik PSTGU; Seriya II 6/73 (2016): 9-27.
• Petruşko, V. İ. “Tserkovnaya politika velikogo knyazya Vasiliya III v kontekste protivostoyaniya ‘İosiflyan’ i ‘nestyajateley’.” Paleorosiya. Drevnyaya Rus; vo vremeni, v liçnostyah, v ideyah 3/19 (2022): 12-22.
• Pipes, Richard. Russia Under Old Regime. New York: Charles Scribner’s Sons, 1974.
• Pliguzov, A. İ. “Canon Law as a Field for Ecclesiastical Debate: The Sixteenth-Century Kormchaia of Vassian Patrikeev.” Harvard Ukrainian Studies 18(3/4) (1994): 191-209.
• Pliguzov, A. İ. “Otvet Kirillovskih Startsev.” Drevnyaya Rus: Voprosı medievistiki, İstoriya i istoçnikovedenie 3/5 (2001): 1-17.
• Pliguzov, A. İ. Polemika v Russkoy tserkvi pervoy treti XVI stoletiya. Moskva: Kvadriga, 2017.
• Polnoe sobranie russkih letopisey, Letopisnıy svod 1497 g.-Letopisnıy svod 1518 g. (Uvarovskaya Letopis). tom 28. Moskva-Leningrad: İzdatelstvo akademii nauk SSSR, 1963.
• Polnoe sobranie Russkih letopisey, Lvovskaya letopis çast 1. tom 20. Sankt Peterburg: Tipografiya M. A. Aleksandrova, 1910.
• Polnoe sobranie Russkih letopisey, Moskovskiy letopisniy svod kontsa XV veka. tom 25. Moskva: İzdatelstvo akademii nauk, 1949.
• Polnoe sobranie Russkih letopisey, Prodoljenie letopis po voskresenskomu spisku. tom 8. Sankt Peterburg: Tipografiya eduarda pratsa, 1859.
• Polnoe sobranie Russkih letopisey, Prodoljenie letopis po voskresenskomu spisku. tom 8. Sankt Peterburg: Tipografiya eduarda pratsa, 1859.
• Polnoe sobranie russkih letopisey, Sofiyskiya letopisi. tom 6. Sankt Peterburg: Tipografiya eduarda pratsa, 1853.
• Polnoe sobranie Russkih letopisey, Tipografskaya letopis. tom 24. Petrograd: Gosudarstvennaya tipografiya, 1921.
• Polnoe sobranie russkih letopisey, Ustyujskie i vologodskie letopisi XVI-XVIII vv. tom 37. Leningrad: Nauka, 1982.
• Poslaniya İosifa Volotskogo. Podg. A. A. Zimin & Ya. S. Lurye. Moskva: İzdatelstvo akademii nauk SSSR, 1959.
• Razryadnaya kniga 1475-1598 gg. Podg. V. İ. Buganov. Red. M. N. Tihomirov. Moskva: İzdatelstvo nauka, 1966.
• Sinitsına, N. V. Maksim Grek v Rossii. Moskva: İzdatelstvo nauka, 1977.
• Solovyev, S. M. İstoriya Rossii s drevneyşih vremen; Kniga pervaya tom I-V. tom 5. Sankt Peterburg: Obşestvennaya polza, 1896.
• Spiridov, M. G. Sokraşennoe opisanie slujeb blagorodnıh Rossiyskih dvoryan. Çast 1. Moskva: universitetskoy tipografiya, 1810.
• Szeftel, Marc. “Joseph Volotsky’s Political Ideas in a New Historical Perspective.” Jahrbücher für Geschichte Osteuropas 13/1 (1965): 19-29.
• Taşcı, Tekin Aycan. “Kafkasya’da Namestniklik Kurumu (1845-1854).” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2019.
• Taşcı, Tekin Aycan. “Rus Devlet Teşkilatında Namestniklik Kurumunun Tarihçesi.” Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 6/8 (2019): 191-211.
• Veselovskiy, S. B. İssledovaniya po istorii klassa slujilıh zemle-vladeltsev. Moskva: İzdatelstvo nauka, 1969.
• Vitlin, V. Ye. “Konflikt v Russkoy tserkvi v 1507-1509 gg.” Vestnik SPBGU 4 (2011): 67-73.
• Volotskiy, Yosif. Poslaniya. red. A. A. Zimin & Ya. S. Lurye. Sankt Peterburg: İzdatelstvo akademii nauk SSSR, 1959.
• Volotskiy, Yosif. Prosvetitel. red. O. A. Platonov. Moskva: İnstitut Russkoy tsivilizatsii, 2011.
• Zimin, A. A. “O politiçeskoy doktrine İosifa Volotskogo.” Trudı otdela drevnerusskoy literaturı 9 (1953): 159-177.
• Zimin, A. A. Formirovanie boyarskoy aristokratii v Rossii; vo vtoroy polovine XV-pervoy treti XVI. v. Red. V. İ. Buganov. Moskva: Nauka, 1988.
• Zimin, A. A. Rossiya na poroge novogo vremeni: Oçerki politiçeskoy istorii Rossii pervoy treti XVI. v. Moskva: İzdatelstvo mısl, 1972.
• Zimin, A. A. Rossiya na rubeje XV-XVI stoletiy; Oçerki sotsialno-politiçeskoy istori. Moskva: Mısl, 1982.
• Zimin, A. A. Vityaz na rasputye: Feodalnaya voyna v Rossii XV. v. Mosvka: Mısl, 1991.
• Zotov, R. V. O Çernigovskih knyazyah po lyubetskomu sinodiku i o Çernigovskom knyajestv v tatarskoe vremya. Sankt Peterburg: Tipografiya bratyev panteleevıh, 1892.