SOCIAL REPRESENTATIONS OF CHARISMATIC AUTHORITY IN RELIGIOUS GROUPS

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 246 - 256, 29.12.2022

Ramazan Bulut

Öz

Charisma, which is used by its followers to describe the excessive/impressive power that is accepted to be around a person's personality, has the function of activating people in line with a belief, thought and goal, integrating and providing motivation. Charismatic authority is one of the authority types commonly used in the literature of social sciences and religious psychology. Max Weber, who introduced the concept of charisma to the literature, emphasizes the reformist aspect of charismatic authority in the rise and development of religious groups in history. The distinctive feature of religious groups as a special type of social group is the formation of group unity around a belief. Charisma plays an important role in the establishment of religious authority in sects and religious community structures, which are among the types of religious groups. Religious communities are formed, institutionalized and critically transformed in parallel with social change through charisma and its authority. The phenomenon of great social change in the Republican period, which constitutes the most important phase of Turkish modernization, deeply influenced the structures, discourses and activities of religious groups. In this context, this study, which focuses on how the charismatic authorities of religious community structures are represented, aims the semantic analysis in the religious and secular category. In this context, charisma in religious groups gains legitimacy by using some religious and secular arguments. It is known that charismatic leaders in religious communities provide a religious legitimacy with evidences such as the Golden range, Seyitlik, Being Selected Person, Dreams, Menkıbe (Epics) and Miracles. In addition, the socio-cultural and economic changes in Turkish society had reflections on people's mentality, understanding of religion and religiosity, and the expectations of charismatic leaders in religious communities. It is seen that more secular qualities are added to the features attributed to the charismatic leader over time.

Anahtar Kelimeler

Charisma, Charismatic Authority, Religious Group, Social Change, social representation

Dini Gruplarda Karizmatik Otoritenin Sosyal Temsilleri

Öz

Takipçileri tarafından bir insanın kişiliği etrafında olduğu kabul edilen aşkın/etkileyici gücü tanımlamak için kullanılan karizma, insanları bir inanç, düşünce ve hedef doğrultusunda harekete geçirme bütünleştirme ve motivasyon sağlama işlevine sahiptir. Karizmatik otorite sosyal bilimler ve din sosyolojisi literatüründe yaygın şekilde kullanılan otorite tiplerindendir. Karizma kavramını literatüre kazandıran Max Weber, tarihte karizmatik otoritenin dini grupların doğuşu ve gelişimindeki reformcu yönünü vurgulamaktadır. Sosyal grupların özel bir türü olarak dini grupların ayrı edici özelliği bir inanç etrafında grup birliğinin oluşmasıdır. Dini grup türlerinden tarikat ve dini cemaat yapılarında dini otoritenin tesisinde karizmanın önemli bir işlevi vardır. Dini cemaatlerin oluşumu, kurumsallaşması ve sosyal değişime paralel kritik dönüşümü karizma ve onun otoritesi ile gerçekleşmektedir. Türk modernleşmesinin en önemli evresini oluşturan Cumhuriyet döneminde büyük toplumsal değişim olgusu, dini grupların yapılarını, söylemlerini ve faaliyetlerini derinden etkilemiştir. Bu çerçevede dini cemaat yapılarının karizmatik otoritelerinin nasıl temsil edildiğine odaklanan araştırma, dini ve seküler kategorideki anlamsal çözümlemeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda dini gruplarda karizma birtakım dini ve seküler argümanları kullanarak meşruiyet elde etmektedir. Dini cemaatlerde karizmatik liderin Altın silsile, Seyitlik, Seçilmişlik, Rüya, Menkıbe ve Keramet gibi delillerle bir dini meşruiyet sağladıkları bilinmektedir. Bunun yanında Türk toplumundaki sosyo-kültürel ve ekonomik değişimin insanların zihniyet dünyalarına, din ve dindarlık anlayışlarına yansımaları, dini cemaatlerde karizmatik liderdeki beklentilere de yansımaları olmuştur. Karizmatik lidere atfedilen özelliklere zamanla daha seküler nitelikler de eklendiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Karizma, Karizmatik otorite, Dini grup, Sosyal Değişim, Sosyal Temsiller

Kaynakça

• Atacan, Fulya. Sosyal Değişme ve Tarikat Cerrahiler. İstanbul: Hil Yayın, 1990.
• Akyüz, Niyazi. “Dinlerin Teşekkülünde Dini Liderlerin Karizması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat
• Fakültesi Dergisi, 41, (2000), 275-291.
• Akyüz, Niyazi. Dinin Örgütsel İklimi Dini Gruplar. Ankara: Gündüz Yayınları, 2007.
• Aydın, Mustafa. “Süleymancılık”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce İslamcılık, ed.Tanıl Bora-Murat Gültekingil. 308-322. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Bilgin, Vejdi. Din ve Toplum Din Sosyolojisine Giriş. İstanbul: Beyan Yayınları, 2021.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Dinî Grup Yapılarında Dine İlişkin Muhtemel Anlama ve Temsil Sorunları” Usûl İslam Araştırmaları, 7/7, (Haziran 2007), 107-136.
• Ceyhan, Semih.“Tekke ve Tarikat Kavramlarına Dair”. Türkiye’de Tarikatlar: Tarih ve Kültür, ed. Semih Ceyhan, 27-53. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
• Çapcıoğlu, İhsan, vd., “Max Weber Sosyolojisinde Karizmatik Otorite ve Dini Liderlik”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/14 (Ağustos 2010), 51-76.
• Çiftçi, Adil. Sosyolojiye Giriş. Ankara: Ankamat Matbaacılık, 2012.
• Efe, Adem.“Kolektif Dindarlık Türü Olarak Tarikat/Cemaat Dindarlığı”. İslami Araştırmalar 28/1 (2017), 290-301.
• Efe, Adem. Dini Gruplar Sosyolojisi. İstanbul: Dönem Yayıncılık, 2013.
• Furseth, Inger- Repstad, Pal. Din Sosyolojisine Giriş Klasik ve Çağdaş Kuramlar, çev. İhsan Çağcıoğlu-Halil Aydınalp, Ankara: Atıf Yayınları 2020.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2006.
• Hogg, Michael A. – Vaughan, Graham M.. Sosyal Psikoloji. çev. İbrahim Yıldız – Aydın Gelmez, Ankara: Ütopya Yayınevi, 2017.
• Kafadar, Filiz. Gündelik Hayat Sosyolojisi Bağlamında Cemaatlerde Kadın: İsmailağa Örneği. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem – Cemalcılar, Zeynep. Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınları, 2014.
• Kamil Kaya. Küçük Gruplar Sosyolojisi. Isparta: Fakülte Kitapevi, 2019.
• Karaşahin, Hakkı. “Karizma, Karizmatik Otorite ve Karizmanın Rutinleşmesi Üzerine Bir Meta-Değerlendirme: Osman Hulisi Efendi Tarikatı Örneği”, Toplum Bilimleri Dergisi, 4/7 (Ocak-Haziran 2010), 81-98.
• Kirman, Mehmet Ali. “’Süleymancılık’, Ortaya Çıkışı, Gelişim Evreleri ve Günümüzdeki Durumu”. Demokrasi Platformu, 2/6, (Bahar 2006), 151-180.
• Mehmet Ali Kirman, “Türkiye’de Toplumsal Değişme, Din ve Kimlik: Dini Cemaatlerin Dönüşümü ve Tanımlama Problemi”, Demokrasi Platformu, 2/5 (Kış 2006), 141-163.
• Kirman, Mehmet Ali. “Türkiye’de Toplumsal Değişme ve “Yeni Dini Cemaatler”. Muhafazakâr Düşünce 1/2 (Kış 2004), 61-77.
• Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. Bursa: Sentez Yayıncılık, 6.baskı, 2014.
• Macit, Mustafa. “Avlarlı Muhammed Lutfî Efe Menkıbelerindeki Karizmatik Unsurlar Üzerine Bir Değerlendirme”. Uluslararası Hâce Muhammed Lutfi (Alvarlı Efe) Sempozyumu, ed. Cengiz Gündoğdu 245-250. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü, çev. Osman Akınhay – Derya Kömürcü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999.
• Midilli, Şeyma. Erenköy Cemaatinde Kadın Sohbetleri: İçerenköy Semti Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Okumuş, Ejder. Toplumsal Değişme ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
• Öner, Bengi.“Sosyal Temsiller”. Kriz Dergisi, 1/10 (2002), 29-35.
• Özbolat, Abdullah. “Toplumsal Fonksiyonları Bağlamında Dini Otorite: Tipolojik Bir Deneme”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20:2 (2015), 1-23.
• Parlamış, İsmail. “Dinî Gruplarda Karizmanın Temellendirilmesi: Galip Kuşçuoğlu Örneği”. BAİD 15 (Haziran 2022), 33-58.
• Pekasil, Tahir. “Toplumsal Statü Göstergesi Olarak Dini Otorite Tipleri: Cizre örneğinde Şeyh, Molla ve
• Seyyidler”. Bilim Düşünce Ve Sanatta Cizre (Uluslararası Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre Sempozyumu Bildirileri) ed. Nesim Doru, 141-154. İstanbul: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Rıtzer, George - Jeffrey Stepnısky, Çağdaş Sosyoloji Kuramları ve Klasik Kökleri, çev. Irmak Ertuna Howison, Ankara: Deki Basım Yayın, 2013.
• Sarmış. Mustafa. “Dinî Gruplarda Hegemonik İşleyiş Mekanizması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 63/1 (2022), 321-354
• Subaşı, Necdet.“Şeyh, Seyyid ve Molla-Doğu ve Güneydoğu Anadolu Örneğinde Dinsel İtibar Kategorileri”. İslamiyat 2/3 (1999), 122-140.
• Tekin, Mustafa. Din Sosyolojisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisi. çev. Ünver Günay, İstanbul: İFAV Yayınları, 1995.
• Weber, Max. Sosyoloji Yazıları. çev. Taha Parla, İstanbul: İletişim Yayınları, 1998.
• Weber, Max. Ekonomi ve Toplum. C.1 çev. Latif Boyacı, İstanbul: Yarın Yayınları, 2012.
• Yavuz, Sefer. “Bir Karizmatik Otorite Örneği Olarak İmamet ve Mehdi Anlayışı: Türkiye Caferileri (Iğdır Örneği)”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/13 (2014/1), 1-35.