SOME FINDINGS ON FEMALE SHAMANIC TYPE ABRAM MOOS KARA TAACI IN ALTAI EPIC OF MAADAI-KARA

Yıl 2014, Cilt: 2 Sayı: 5, 1 - 24, 01.05.2014

Zülfikar Bayraktar

https://doi.org/10.7816/sad-02-05-01

Öz

Maadai-Kara is the heroic epic of the Altai Turks who live in South Siberia. The epic is about a thousand years of struggle of life which is fit into two generations’ – an old father’s and his son’s - life. Its focal point is the fear of death and search for immortality. Kögüdei Mergen, who is the hero of the epic and son of Maadai Kara, goes to the underground to unlock the secret of life, to bring his mother and father back to the world from the world of the dead and save his livestock and people from death. The epic takes place in three different dimensions called the world, the underground and the heavens. The world is the place of the living creatures. The underground is the world of spirits and the dead. The heaven is unknown and beyond what man knows. The portals of these three dimensions are not closed to each other and it is possible to pass through one from another and return. The Epic of Maadai-Kara is the product of the society which tries to perceive this world and other world according to Shamanism. It is possible to see the traces of shamanistic belief throughout the epic. One of the prominent elements of Maadai-Kara is that especially male and female heroes, who fit to prototype of Shamans, play an active role in the epic. Abram Moos Kara Taaci may be regarded as a female shamanic prototype. In this study, we will try to ascertain and analyze the role and function of the character Abram Moos Kara Taaci, the daughter of Erlik Kaan, who is the ruler of the underground, and the wife of Kara Kula, who lives in the world. Key Words: Epos, Maaday Kara, Shamanism, Archetype, Abram Moos Kara Taacı.

Anahtar Kelimeler

Epos, Maaday Kara, Shamanism, type, Abram Moos Kara Taacı

ALTAY TÜRKLERİNİN DESTANI MAADAY KARA'DA KADIN KARA ŞAMAN TİPİ BAĞLAMINDA ABRAM MOOS KARA TAACI KARAKTERİ ÜZERİNE BAZI TESPİT VE DEĞERLENDİRMELER

Öz

Maaday Kara, Güney Sibirya’da yaşayan Altay Türklerinin kahramanlık destanıdır. Binlerce yıllık yaşam mücadelesinin iki neslin, yani yaşlı baba ve yaşamı sürdürecek olan oğlun yaşamına sığdırılarak anlatıldığı destanda odak noktası, ölüm korkusu ve ölümsüzlük arayışıdır. Destanın kahramanı ve Maaday Kara’nın oğlu olan Kögüdey Mergen, hayatın sırrını çözmek, annesiyle babasını ölüler diyarından yeryüzüne geri getirmek, sürülerini ve halkını ölümün pençesinden kurtarmak için yeraltı dünyasına iner. Destanda meydana gelen olaylar yeryüzü, yeraltı ve gökyüzü olmak üzere üç farklı boyutta cereyan etmektedir. Yeryüzü canlıların mekânıdır. Yeraltı ise ruhların ve ölülerin âlemidir. Gökyüzü ise bilinmeyen ve insan ötesi bir boyuttur. Bu üç farklı boyutun kapıları birbirine kapalı değildir ve birinden diğerine gitmek ve geri dönmek mümkündür. Maaday Kara destanı Şamanist düşünce doğrultusunda bu dünyayı ve öbür dünyayı algılamaya çalışan bir toplumun ürünüdür. Destanın genelinde Şamanizm inancının izlerini görmek mümkündür. Maaday Kara destanında dikkati çeken unsurlardan biri de özellikle Şaman prototipine uygun erkek ve kadın kahramanların destan içinde aktif rol oynamalarıdır. Makalede bu bağlamda, Maaday Kara destanında, özellikle kadın kara şaman arketipine örnek gösterilebilecek ve destanda yeraltı dünyasının hâkimi Erlik Bey’in kızı ve yeryüzünde yaşayan Kara Kula Kağan’ın eşi olarak geçen Abram Moos Kara Taacı karakteri incelenerek, bu karakterin destan boyunca oynadığı rol ve işlev örneklerle tespit ve tahlil etmeye çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Destan, Maaday Kara, Şamanizm, Tip, Abram Moos Kara Taacı.

Anahtar Kelimeler

Destan, Maaday Kara, Şamanizm, tip, Abram Moos

Kaynakça

• Aça, Mehmet (1998). Kozı Körpeş Bayan Sulu Destanı Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Aça, Mehmet, (2004). “Yaratılış Mitleri, Şamanizm ve Tasavvuf Bağlamında Düşüş, Mahrumiyet ve Hapis”, Milli Folklor, S. 62, s. 8-18.
• Aça, Mehmet; Ercan, A. Müge (2004). “Anonim Halk Edebiyatı”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Editör: M. Öcal Oğuz, Grafiker Yayınevi, Ankara: 113-118.
• Aça, Mehmet (2007). “Güney Sibirya Türklerinde Ava Destancı ve Masalcı Götürme Geleneği”, Tübar, S. 21, s. 7-16.
• Aça, Mustafa (2011). “Altay Türklerinin Destanlarındaki Ölüm Teması Üzerine Bazı Tespitler”, Bilig, S. 59, s. 1-20.
• Aktaş, Erhan (2011). “Altay ve Tıva Türk Destanlarında Haber Verme Motifi Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. XI/I, s. 45-62.
• Alekseyev, N. A. (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi, Çev. Metin Ergun, Kömen Yayınları, Konya.
• Anohin, A. V. (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller, Çev. Jannet Meyermanova, Zekeriya Karadavut, Kömen Yayınları, Konya.
• Arıt, Ayşe Nilgün (2013). Şamanın Kozmik Dünyası: İnisiyasyon Seremoni ve Ritüellerle Maya Şaman Öğretisi, Ray Yayıncılık, İstanbul.
• Baldick, Julian (2010). Hayvan ve Şaman: Orta Asya’nın Antik Dinleri, Çev. Nevin Şahin, Hil Yayıncılık, İstanbul.
• Bayat, Fuzuli (2010). “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Kadın şamanlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Kadın Çalışmaları Özel Sayısı, S. 3, s. 44-51.
• Bayat, Fuzuli (2012). Türk Kültüründe Kadın Şaman, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Bayat, Fuzuli (2013). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Bekki, Selahattin (2007). Maaday Kara Destanı, Manas Yayıncılık, Elazığ.
• Czaplicka, M. A. (1914). Shamanism in Siberia, Oxford.
• Çobanoğlu, Özkul (2003). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Akçağ Yayıncılık, Ankara.
• Demir, Ali Faik; Akgün Çomak, Nebahat (2009). Şaman ve Türk Dünyası, Bağlam Yayıncılık, Ankara.
• Dilek, İbrahim (1998). “Altay Türk Kayçılık Geleneği ve Kayçı N. U. Ulagaşev”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 5, s. 309-360.
• Dilek, İbrahim (2010). “Sibirya Türk Destanlarında Kahramanın Yeraltı ve Gökyüzü Dünyalarıyla İlişkileri Üzerine Bazı Tespitler”, Milli Folklor, S. 22, s. 46-85.
• Eliade, Mircea (1999). Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri, Çev. İsmet Birkan, İmge Kitapevi Yayınları, Ankara.
• Ergun, Metin (1997). Altay Türklerinin Kahramanlık Destanı: Alıp Manaş, Kömen Yayınları, Konya.
• Ergun, Metin (2000). Yakut Destan Geleneği ve Er Sogotoh, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Gömeç, Sadettin (1998). “Şamanizm ve Eski Türk Dini”, PAÜ. Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 4, s. 38-50.
• Guliyeva, Minara (2014). Moğol ve Buryat Şaman Tören Kıyafetlerindeki Aksesuar ve Görsel Etkilerin Kadın Giysi Tasarımında Kullanımı, Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Tekstil ve Moda Tasarım Ana Sanat Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Gün, Nil (2014). İçimizdeki Şaman: Duyguların Simyası, Kuraldışı Yayıncılık, İstanbul.
• Güngör, Harun (2010). “Şamanizm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38, s. 325-328.
• Gürsoy Naskali, Emine (1999). Altay Destanı Maaday Kara, Yapı Kredi Yayınları,
• Hoppal, Mihaly (2012). Avrasya’da Şamanlar, Çev. Bülent Bayram, H. Şevket Çağatay Çapraz, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• İnan, Abdulkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• İnayet, Alimcan (2013). “Uygur Şamanları ve Pratikleri Üzerine”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 1, s. 43-55.
• Jeanne, Achterberg (2009). Kadın Şifacılar, Çev. Bilgi Altınok, Everest Yayınları, İstanbul.
• Köprülü, M. Fuad (1981). Türk Edebiyatı Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Lvova, E.L; Oktyabrskaya, İ. V. vd. (2013). Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: Kâinat ve Zaman-Nesneler Dünyası, Çev. Metin Ergun, Kömen Yayınları, Konya.
• Mandaloğlu, Mehmet (2011). “Türk Kültür Çevresinde Şamanizm ve Şamanlık Meselesi”, TSA, S. 3, s. 111-122.
• Oğuz, M. Öcal (2004). “Destan Tanımı ve Eski Türk Destanları”, Milli Folklor, S. 62, s. 5-7.
• Ögel, Bahaddin (1996). Türk Mitolojisi: Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar, C. I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Öger, Âdem; Gönel, Tuğba (2011). “Uygur Türkleri Arasında Şamanlar ve Tedavi Yöntemleri”, Turkish Studies, Vol. 6/4, s. 233-247.
• Perrin, Michel (2013). Şamanizm, Çev. Bülent Arıbaş, İletişim Yayıncılık, İstanbul.
• Potapov, L. P (2012). Altay Şamanizmi, Çev. Metin Ergun, Kömen Yayınları, Konya.
• Radloff, Wilhelm (2012). Türklük ve Şamanlık, Çev. A. Temir; T. Andaç; N. Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul.
• Roux, Jean Paul (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. Aykut Kazancıgil, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul.
• Roux, Jean Paul (2014). Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Çev. Lale Arslan Özcan, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul.
• Şener, Cemal (2010). Şamanizm: Türklerin İslamiyet’ten Önceki Dini, Etik Yayınları,
• Vogel, Karen (2012). “Female Shamanism Goddess, Cultures and Psychedelics”, Restoration Earth: An Interdisciplinary Journal for the Study of Nature & Civilization, S. 1/2, s. 64- 74.
• Yolcu, Mehmet Ali (2012). “Koryak ve Çukçi Şamanlığında Transvestizm”, Acta Turcıca, S. 2-1, s. 174-189.
• Yörükan, Turhan (2013). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri: Şamanizm, Şamanizm’in Diğer Dinler ve Alevîlik Üzerindeki Etkileri, Ötüken Yayıncılık, İstanbul.
• Yuguşeva, Nadya (2001). “Altaylarda Kamlık (Şamanizm) İnancı ve Anadolu’daki Yansımaları”, Çev. Sadık Kemal Tural, Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 590, s. 201-210.