Akılcı ilaç kullanımında sağlık okuryazarlığı: Bir kamu hastanesi yatan hastaları üzerine bir araştırma

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 1, 28 - 38, 01.01.2017

Emrullah İncesu

Öz

İlaç ancak doğru kullanıldığı sürece etkilidir. Doğru ilaç kullanımında ilaç kullanıcılarının, doğru ilacı, doğru zamanda,
doğru miktarda, doğru şekilde kullanmaları ve muhafaza etmeleri gibi Akılcı İlaç Kullanımı (AİK) konusunda sağlık
okuryazarlığına sahip olmaları gerekmektedir.
Bu çalışma, Seydişehir Devlet Hastanesinde yatarak tedavi gören hasatların genel anlamda ilaç, ilaç kullanma,
muhafaza ve temin etme durmaları hakkında davranış ve tercihlerini tespit ederek, AİK’da Sağlık Okuryazarlığı (SOY)
düzeylerinin belirlenmesi amacıyla yapıldı.
Araştırma kesitsel ve tanımlayıcı tipte bir çalışma olup, araştırmaya Seydişehir Devlet Hastanesinde 01.04.2015-
31.05.2015 tarihleri arasında yatarak tedavi gören hastalar dâhil edildi. Bu süre içerisinde 146 hastaya ulaşıldı.
Veri toplam aracı olarak, araştırmacı tarafından literatüre dayalı olarak oluşturulan soru seti kullanıldı. Soru setinde;
hastaların yaşı, cinsiyeti, medeni durumları, yaşadığı yer, eğitim durumu, daha önce hastaneye yatış sayısı ve sürekli
kullandığı ilaçların varlığını soran bazı tanımlayıcı soruların dışında AİK’da Sağlık Okuryazarlık düzeylerini belirlemeye
yönelik sorular soruldu. Anketler gönüllülük ilkesine özen gösterilerek yüz-yüze görüşme tekniği ile uygulandı. Anketler
kurum üst yönetiminden yazılı izin alınarak yapıldı. Elde edilen veriler SPSS 16.0 paket programında frekans ve
yüzdelik olarak değerlendirildi.
Hastaların, 66’sı (%45,2) daha önce 2-5 kez hastanede yatarak tedavi gördüğü ve 82’si (%56,2) sürekli kullandığı
ilaçlarının olduğunu belirtmiştir. Hastaların, 64’ü (%43,8) evinde kullanılmamış ilaç bulunduğunu, 94’ü (%64,4) evinde
yarım kalmış ilaç bulunduğunu, 121’i (%82,9) muhafaza ettiği ilaçların son kullanma tarihlerini kontrol ettiğini, 54’ü
(%37) hasta olmadan tedbir amaçlı eczaneden ilaç aldığını, 89’u (%61) tatile, yolculuğa giderken tedbir amaçlı
yanlarına ilaç aldıklarını,71’i (%48,6) hastalık durumunda doktora gitmeden evde bulunan ilaçları kullanacağını,
42’si (%28,8) tanıdıklarına kullanmaları için ilaç tavsiyesinde bulunacağını, 118’1 (%80,8) doktor reçete yazarken
kullanmakta olunan ilaçları söylediğini, 121’i (%82,9) doktor reçete yazarken besin veya ilaç alerji durumunu
belirttiğini, 76’sı (%52,1) hekimin vermiş olduğu ilaçları şikâyetlerinin geçtiği zaman kullanmayı bırakacağını, 54’ü
(%37) grip, nezle, soğuk algınlığı gibi şikâyetlerde muayene olmadan, antibiyotik kullanacağını, 89’u (%61) iğne ile
tedavinin hastalıkların daha çabuk iyileşmesine neden olacağını, 102’si (%69,9) ilaç prospektüsünü okuduğunu, 45’i
(%30,8) antibiyotiklerin her hastalığı tedavi edebileceğini, 82’si (%56,2) aynı etkiyi gösteren iki ilaçtan pahalı olanını
seçeceğini, 116’sı (%79,5) kullanılan ilaçların son kullanma tarihine baktığını ve 110’u (%75,3) basında reklamı yapılan
ürünlerini tedavi amacıyla alıp kullanmadığını belirtmişlerdir. Hastaların kullanmadıkları arta kalan ilaçları sıklıkla sırası
ile gerektiği zaman kullanmak üzere saklayacağını (%35,9), çöpe atacağını (%26,6) ve sağlık kuruluşuna (%25,9)
vereceğini belirtmişlerdir. Hastalar, ilaçlarını sıklıkla sırası ile bir dolap içinde (%50,7), buzdolabında (%39,2) ve
poşet içinde (%8,5) muhafaza ettiklerini, son kullanma tarihi geçmiş ilaçları sıklıkla çöpe attıkları ve hasta olmadan
tedbir amaçlı eczaneden daha çok ağrı kesici ve antibiyotik grubu ilaçları aldıklarını belirtmişlerdir.
AİK’da ilaç kullanıcılarına önemli görevler düşmektedir. İlaç kullanıcılarının, AİK konusunda farkındalıkları ve SOY
düzeyleri akılcı ilaç kullanımının sağlanmasında önde gelen unsurların başında gelmektedir. Çalışmada elde edilen
bulgular doğrultusunda; hastaların evlerinde hiç kullanılmamış ya da yarım kalmış ilaç bulundurmaları, hasta olmadan
da eczaneden ilaç almaları, herhangi bir hastalık durumunda hekime gitmeden evde bulunan ilaçları kullanmaları ve
nezle, soğuk algınlığı gibi şikâyetlerde antibiyotik kullanılması, tedbir amaçlı ve seyahat sırasında gerek duyulacağı
düşünülerek ilaç alınması, iğne ile tedavinin hastalıkların daha çabuk iyileşmesine neden olacağı ve antibiyotiklerin
her hastalığı tedavi edebileceği düşüncesi, aynı etkiyi gösteren iki ilaçtan pahalı olanının seçilmesi, son kullanma
tarihi geçmiş ilaçları çöpe atarak bertaraf edilmesi ve tedbir amaçlı eczaneden ağrı kesici ve antibiyotik grubu
ilaçların alınması, akılcı ilaç kullanımına ilişkin farkındalığın ve sağlık okuryazarlık seviyesinin yetersiz düzeyde
olduğunu gösteren unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmada hastaların kullandıkları ve muhafaza ettikleri
ilaçların son kullanama tarihlerini kontrol etmeleri, reçete yazılırken kullanılan ilaçların hatırlatılması, besin ve ilaç
alerjisi durumlarının hatırlatılması ve ilaç prospektüslerinin okunması gibi olumlu durumlar dikkat çekici olarak
değerlendirilmektedir. Sonuç olarak Seydişehir Devlet Hastanesinde yatarak tedavi gören hastaların AİK konusunda
farkındalıkları ve SOY düzeylerinin yetersiz olduğu görülmüştür. AİK konusunda farkındalık ve SOY düzeyinin
yükseltilmesi için gerek kurumsal gerekse ulusal düzeyde AİK Kültürü oluşturulması amaçlanmalı, bu amaca yönelik
tüm AİK paydaşlarının (ilaç kullanıcıları, ilaç üreticileri, eczaneler ve sağlık yöneticileri) yer alacağı, merkezinde ilaç
kullanıcıları olan ortak projelerin geliştirilmesinin etkili olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Akılcı İlaç Kullanımı, Sağlık Okuryazarlığı, Farkındalık, Yatan Hastalar

Rational use in drug health literacy: A public hospital patients on an investigation

Öz

The drug is only effective as long as it is used correctly. Drug users need to have health literacy in the use of Rational Drug Use (RDU), such as the
right drug, right time, right amount, right use and retention.
This study was carried out in order to determine the levels of Health Literacy (HL) in RDU by determining the behavior and preferences of inpatient
treatment harvests in Seydisehir State Hospital about drug, drug use, preservation and procurement durations in general terms.
The study was a cross-sectional and descriptive type study and included patients who were hospitalized in the Seydisehir State Hospital between
01.04.2015 and 31.05.2015. During this period, 146 patients were reached. As a total means of data, the questionnaire created by the researcher
based on the literature was used. In the question set; Questions were asked to determine the levels of Health and Literacy in the RDU except for some
descriptive questions asking about the age, gender, marital status, place of residence, educational status, number of hospitalizations previously, and the
presence of medicines that were constantly used. The questionnaires were applied with face-to-face interview technique with care for volunteerism.
Surveys were conducted with written permission from the top management of the institution. The obtained data were evaluated as frequency and
percentage in SPSS 16.0 package program.
Of the patients, 66 (45.2%) reported that they had been treated inpatient 2-5 times previously and 82 (56.2% It was found out that 64 of the patients
(43.8%) had drugs not in use at home, 94 (64.4%) were staying in the home, 121 (82.9% (37%) had taken medication from the pharmacist for
precautionary purposes, 89 (61%) were on vacation, 71 (48.6%) were taking medicines for preventive purposes while on their way to travel, 42 (28.8%)
stated that they would use drugs for their use, 118’1 (80.8%) said they were using medicines while they were prescribing a doctor, 121 (82.9%) stated
food or drug allergy (61%) injected with antibiotics without examination in complaints such as influenza, colds, colds, etc. (76%) (52.1%) had stopped
using their medication when their complaints had passed, (69.9%), 45 (30.8%) antibiotics could treat each disease and 82 (56.2%) patients had the
same effect (79.5%) looked at the expiry date of drugs used, and 110 (75.3%) indicated that they were using their advertised products for treatment
purposes. Patients stated that they would keep the remaining remedies that they did not use frequently (35.9%), disposal (26.6%) and health care
facilities (25.9%), respectively, Patients frequently reported that they kept their medication in a cupboard (50,7%), in the refrigerator (39,2%) and in
the bag (8,5%), frequently disinfected medicines, Very painkillers and antibiotics were taking medications.
There are important tasks for drug users in AIK. Drug users, AIK awareness and SOY levels are leading factors in providing rational drug use. In the
direction of the findings obtained in the study; To take medicines from the pharmacy without any illness, to use the medicines at home without going
to the medicine in case of illness and to take antibiotics for complaints such as colds and colds, taking medicines for the purpose of prevention and
travel, Treatment with antibiotics will cure diseases more quickly and that antibiotics can treat every disease, choosing the expensive two drugs of
the same effect, discarding overdose drugs and taking medicines from antibiotics and antibiotics for preventive purposes, The level of awareness
and the level of health literacy are inadequate. In the study, positive situations such as checking the last usage dates of the drugs used and kept by
the patients, recalling the medicines used when prescribing, recalling the conditions of food and drug allergies and reading the drug prescriptions are
considered as remarkable. In conclusion, it was seen that the patients who were receiving inpatient treatment at Seydisehir State Hospital were found
to have low awareness of RDU and HL levels. It is intended that the establishment of RDU Culture at both institutional and national level should be
aimed at raising awareness and HL level of RDU and it is considered that the development of joint projects with drug users at center will be effective
for all RDU Stakeholders (drug users, drug producers, pharmacists and health administrators) for this purpose.

Anahtar Kelimeler

Rational Drug Use, Health Literacy, Awareness, Hospitalized Patients

Kaynakça

• Acar, Aylin ve Yeğenoğlu, Selen(2005) “Akılcı İlaç Kullanımı Penceresinden Farmakoekonomi ve hastane Formülerleri”, Ankara Ecz. Fak. Derg. 34 (3) 207 - 218
• A k i c i A , K a l a ç a S , U ğ u r l u M U , O k t a y S.(2004),Prescribinghabits of general practitioners in thetreatment of childhoodrespiratory-tractinfections. Eur J ClinPharmacol.,60(3):211-6.
• Baybek H, Bulut D, Çakır A.(2005), Muğla Üniversitesi idari personelinin ilaç kullanma alışkanlıklarının belirlenmesi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE) S. 15.
• Baytemur M.(2005) Akılcı antibiyotik kullanımında birinci basamakta sorunlar. ANKEM Derg, 19(Ek 2):182-184.
• Ceyhan M, Yildirim I, Ecevit C, Aydogan A, Ornek A, Salman N, Somer A, Hatipoğlu N, Camcioglu Y, Alhan E, Celik U, Hacimustafaoglu M, Celebi S, Inan D, Kurt N, Oner AF, Gulumser O, Gunes A, Coskun Y.(2010), Inappropriateantimicrobialuse in Turkishpediatrichospitals: a multicenterpointprevalencesurvey. Int J Infect Dis,14(1):e55-61.
• Göçgeldi E, Uçar M, Açıkel CH, Türker T, Hasde M, Ataç A.(2009), Evlerde artık ilaç bulunma sıklığı ve ilişkili faktörlerin araştırılması. TAF PrevMed Bull,8(2):113-118.
• Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü (2011),“Toplumun akılcı ilaç kullanımına bakış açısı, Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, , araştırma seresi:9,s:69
• Karabulut, Nurperihan, Gültürk, Esra, ve Haldun Sümer, Ergun(2013), “Üniversite Öğrencilerin Sağlık Okuryazarlığı Durumunun Araştırılması”,16.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, kongre kitabı, s:186
• Karakurt P, Hacıhasanoğlu R, Yıldırım A, Sağlam R.(2010), “Üniversite öğrencilerinde ilaç kullanımı” TAF PrevMedBull, 9(5):505-512.
• Kayaalp O.(2009), Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji 12. Baskı, Ankara: Ankara: Pelikan Kitabevi;s.1281-1298.
• Mollahaliloğlu S.(2000) Ankara İl Merkezinde Bulunan Sağlık Ocaklarında Yazılan Reçetelerin Değerlendirilmesi, Halk Sağlığı Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Nielsen-BohlmanLynn, Panzer Allison M.,Kindig David A., HealthLiteracy: A PrescriptiontoEndConfusion. Committee on HealthLiteracy. Institute of Medicine of TheNationalAcademies. TheNationalAcademiesPress. Washington, DC. 2004; 65-81.
• Özçelikay G, Asil E, Köse K.(1995), “Ankara Üniversitesi öğrencilerinin doktora gitme ve doktora başvurmadan ilaç kullanma alışkanlıklarının üzerinde bir çalışma” Ankara Ecz. Fak. Der,24(1):21-31.
• Özçelikay G.(2011), “Akılcı ilaç kullanımı üzerinde bir pilot çalışma. Ankara Ecz Fak Derg” 30(2):9-18.
• Pınar Neslihan.(2010), Adana ilindeki insanların ilaç kullanım alışkanlıkları, Tıbbi Farmakoloji Uzmanlık Tezi, Çukurova Üniversitesi,Adana.
• Pınar, Neslihan (2012), Ülkemizde İlaç Harcamaları, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 19(1):59-65.
• Şemin, S,(1998),“Rasyonel İlaç Kullanımı ve Sağlık”, Sosyal ve Ekonomik Yönleriyle İlaç, Türk Tabipleri Birliği, Ankara, 34-41
• Uskun E, Uskun SB, Öztürk M, Kişioğlu AN.(2004) “Sağlık ocağına başvuru öncesi ilaç kullanımı” Sted , cilt 13 sayı 12.
• Williams Mark V.,ParkerRuth M., Baker David W, Parikh Nina S., PitkinKathryn, CoatesWendy C., NurssJoanne R. InadequateFunctionalHealthLiteracyAmongPatients at TwoPublicHospitals. 1995;274(21):1677-1682.
• Zaralı F, Dede Z(2011)Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sağlığın Teşvikive Geliştirilmesi Sözlüğü. 1. Baskı, Ankara: Anıl Matbaacılık;s.10
• http://www.abdiibrahim.com.tr/sosyal-sorumluluk/akilli- ilac-arastirma_sonuclari.aspx, Erişim:02.10.2015
• http://www.e-kutuphane.teb.org.tr/pdf/raporlar/akilliyim/1. pdf,Erişim:12.09.2015
• h t t p : / / w w w . k a l i t e . s a g l i k . g o v . t r / c o n t e n t / f i l e s / d u y u r u l a r _ 2 0 1 1 / 2 0 1 1 / 2 0 1 4 / i l a c _ g u v e n l i g i _ rehberi_24.07.2015.pdf,Erişim:23.09.2015
• h t t p : / / w w w . s a g l i k . o r g . t r / u p l o a d / d o s y a l a r / makale_1344403379.pdf,Erişim:11.09.2015
• http://www.ttb.org.tr/kutuphane/ilac,Erişim:19.09.2015