Evaluation of health literacy, self-care, and quality of life of patients receiving chemotherapy

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 3, 372 - 381, 30.09.2025

Perihan Toraman , Zülfünaz Özer

Öz

Aim: This study was conducted to examine the relationship between health literacy, self-care and quality of life in patients receiving chemotherapy.
Materials and Method: This study was conducted between March and October 2023 at a training and research hospital in Istanbul. It is a descriptive, and cross-sectional study involving 103 patients receiving outpatient chemotherapy. Study data were collected through one-on-one interviews by using “Patient Information Form”, “Health Literacy Scale (HLS)”, “Self-Care Agency Scale (SCAS)” and “EORTC QLQ-C30 Quality of Life Scale”. The data obtained in the study were evaluated in the SPSS.25 software
Results: The mean scores were 111.8±11.83 for HLS, 118.25±18.11 for the SCAS, 75.8±16.84 for the Functional Scale, 26.14±17.57 for the Symptom Scale, and 65.61±15.9 for the General Quality of Life. The study found that self-care capacity significantly predicts functional level (β=0.463), reduces symptom level (β =-0.383), and improves overall quality of life (β =0.434). These effects remain significant when health literacy is included, which also shows a positive impact on functional level and quality of life.
Conclusion: It was found that the patients’ health literacy levels were sufficient and very good. It was also found that the patients’ self-care power was good and their quality of life was at a moderate level. Self-care agency and health literacy were found to positively affect functional status and general quality of life, while negatively affecting symptom levels. Additionally, health literacy was shown to mediate and strengthen the effects of self-care agency on all three outcomes.

Anahtar Kelimeler

Patient , chemotherapy , health literacy , self care agency , quality of life.

Kemoterapi uygulanan hastalarda sağlık okuryazarlığın, öz bakımın ve yaşam kalitesinin değerlendirilmesi

Öz

Amaç: Bu çalışma, kemoterapi uygulanan hastalarda sağlık okuryazarlığı, öz bakımı ve yaşam kalitesi arasındaki ilişkiyi irdelemek için yapıldı.
Gereç ve Yöntem: Bu çalışma, Mart–Ekim 2023 tarihleri arasında İstanbul’daki bir eğitim ve araştırma hastanesinde yürütülmüştür. Ayaktan kemoterapi ünitesine başvuran 103 hasta ile tanımlayıcı ve kesitsel türde yapılmıştır. Çalışmanın verileri; “Hasta Bilgi Formu”, “Sağlık Okuryazarlık Ölçeği (SOYÖ)”, “Öz Bakım Gücü Ölçeği (ÖBGÖ)” ve “EORTC QLQ-C30 Yaşam Kalitesi Ölçeği” kullanılarak birebir görüşme yoluyla toplandı.
Bulgular: SOYÖ puan ortalaması 111.8±11.83, ÖBGÖ 118.25±18.11, Fonksiyonel skala 75.8±16.84, Semptom skala 26.14±17.57 ve Genel Yaşam Kalitesi 65.61±15.9 olarak saptanmıştır. Yapılan analizler, bireylerin öz-bakım gücünün fonksiyonel düzey üzerinde anlamlı ve pozitif bir yordayıcı olduğunu (β =0.463), semptom düzeyini anlamlı biçimde azalttığını (β =-0.383) ve genel yaşam kalitesini anlamlı düzeyde artırdığını (β =0.434) göstermektedir. Bu ilişkiler, modele sağlık okuryazarlığı değişkeni eklendiğinde de anlamlılığını sürdürmektedir. Ayrıca, sağlık okuryazarlığı düzeyinin de fonksiyonel düzey ile yaşam kalitesi üzerinde olumlu yönde etkili olduğu belirlenmiştir.
Sonuç: Hastaların sağlık okuryazarlığı düzeylerinin yeterli ve çok iyi olduğu, öz bakım güçlerinin iyi ve yaşam kalitelerinin orta düzeyde olduğu saptanmıştır. Öz bakım gücü ve sağlık okuryazarlığının, fonksiyonel durumu ve genel yaşam kalitesini olumlu yönde etkilediği; semptom düzeyini ise olumsuz yönde etkilediği bulunmuştur. Ayrıca, sağlık okuryazarlığının öz bakım gücünün bu üç değişken üzerindeki etkisini aracılık ederek güçlendirdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Hasta , kemoterapi , sağlık okuryazarlığı , öz bakım gücü , yaşam kalitesi.

Kaynakça

• Ahmadzadeh, I., Abdekhoda, M., Bejani, M. (2021). Improving self-care management in patients with breast cancer through health literacy promotion. Ethiopian Journal of Health Sciences, 31(1), 85–90. https://doi.org/10.4314/ejhs.v31i1.10
• Altıparmak, S., Fadıloğlu, Ç., Gürsoy, T., & Altıparmak, O. (2011). Kemoterapi tedavisi alan akciğer kanserli hastalarda öz bakım gücü ve yaşam kalitesi ilişkisi. Ege Tıp Dergisi, 50(2), 95–102. https://doi.org/10.19161/etd.10385
• Aras, Z., & Temel, A. B. (2017). Sağlık okuryazarlığı ölçeği’nin Türkçe formunun geçerlik ve güvenirliğinin değerlendirilmesi. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 25(2), 85–94. https://doi.org/10.17672/fnhd.94626
• Bae, K. R., Im, Y. S., Noh, G. O., Son, Y., & Seo, H. G. (2017). Relationships among hope, self-care agency and quality of life of female oncology patients with lymphedema. Asian Oncology Nursing, 17(4), 213–219. https://doi.org/10.5388/aon.2017.17.4.213
• Beser, N., & Öz, F. (2003). Kemoterapi alan lenfomalı hastaların anksiyete depresyon düzeyleri ve yaşam kalitesi. CÜ Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 7(1), 47–58.
• Bol, N., Smets, E. M. A., Burgers, J. A., Samii, S. M., De Haes, H. C., & Van Weert, J. C. (2018). Older patients’ recall of online cancer information: Do ability and motivation matter more than chronological age? Journal of Health Communication, 23(1), 9–19. https://doi.org/10.1080/10810730.2017.1394400
• Can, G. (2014). Onkoloji hemşireliği, kanser gelişimini önlemek. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
• Çalışkan, T., Duran, S., Karadaş, A., & Tekir, Ö. (2015). Kanser hastalarının yaşam kalitesi ve sosyal destek düzeylerinin değerlendirilmesi. Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 17(1), 27–36. https://doi.org/10.24938/kutfd.124910
• Dur, B. (2017). Prostat kanserinin cinsel yaşam fonksiyonlarına etkisinin belirlenme si (Yayınlanmış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Gelin, D., & Ulus, B. (2015). Hastanede kemoterapi alan hastaların yaşam kalitesi ve bunu etkileyen faktörler. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1), 31–35. https://doi.org/10.31067/0.2015.6
• Goudarzian, A. H., Boyle, C., Beik, S., Jafari, A., Bagheri Nesami, M., Taebi, M., & Zamani, F. (2019). İranlı kanser hastalarında öz bakım: Dini başa çıkma stratejilerinin rolü. Journal of Religion and Health, 58(1), 259–270. https://doi.org/10.1007/s10943-018-0647-6
• Gülcivan, G., & Topçu, B. (2017). Meme Kanserli hastaların yaşam kalitesi ile sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirmesi. Namık Kemal Tıp Dergisi, 5(2), 63-74.
• Halverson, J. L., Martinez-Donate, A. P., Palta, M., Leal, T., Lubner, S., Walsh, M. C., Schaaf Strickland, J., Smith, P. D., & Trentham-Dietz, A. (2015). Sağlık okuryazarlığı ve kanser hastalarında sağlıkla ilgili yaşam kalitesi: Popülasyon temelli bir örnek. Journal of Health Communication, 20(11), 1320–1329. https://doi.org/10.1080/10810730.2015.1018638
• Hasanpour-Dehkordi, A. (2016). Self-care concept analysis in cancer patients: An evolutionary concept analysis. Indian Journal of Palliative Care, 22(4), 388–394. https://doi.org/10.4103/0973-1075.191753
• Hintistan, S., Çilingir, D., Nural, N., & Gürsoy, A. A. (2012). Hematolojik kanserli hastaların kemoterapiye bağlı yaşadıkları semptomlara yönelik uygulamaları. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 153–164.
• Hintistan, S., Pekmezci, H., Nural, N., Güner, S.G. (2015). Kemoterapi alan hastalarda psikolojik semptomlar. Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi, 4(1):1-9.
• Holden, C. E., Wheelwright, S., Harle, A., & Wagland, R. (2021). The role of health literacy in cancer care: A mixed studies systematic review. Plos One, 16(11), e0259815. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0259815
• Karadağlı, F., & Alpar, Ş. E. (2017). Bir ölçek geliştirme çalışması: Kemoterapi uygulanan hastalarda özbakım yetersizliği kuramına göre özbakım davranışları ölçeği. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(3), 168–181. https://doi.org/10.26559/mersinsbd.315331
• Kaya, E., & Sivrikaya, S. K. (2019). Sağlık okuryazarlığı ve hemşirelik. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 28(3), 216–221.
• Küçükkaya, B., & Erçel, Ö. (2019). Jinekolojik kanserli hastalarda hastalık algısının öz-bakım gücüne etkisi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 35(3), 137–145. https://doi.org/10.5505/egehemder.2019.587465
• Kutlutürkan, S., Sözeri Öztürk, E., Böke Erdoğan, S., İyimaya, Ö., Bay, F., & Gül, F. (2019). Yaşlı kanser hastalarında yaşam kalitesinin ve semptomların değerlendirilmesi. Van Tıp Dergisi, 26(4), 418–426. https://doi.org/10.5505/vtd.2019.38258
• Lee, S. H., Lee, K. H., & Chang, S. J. (2018). Do health literacy and self-care behaviours affect quality of life in older persons with lung cancer receiving chemotherapy? International Journal of Nursing Practice, 24(6), e12691. https://doi.org/10.1111/ijn.12691
• Masmooi, B., Khatiban, M., Varshoie, M. R., & Soltanian, A. R. (2022). Factors associated with self-efficacy self-care of cancer patients undergoing chemotherapy. Iranian Journal of Cancer Care, 1(1), 40–47. https://doi.org/10.29252/ijca.1.1.40
• Nahcivan, N. (1993). Sağlıklı gençlerde “öz-bakım gücü” ve aile ortamının etkisi (Yayınlanmış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Okyay, P., & Abacıgil, F. (Eds.). (2016). Türkiye sağlık okuryazarlığı ölçekleri güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı, Anıl Matbaacılık.21-6.
• Papadakos, J., Barnsley, J., Berta, W., Rowlands, G., Samoil, D., & Howell, D. (2022). The association of self efficacy and health literacy to chemotherapy self management behaviors and health service utilization. Supportive Care in Cancer, 30, 603–613. https://doi.org/10.1007/s00520-021-06466-5
• Randa, S., Altun Uğraş, G., & Eser, K. (2019). Meme kanserli kadınların cerrahi girişim sonrası yaşadıkları üst ekstremite sorunlarının yaşam kalitesine etkisi. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(2), 170–181. https://doi.org/10.26559/mersinsbd.449112
• Qian, H., & Yuan, C. (2012). Factors associated with self care self efficacy among gastric and colorectal cancer patients. Cancer Nursing, 35(3), E22–E31. https://doi.org/10.1097/NCC.0b013e318245c799
• Sayilan, A. A., & Dogan, M. D. (2020). Illness perception, perceived social support and quality of life in patients with diagnosis of cancer. European Journal of Cancer Care, 29(4), e13252. https://doi.org/10.1111/ecc.13252
• Shams, S., Jabbar, A. A., Nanji, K., Jan, R., & Tharani, A. (2018). Influence of supportive care on chemotherapy patients' self care behaviour and satisfaction: A pilot study conducted in Karachi, Pakistan. Indian Journal of Cancer, 55(1), 115–121. https://doi.org/10.4103/ijc.IJC_621_17
• Simmons, R. A., Cosgrove, S. C., Romney, M. C., Plumb, J. D., Brawer, R. O., Gonzalez, E. T., Fleisher, L. G., & Moore, B. S. (2017). Health literacy: Cancer prevention strategies for early adults. American Journal of Preventive Medicine, 53(3S1), S73–S77. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2017.03.016
• Smith, A. B., Niu, A. Y., Descallar, J., Delaney, G. P., Wu, V. S., Agar, M. R., & Girgis, A. (2020). Clinical trials knowledge and attitudes of Vietnamese‐ and Anglo‐Australian cancer patients: A cross‐sectional study. Asia‐Pacific Journal of Clinical Oncology, 16(5), e242–e251. https://doi.org/10.1111/ajco.13388
• Sorensen, K., Van den Broucke, S., Pelikan, J. M., Fullam, J., Doyle, G., Slonska, Z., & Brand, H. (2013). Measuring health literacy in populations: Illuminating the design and development process of the European Health Literacy Survey Questionnaire (HLS EU Q). BMC Public Health, 13, 1-10. https://doi.org/10.1186/1471-2458-13-948
• Toçi, E., Burazeri, G., Sørensen, K., Jerliu, N., Ramadani, N., Roshi, E., & Brand, H. (2013). Health literacy and socioeconomic characteristics among older people in transitional Kosovo. British Journal of Medicine and Medical Research, 3(4), 1646–1658. https://doi.org/10.9734/BJMMR/2013/3972
• Tosun, E. (2022). Kanser hastalarında sağlık okuryazarlığı ve hastalık algısı ilişkisi. İstanbul Medeniyet Üniversitesi, İstanbul.
• Türkoğlu, A. R., Demirci, H., Çoban, S., Güzelsoy, M., Toprak, E., Aydos, M. M., Türe, D. A., & Üstündağ, Y. (2018). Evaluation of the relationship between compliance with the follow-up and treatment protocol and health literacy in bladder tumor patients. The Aging Male, 22(4), 266–271. https://doi.org/10.1080/13685538.2018.1461052
• Türkiye Kanser İstatikleri (2017). Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kanser-db/istatistik/Turkiye_Kanser_Istatistikleri_2017.pdf Erişim Tarihi: 14.11.2023.