The Caliph Umar's Methods of Understanding and Interpreting the Qur’an

Yıl 2011, Cilt: 13 Sayı: 24, 53 - 84, 15.12.2011

Gökhan Atmaca

Öz

The content of this study includes Umar’s methods of learning and understanding of the Qur’an
and the effects of these methods in sharpening Umar's understanding of the Qur’an. Living in a
sacred geography with the prophet and a community such as his distinguished companions, this
experience has added greater importance to his perception and knowledge of the Qur’an. There
are some methods which Umar followed to learn and understand the Qur’an. Accordingly, it has
been seen that Omar had read the Qur’an many times, repeatedly, placing great importance on
memorizing it and understanding it. Whenever there was a verse Umar did not completely understand,
he asked people who knew, of which the prophet was his priority. He considered
spreading the learning of the Qur’an, over time appropriate. It has also been seen that he has
given special importance to Arabic poems to better understand verses.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Umar, Verse, Understanding, Interpretation

HZ. ÖMER’İN KUR’ÂN’I ANLAMA VE YORUMLAMA YÖNTEMLERİ

Öz

Bu çalışma Hz. Ömer'in Kur'an anlayışının teşekkülündeki etkenleri ve Kur'an'ı öğrenme ve anlamada izlediği metotları içermektedir. Hz. Ömer'in nüzûl coğrafyasında Hz. Peygamber'le ve sahabe gibi güzide bir toplulukla yaşamasının O'nun Kur'an algısı ve bilgisine katkıları çok büyüktür. Hz. Ömer'in Kur'an'ı öğrenme ve anlamada izlediği birtakım metotlar vardır. Buna göre, Hz. Ömer'in Kur'an'ı çokça okuduğu, onu ezberlemeye çok önem verdiği, anlayamadığı ayetleri Hz. Peygamber başta olmak üzere bilenlere sorduğu ve Kur'an öğrenimini zamana yaymayı uygun gördüğü görülmektedir. Ayrıca ayetlerin anlaşılmasında Arap şiirini önemsediği tespit edil-miştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Hz. Ömer, Âyet, Anlama, Yorum

Kaynakça

• Âlusî, Ebü’s-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullah (1270/1854), Rûhü’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî, Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, ts.
• Atmaca, Gökhan, “Nüzûl Sürecinde bir Muhatab Olarak Hz. Ömer ve Muvâfakatları”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 21 (2010/1), s: 43-67.
• Aydemir, Abdullah, Tefsîrde İsrâiliyyât, Ankara 1979.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne Hüseyin b. Mesud (516/1122), Meâlimu’t- tenzîl, thk. Abdullah Nemerî, Osman Cumâ, I-VIII, Dâru Tayyibe, yy. 1997/1417.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (279/892), Ensâbü’l-eşrâf, thk. Riyad Ziriklî, Süheyl Zekkâr, I-XXIII, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996/1417.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (458/1066), es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Abdulkadir Atâ, Mekke: Mektebetü Dâru’l-Bâz, 1994–1414.
• Bikâi, Burhâneddîn Ebi’l-Hasan İbrahim b. Ömer (885/1480), Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyâti ve’s-süveri, thk. Gâlib el-Mehdî, I-VIII, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İmiyye, 1995/1415.
• Bilgin, Vejdi, “Câhiliye’den İslâm’a Geçiş: Tebliğ ve Sosyal Akışkanlık”, Uludağ Üni- versitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. 14, Sayı: 1, Bursa 2005, ss: 123-142.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (256/870), Sahihu’l-Buhârî, (Fihrist Bedreddin Çetiner), İstanbul: Çağrı Yayınları, Tunus: Dâru Sahnun, 1992.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî (370/981), Ahkâmü’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ali Şahin, I-III, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994/1415.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl (255/868), Sünen-i Dârimî, thk. Hüseyin Selim, I-IV, Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Demirci, Muhsin, Nas-Olgu İlişkisi Bağlamında Kur’ân’da Sosyal Gerçeklik, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
• Dihlevî, Şah Veliyullah, Hüccetullâhi’l-bâliğa, çev. Mehmet Erdoğan, İstanbul 2001.
• Doğrul, Ömer Rıza, Kur’ân Nedir?, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1967.
• Ebû Avâne el-İsferayini, Yakub b. İshak b. İbrâhim (316/928), Müsnedu Ebî Avâne, I-V, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Ebû Dâvud es-Sicistani, Süleyman b. Eş‘as b. İshak el-Ezdî (275/889), Sünenü Ebî Dâvud, I-IV, Tunus: Dâru Sahnûn, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992/1413.
• Ebû Ya‘la el-Mevsılî, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ (307/919), Müsnedu Ebî Ya‘la el- Mevsılî, (thk. Hüseyin Selim Esed), I-XIII, Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1984.
• Ebû Yusuf, Yakub b. İbrâhim b. Habîb el-Ensârî el-Kûfî (182/798), Kitâbü’l-âsâr, Bey- rut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid, “Kur’ân Hermeneutiğine Doğru: Hümanist Yorum Anlayı- şı”, çev. İsmail Albayrak, İslâmîyât VII, Sayı: 1, Ankara 2004, ss: 39–60.
• Gazâlî, Muhammed, Fakihlere ve Muhaddislere Göre Sünnet çev. Ali Özek, İslâmî Araş- tırmalar, İstanbul 1992.
• Gezgin, Ali Galip, Özgün Bir Kur’ân Yorumu, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• Hâkim Nisâburî, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi Muhammed (405/1014), el-Müstedrek ale’s-Sahihayn, Dirase ve thk. Mustafa Abdülkadir Atâ, (Birlikte: Zeylehu telhi- si’l-Müstedrek/Ebû Abdullah Şemseddin), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye,
• Hâmidî, Ebî Bekr Abdillah b. ez-Zübeyr el-Kureşî (h. 219), Müsnedü’l-Hâmidî, thk. Hüseyin Selim Esed, I-II, Dımeşk: Dâru’s-Saka, 1996.
• Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed Şeybânî Ahmed (241/855), el-Müsned, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Hamza ez-Zîn, I-XX, Kahire: Dârü’l-Hadis, 1995/1416.
• Hazer, Dursun, “Hz. Ömer’e Göre Arap Şiiri ve Şairleri”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, c. 16, Sayı: 3, 2003, ss. 359–364.
• Hâzin, Alâeddin Ali b. Muhammed b. İbrâhim el-Bağdâdî (741/1341), Lübâbü’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl, I-VII, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1979/1399.
• Hindî, Alauddin Ali b. Abdülmelik b. Kadı Han Müttakî (975/1567), Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef’âl, Beyrut: Müessestü’r-Risâle, 1985.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali ed-Dımaşkî, el-Lübâb fî ulûmi’l-kitâb, (thk. Adil Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavviz), I-XX, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1998/1419.
• İbn Âşur, Muhammed Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tunûsî (1394/1973), Tefsîrü’t-tahrîr ve’t-tenvîr, I-XXX, Tunus: Daru Sahnûn, 1997.
• İbn Atıyye el-Endülûsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib (541/1147), el- Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz, (thk. Abdüsşâfî Muhammed), I-V, Lüb- nan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993/1413.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim (235/849), el-Kitâbü’l- musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsar, (thk. Muhammed el-Cem‘a, Muhammed el- Lehuydân), I-XVI, Mektebetü’r-rüşd, yy. 2004.
• İbn Hibban, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temîmî (354/965), Sahihu İbn Hibban, (thk. Şuayb Arnaût), I-XVIII, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1993.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelîk (213/828), es-Siretü’n-nebeviyye, I-II, Şirketü Mektebeti ve Matbaâtü Mustafa, yy. 1955.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshak b. Huzeyme es-Sülemî 311/924, Sahihu İbn Huzeyme, thk. Mustafa A’zâmî, I-IV, Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1970/1390.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer (774/1373), el-Bidâye ve’n-nihâye, Ka- hire: Dâru’l-Hadîs, 1992/1413.
• İbnKesîr, Tefsirü’l-Kur’âni’l-‘Azîm, Beyrut: Dâru’l-mârife, 1993.
• İbn Rüşd El-Kurtubî, Ebi’l-velîd (520/1126), el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerh ve’t-tevcîh ve’t- ta‘lîl fî mesâili’l-müstahrac, I-XX, thk. Muhammed Hacî, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l- İslâmî, 1988/1408.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî (230/845), et-Tabakâtü’l- kübrâ, nşr. Dr. İhsan Abbas, Beyrut: Dâru Sâdır, 1985/1405.
• İbnu’l-Mibred, Yusuf b. Hasan b. Abdi’l-Hâdi, Mahzu’s-savâbi fî fezâili Emîri’l- mü’minin Ömer İbni’l-Hattâb, thk. Abdulaziz Abdulmuhsin, I-III, Medine: Câmiatu’l-İslamiyye, Mektebet Edvau’s-Selef, 2000/1420.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah b. Muhammed Me‘âfirî (543/1148), el-Mahsûl fî ‘Usûli’l-Fıkh, thk. Hüseyin Ali el-Yedrî, Amman: Dâru’l-Bayrak,
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali (597/1201), Zâdu’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr, I-IX, Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1404.
• ________, Menâkıbu emîri’l-mü’minin Ömer İbni’l-Hattâb, Dâru İbnu Haldun, yy. 1996.
• Kâdî, Sa’d, el-Kuduve Ömer İbnu’l-Hattâb raculun bimelâyeyni er-ricâl, Kahire: Dâru’l- Garîb, 2000.
• Karadavî, Yusuf, Müslümanın Genel Kültürü, çev. Yekta Saraç, İstanbul: Risâle Yayın- ları, 1995.
• Karakuş, Abdulkadir, Übey b. Ka’b, İlmî Şahsiyeti Kıraati ve Tefsirdeki Metodu, (Basıl- mamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, Konya 1999.
• Kâsımî, Cemâleddîn, Tefsir İlminin Temel Meseleleri, çev. Sezai Özel, İstanbul: İz Ya- yıncılık, 1990.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay (1382/1962), Nizâmu’l-hukûmeti’n-nebeviyyeti et- terâtibu’l-idâriyye, I-II, thk. Abdullah el-Hâlidî, Beyrut: Şirketü Dâru’l-Erkam, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr (671/1273), el-Câmi’ li- ahkâmi’l-Kur’ân, I-XX, Mısır: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1967.
• Malik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahi el-Himyerî (179/795), el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ: el-Muvatta 1-2: İstanbul: Çağrı Yayınları, Tunus: Dâru Sahnûn, 1992/1413.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb (450/1058), en-Nüket ve’l-uyûn tefsîri’l-Mâverdî, thk. es-Seyyid Abdürrahim, I-VI, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts.
• Menna‘, Halil Kattân, Mebâhis fî ‘ulumi’l-Kur’ân, Kahire ts.
• Mûkatil b. Süleyman, Ebü’l-Hasan Mukatil b. Süleyman b. Beşir (150/767), Tefsîru Mukatil b. Süleyman, thk. Ahmet Ferit, I-III, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî Nisâburî (261/875), Sahihü’l-Müslim, İstanbul: Çağrı Yayınları, , Tunus: Dâru Sahnun, , 1992/1413.
• Nehhâs, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. İsmail el-Murâdî (338/950), Meâni’l- Kur’ân, I-VI, Mekke: Merkezü İhyâi Türasi’l-Arabî, 1988/1408.
• Nesai, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb 303/915, Sünenü’l-kübrâ, İstanbul: Çağrı Yayınları, Tunus: Dâru Sahnun, 1992/1413.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd (710/1310), Tefsîrü’n-nesefî, I-IV, İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• Nöldeke, Theodor, Kur’ân Tarihi, (çev. Muammer Sencer), İstanbul: İlke Yayınları, 1970.
• Öcal, Mustafa, Din Eğitimi ve Öğretiminde Metodlar, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1999.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddîn Muhammed b. Ömer Fahreddîn (606/1209), et-Tefsîru’l kebîr= Mefâtihü’l-gayb, I-XI, Darü İhyai’t-Türasi’l-Arabî, yy. 1997.
• Sa‘lebî, Ebû İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim en-Nisâburî (427/1035), el-Keşf ve’l-beyân fî tefsiri’l-Kur’ân=Tefsirü’s-Sa‘lebî, thk. Ebî Muhammed b. Âşur, I-X, Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî, 2002-1422.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm (211/827), Musannef, thk. Habîburrahmân A‘zami, I-XI, Beyrut: el-Mektebû’l-İslâmî, 1403.
• ________, Tefsîrü’l-Kur’ân, thk. Mustafa Müslim Muhammed, I-III, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1410/1989.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmamülhüda Nasr b. Muhammed b. Ahmed (373/983), Tefsîr-i Semerkandî, thk. Ali Muhammed Muavvez, Adil Ahmet Abdu’l- Mevcûd, Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1993.
• Semîn Halebî, Ahmed b. Yusuf (h. 756), ed-Dürrü’l-mes‘un fî ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn, thk. Ahmed Harrât, I-XI, Dımaşk: Dârü’l-Kalem, ts.
• Soysaldı, H. Mehmet Fatih, “Günümüzde Kur’ân’ın Anlaşılması”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, c. 14, sayı: 1, 2001. ss: 7-22.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr (911/1505), el-İtkân fî ulûmi’l- Kur’ân, thk. Ebû’l-Fazl İbrâhim, I-IV, Kahire: Dârü’t-Türas, 1985.
• _______, ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri’l-me’sûr, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et- Türkî, I-XVII, Kahire: Merkezü Hicr, 2003/1424.
• Şâfii, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs b. Abbas 204/820, er-Risâle, thk. Ahmet Şakir, I-II, Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1940/1358.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed el-Gırnâtî (790/1388), el-Muvâfakât fî ‘Usûli’ş-şerî‘a, haz. Abdullah Derrâzi, el-Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübra, yy. ts.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlânî (1250/1834), Fethü’l-kadîr: el-Câmiu’ beyne fenneyi’r-rivâyeti ve’d-dirâyeti min ilmi’t-Tefsîr, I-V, Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan b. Ferkad el-Hanefî (189/805), el- Câmiü’s-sagîr ve Şerhuhû en-Nâfiu’l-kebîr, I-II, Beyrut: Âlemü’l-Kütûb, 1406.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed (360/971), el-Mu‘cemü’l-evsât, thk. Târık b. Ivaz, Abdu’l-muhsin b. İbrahim, I-X, Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995/1415.
• _______, el-Mu‘cemü’s-sağîr, thk. Muhammed Şekûr Mahmud el-Hâc Umeyr, I-II, el- Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut: Dâru Ammâr, 1985–1405.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezid (310/923), Câmiü’l-beyân fî tefsiri’l- Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, I-XXVI, Kahire: Dâru Hicr, 2001/1422.
• _______, Tezhîbu’l-âsâr: Müsnedü Ömer İbni’l-Hattâb II, thk. Mahmûd Muhamed Şakir, Kahire: Matbaatu’l-Medenî, 1375.
• Taberî, Ebü’l-Abbas Muhibüddîn Ahmed Muhibüddîn (694/1295), Kitâbü’r-riyâzi’n- nazîre fî menâkıbi’l-aşere, tsh. Muhammed Bedreddin en-Nu’asânî el Halebî, I- II, 1. Baskı, yy. ts.
• Tâcî, Ahmed, Sîretü Ömer İbni’l-Hattâbi’l-halîfeti’r-râşidîn, Kahire: Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1984/1404.
• Tahavî, Ahmed b. Muhammed b. İsmâil el-Hanefî (1231/1816), Hâşiye ‘alâ merâki’l- felâh şerhi Nûri’l-îzâh, Mısır: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1318.
• Tayâlisî, Süleymân b. Dâvud Ebû Dâvud el-Fârisî el-Basrî, Müsnedü Ebî Dâvud et- Tayâlisî, Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Tirmizi, Ebû İsa Muhamed b. İsa b. Sevre es-Sülemi (279/892), el-Câmiü’l-Kebîr, (thk. Beşşar Avvad Ma‘ruf), Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Ubâde, Muhammed Enîs, Ömer İbnu’l-Hattab fî’l-İslâm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts.
• Uzun, Tacettin, “Dil ve Edebiyat Yönünden Hz. Peygamber ve Hulefâ-i Râşidîn”, İs- tem, Yıl: 3, Sayı: 6, Konya 2005, ss: 135–145
• Yıldırım, Suat, Kur’ân-ı Kerîm ve Kur’ân İlimlerine Giriş, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1996.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed (538/1144), el- Keşşâf ‘an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvil fî vucûhi’t-te’vil, thk., talik ve dirase: Adil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvîz, I-VI, Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998/1418.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah (794/1392), el- Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim, Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1957/1376.
• Zeyla‘î, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf b. Muhammed (762/1360), Nasbü’r-râye li-ehâdîsi’l-hidâye, thk. Muhammed Avvâme, I-IV, Dâru’l-Kıble 1997/1418.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazim, Menâhilü’l-irfan fî ulûmi’l-Kur’ân, Mısır: Dâru
• İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.