In Imamiyyah Akhbārī-Usūlī Differentiation: The exemplification of Shaykh Al-Sadūq and Shaykh Al-Mufīd

Yıl 2011, Cilt: 13 Sayı: 24, 193 - 216, 15.12.2011

Habib Kartaloğlu

Öz

In today's Islamic world, as a Muslim sect Shiite-Imamiyya has the largest number of followers
after the school of Ahl al-Sunnah. In terms of the history of Islamic thought, attention is drawn
to the existence of two major schools of thought in Shi’ite-Imamiyye. One of them is Akhbāriyya
and the other is Usuliyya which was methodized by Shaykh al-Mufīd. This article discusses Akhbāriyya
and Usūliyya in the context of Shaykh al-Sadūq and Shaykh al-Mufīd’s works. In addition,
this article provides vital information about the scientific personalities of Shaykh al-Sadūq
the most important representative of Ahbāriyya school and Shaykh al-Mufīd who methodized
the school of Usuliyya. On the other hand, the article looks into how two schools of thought (in
the context of Shaykh Al-Sadūk and Shaykh Al-Mufīd) understand basic doctrinal issues of Shiite-Imamiyya.
This is taken in dealing with the differentiation of the two school subjects limited
with Shaykh al-Sadūq’s al-I‘tiqâdât and Shaykh al-Mufīd’s Tashih al-I‘tiqādāt. At the same time,
for a better understanding of some issues or due to lack of adequate information about certain
topics in discussed works, the works of both Shaykh al-Sadūq and Shaykh al-Mufīd's other
works were benefitted from.

Anahtar Kelimeler

Shaykh al-Sadūq, Shaykh al-Mufīd, Akhbāriyya, Usūliyya

İMAMİYYE’DE AHBÂRÎ-USÛLÎ FARKLILAŞMASI: ŞEYH SADUK VE ŞEYH MÜFÎD ÖRNEĞİ

Öz

Günümüz  İslam aleminde Şiî-İmamiyye, Ehl-i Sünnet ekolünden sonra en fazla taraftarı bulu-nan  İslam mezhebidir.  Şiî-İmamiyye  İslam düşünce tarihi açısından ele alındığında. mezhep içerisinde iki önemli düşünce ekolünün varlığı dikkat çekmektedir. Bunlardan birincisi “Ahbarilik”, diğeri ise Şeyh Müfîd'le sistemleşen “Usûlîlik”tir. Bu makalede, Şeyh Saduk ve Şeyh Müfîd'in eserlerinden hareketle Ahbarîlik ve Usûlîlik konusuna yer verilmiştir. Ayrıca ahbarî eko-lün en önemli temsilcisi olan Şeyh Saduk ve usûlî ekolü sistemli hale getiren Şeyh Müfîd'in ilmî şahsiyetleri hakkında önemli bilgiler verilmiştir. Diğer taraftan Şeyh Saduk ve Şeyh Müfîd bağ-lamında iki düşünce ekolünün Şiî-İmamiyye mezhebinin temel doktriner meselelerine bakış açısı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Burada iki ekolün farklılaşması ele alınırken konular,  Şeyh Saduk'un el-İ'tikadat'ı ile Şeyh Müfîd'in Tashîhu'l-i'tikadat adlı eserleri ile sınırlandırmakla bera-ber bazı konuların daha iyi anlaşılması veya ele aldığımız eserlerde bazı konular hakkında yeterli bilgilerin olmaması nedeniyle hem Şeyh Saduk'un hem de Şeyh Müfîd'in diğer eserlerinden ya-rarlanma yoluna gidilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Saduk, Şeyh Müfîd, Ahbarilik, Usulîlik

Kaynakça

• Akhtar, S. Waheed, Early Shi‘ite İmamiyyah Thinkers, , New Delhi: Ashish Yayınevi, 1988.
• Ammara, Muhammed, Mutezile ve İnsan Özgürlüğü Sorunu, çev. Vahdettin İnce, İs- tanbul: Ekin Yayınları, 1998.
• Bağdâdî, Hatîb, Târîhu Bağdât ev Medînetü’s-Selâm, nşr., Mustafa Abdülkadir Ata, Beyrut: 1998/1417.
• Bozan, Metin, Şiî-İmamiyye’nin İmâmet Nazariyesinin Teşekkül Süreci, İstanbul: İsam Yayınları, 2009.
• Bozkuş, Metin, Büveyhîler ve Şiîlik, Sivas: Vizyon Yayıncılık, 2003.
• Bulut, Halil İbrahim, Şeyh Müfîd ve Şi’ada Usûli Farklılaşma Süreci, İzmir: Yeni Aka- demi Yayınları, 2005.
• ―――, “İlk Dönem İmâmî Kaynaklarda Gaybet Anlayışı”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII, sayı 2, 2004, s. 49-68.
• ―――, “Şeyh Müfîd ve Şiî-İmamiyye Ekolünde Gaybet İnancının Aklîleşmesi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IX, sayı 1, 2005, s. 175-201.
• Bulut, Halil İbrahim ve Özkan Gül, “Şiî-İmamiyye Şîasında İlmu’l-İmam İnancı”, Marife Dergisi, sayı 1, 2005, s. 75-92.
• Ca‘feri, Muhammed Rıza, “el-Kelam İnde’l-İmâmîyye; Neş’etuhu ve tatavvuruhu ve mevkiu’ş-Şeyh el-Müfîd Minhu”, (Silsiletü Müellifâti’ş-Şeyh el-Müfîd içinde), s. 150–304, 1993/1414.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, Şiî-İmamiyye Şîası, , İstanbul: Selçuk Yayınları, 1984.
• ―――, Risâletü’l-İ’tikadâti’Şiî-İmamiyye, (Şiî-İmamiyye’nin İnanç Esasları), Ankara: An- kara Üniversitesi Basımevi, 1978.
• Fyzee, A. Asaf, A Shi’ite Creed, Tahran: Wofis, 3. Baskı, 1999.
• ―――, “Ibn Bâbawayh”, EI2, III, 726-727.
• Gündoğar, Hamdi, “Mu‘tezile Mezhebinde İnsanın Fiilleri Problemi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt, VIII, sayı 2, 2004, s. 205–218.
• Güner, Ahmet, Büveyhîler’in Şiî-Sünnî Siyâseti, , İzmir: Tibyan Yayıncılık 1999.
• Hakyemez, Cemil, Şîa’da Gaybet İnancı ve Gâib On İkinci İmam, İstanbul: İsam Yayınla- rı, 2009.
• ―――, “Şiî Takiyye İnancının Teşekkülü”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 2, III, sayı 6, 2004, s. 129-146.
• Hayyât, Abdurrahim b. Muhammed, Kitâbü’l-İntisâr ve’r-Red ‘Alâ Râvendi el-Mülhid, nşr., Muhammed Hicâzî, Kahire: 1988.
• Hodgson, Marshall, G.S., İslamın Serüveni, İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
• İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab, Beyrut: Daru’s-Sadr, 1968.
• İlhan, Avni, “Bedâ”, DİA, V, 290–291.
• ―――, “Gaybet”, DİA, XIII, 410-411.
• İsfehâni, Rağıb, el-Müfredât li elfâzi’l-Kur’an, çev., Yusuf Türker, İstanbul: Pınar Yayın- ları, 2007.
• Kazvînî, ‘Abdülcelil, Kitabu’n-Nakz, nşr. Celâlüddîn Muhaddis el-Urmevî, Tahran: 1939.
• Kohlberg, Etan, “Ahbâriyye”, Encyclopedia Iranica, London, I, 716–718.
• Küleyni, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kûb, Usûl-i Kâfi, nşr., Cevad Mustafâvî, İntişârâ-ı İlmiyye-i İslâmî, ts.
• Madelung, Wilferd, “Mufîd’’, EI2 VII, 312–313.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, çev., Bekir Topaloğlu, Ankara: Tür- kiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Mcdermott, Martin J., The Theology of Al-Shaikh Al-Mufid, Beyrut 1978
• Meclisî, Muhammed Bakır, Bihâru’l-Envar, Tahran 1301.
• Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Nu’man, İbnü’l-Muallim, Ebi Abdillah el- Ukberi el-Bağdâdi, Âdemu Sehvi’n-Nebi, nşr., Mehdi Necef, (Silsiletü Müellifâti’ş-Şeyh el-Müfîd içinde), X, Beyrut 1993/1414.
• ―――, Evâilu’l-Makalât fi’l-Mezahibi’l-Muhtarât, nşr., İbrahim el-Ensari, (Silsiletü Müellifâti’ş-Şeyh el-Müfîd içinde), VI, Beyrut 1993/1414.
• ―――, el-Mesâilü’l-‘aşere fi’l-gaybe, nşr. Fâris el-Hasûn, (Silsiletü Müellifâti’ş-Şeyh el- Müfîd içinde),III, Beyrut: 1993/1414.
• ―――, (Tashîhu İ‘tikadâti’ş-Şiî-İmamiyye, nşr. Hüseyin Dergâhi (Silsiletü Müellifâti’ş- Şeyh el-Müfîd içinde), V, Beyrut: 1993/1414.
• Naqawı, Seyyid Ali, “Contribution of Al-Shaykh Al-Mufid to the Devolopment of Shî‘i Jurisprudence”, Message of Thaqalayn; A Quarterly Journal of Studies, Vol. I, 1993, s. 77-86.
• Öz, Mustafa, “İbn Babeveyh Şeyh Saduk’’, DİA, XIX, 345–348.
• ―――, “Evâ’ilü’l-Makâlat’’, DİA, XI, 514.
• Sâbûni, Nûreddin, Mâturîdiyye Akaidi, çev., Bekir Topaloğlu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 7. Baskı, 2000.
• Saduk, İbn Bâbaveyh el-Kummî, Men la yahduruhü’l-fakîh, nşr., Seyyid Hasan Horsan, Beyrut: 1981.
• ―――, “Kemâlü’d-Din ve Temâmu’n-Ni’me, nşr, Ali Ekber Gaffâri, Kum: 1984.
• ―――, “el-İ‘tikâdât, nşr., İsam Abdusseyyid (Silsiletü Müellifâti’ş-Şeyh el-Müfîd için- de), V, Beyrut: 1993/1414.
• Şehristani, Muhammed Abdülkerim, el-Milel ve’n-Nihal, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 8. Baskı, 2001.
• Tabatabâî, Abdülaziz, eş-Şeyh el-Müfîd ve ‘Atâuhu’l-Fikriyye el-Halîde, (Silsiletü Müellifâti’ş-Şeyh el-Müfîd içinde), I, Beyrut: 1993/1414, s. 17–149.
• Topaloğlu, Bekir, Kelam İlimi Giriş, İstanbul: Damla Yayınevi, 6. Baskı, 2000.
• Topaloğlu, Bekir, İ. Çelebi,, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
• Tûsî, Muhammed b. Hasan b. Ali,et-Tehzîbu’l-Ahkâm, nşr. Şeyh Ali el-Ahundî, Beyrut 1401/1381.
• ―――, el-Fihrist, Beyrut: Müessetü’l-Vefa, 3. Baskı, 1983.
• Türcan, Galip, “Kelamda İnsan Fiillerinin Yaratılması Problemi: Yaratma Kavramı Bağlamında Bir Değerlendirme”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakülte- si Dergisi, sayı 15, 2005, s. 139–158.
• Uyar, Mazlum, Şiî-İmamiyye Şîasında Düşünce Ekolleri-Ahbarilik-, İstanbul: Ayışığı Ki- tapları Yayınları, 2000.
• ―――, Şiî Ulemanın Otoritesinin Temelleri, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. Baskı, 2004.
• ―――, “Gaybet Sonrası Şii Kelamın Teşekkülü ve Mu’tezile”, İslamiyyât II, sayı 3, 1999, s. 153-170.
• ―――, “Akla Dayalı Şiî Kelâmın Oluşmasında Mu‘tezilenin Rolü ve Şeyh Müfîd”, İslami Araştırmalar Dergisi, c. 13, sayı: 1, 2000, s. 101-112.
• Üzüm, İlyas,‘‘İbn Babeveyh Ebu’l-Hasan’’, DİA, XIX, 344-345.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Haber”, DİA, XIV, 346-349.
• Yurdagür, Metin, “Ahbariyye”, DİA, I, 490-491.