The Moral Sanction-Power of the Faith

Yıl 2011, Cilt: 13 Sayı: 23, 117 - 141, 15.06.2011

Mustafa Sönmez

Öz

It is well known that religions, as social fact have theoretical dimension consisting of creeds and
practical dimensions called good deeds. The good deeds are of rites, ethics and conducts,
therefore it is impossible to claim that religions in this context could be seen as the facts
addressed to the hearts and consciences. In particular, Islam can not accept this claim. In
Muslim theology, the importance of good deeds is admitted by all mostly. The social dimension
of good deeds is consisted of morality. For Islam, morality is a part of good deeds and at the
same timepart of religious orders and bannings; they are not independent rules from religion.
Therefore, when practiced, there are rewards and accomplishments, if it is not practiced, then
there are sins and punishments. The fact that moral laws are divine commandments give them
power and continuity. Because these commandments and the beliefs of them are not external
sanctions legimately, but they are internal sactions coming from inside consciously. They have
powers to lead humanbeings to good and the truth. For this reason, we have to utilize this
power of morality based on faith, which reforms and prevents man from committing sin.

Anahtar Kelimeler

Faith, Morality, Cirime, Sanction, Sanction-Power

İMANIN AHLÂKÎ YAPTIRIM GÜCÜ

Öz

Bilindiği üzere sosyolojik bir olgu olarak dinlerin, iman esaslarından oluşan teorik yönü ile amel denilen pratik yönleri vardır. Ameller ise  “ibadet, ahlak ve muamelat”  tan meydana gelir. Bu nedenle dinlerin teorik yönlerini dikkate alarak  “sadece kalplere ve vicdanlara ait bir olgu” ol-dukları iddiası kabul edilemez. Özellikle İslam dini için böyle bir iddiayı kabul etmek mümkün değildir. İslam Kelam sistematiğinde“iman-amel” ilişkisi hususunda amelin imandan bir cüz olup olmadığı tartışılmakla beraber, amelin önemini kahir ekseriyetle hemen herkes kabul etmekte-dir. Amelin toplumsal boyutunu ise ahlak oluşturmaktadır. İslam‟a göre ahlak, amelin bir parça-sı olduğuna göre bu ilkeler aynı zamanda  dini emirler ve yasaklardır; dinden bağımsız ilkeler değillerdir; dolayısıyla yapılmalarında uhrevî yönden sevap ve mükafat, terk edilmelerinde de günah ve ceza vardır. Ahlakî ilkelerin aynı zamanda ilahî buyruklar olması onlara hem yaptırım gücü kazandırmakta, hem de devamlılık sağlamaktadır. Çünkü ilahî buyruklarda ve bu buyrukla-ra imanda, hukukî anlamda dıştan gelen bir yaptırım değil, içten gelen ve vicdanî sorumluluktan kaynaklanan bir yaptırım gücü olduğu için, insanları iyiye ve doğruya yönelik dönüştürme özelli-ği vardır. Bu nedenle toplumun fertlerini ıslah etmede ve suç işlemekten uzak tutmada imanın ve imana dayalı ahlakın bu gücünden yararlanılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

İman, Ahlâk, Suç, Yaptırım, Yaptırım gücü

Kaynakça

• Abdulbakî, Muhammed Fuâd, el-Mu‘cemü’l-Müfehres li-elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm, İstan- bul: Çağrı Yay., 1990.
• Adanalı, Ahmet Hadi, ‚İslam Dininde İnancın Bireysel Boyutu‛, İslam’a Giriş-Ana Konulara Yeni Yaklaşımlar, Ankara: DİB Yay., 2006.
• Ahmed Naim, Babanzade, İslam Ahlâkının Esasları, Sadeleştiren: Recep Kılıç, Ankara: TDV Yay., 1995.
• Akseki, A. Hamdi, İslam Dini- İ‘tikâd, İbadet ve Ahlâk-, Ankara: DİB Yay., 1980.
• Alıcı, Mustafa, Dinin Üç Boyutu, (Sosyolojiye Giriş Ders Notları), Rize 2011.
• Alper, Hülya, İmanın Psikolojik Yapısı, İstanbul: Rağbet Yay., 2007.
• Asım Efendi, Kâmûs Tercemesi, İstanbul: Cemal Efendi Matbaası, 1305.
• Aydın, Mehmet S., Tanrı-Ahlâk İlişkisi, Ankara: TDV Yay., 1991.
• Aydın, Ömer, Kur’ân-ı Kerim’de İman-Ahlâk İlişkisi, İstanbul: İşaret Yay., 2007.
• Aydın, Salih, İslam Düşüncesinde İman Sorununa Felsefî Yaklaşım- İnsanın Güven Soru- nu-, İstanbul: Ravza Yay., 2010.
• Bakillânî, Kādī Ebûbekir, Kitâbu Temhîdi’l-evâili ve telhîsi’d-delâili, Beyrut 1993.
• Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir, Usûlu’d-dîn, Beyrut 1928.
• ―――, el-Fark beyne’l-firak, Kahire ts.
• Beyâdî, Kemâleddîn Ahmed, İşârâtü’l-merâm min ibârâti’l-İmâm, İstanbul 1949.
• Biçer, Ramazan, Küreselleşen Çağda İslam, İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2010.
• Bolay, Süleyman Hayri, Felsefî Doktrinler ve Terimler Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yay., 1997.
• Fatih Polatlı, ‚Ülkelere Göre Alkol Tüketimi‛, http://www.haberveriyorum.net/icerik/ ulkelere
• gore-kisi-basina-alkol-tuketimi, (10.03.2011).
• Adanalı, a.g.m, s. 126.
• ―――, Kur’ân Dâvet Ediyor (Kur’ân’da İman Esasları), Ankara: TDV Yay., 1990.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, Beyrut 1990.
• Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed, Şerhu’l-Mevâkıf, Kum 1907.
• ―――, et-Ta‘rîfât, Beyrut 2009.
• Cüveynî, İmamü’l-Harameyn Abdulmelik b. Abdullah, Kitabü’l-irşâd ilâ kavâtı‘i’l- edilleti fi usûli’l-i‘tikâd, Beyrut 1985.
• Çakan, İsmail Lütfi, İyi Müslüman, Ankara: TDV Yay., 1993.
• Çağrıcı, Mustafa, İslam Düşüncesinde Ahlâk, İstanbul: Marmara Üniv. İFAV Yay., 1989.
• ―――, ‚Ahlâk‛, DİA, II (İstanbul 1989), s. 1-9.
• Çilingir, Lokman, Ahlâk Felsefesine Giriş, Ankara: Elis Yay., 2003.
• Çolak, Mücahit, İslam Hukukunda Ceza Ehliyetini Etkileyen Durumlar, (Basılmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2003.
• Çubukçu, İbrahim Agâh, İslam’da Ahlâk ve Mutluluk Felsefesi, Ankara: DİB Yay., 1990.
• Demir, Ömer-Acar, Mustafa, Sosyal Bilimler Sözlüğü, İstanbul: Ağaç Yayıncılık, 1993.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yay., 1993.
• Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Vadi Yay., 2001.
• Draz, M. Abdullah, Kur’ân Ahlâkı, Çev. Emrullah Yüksel-Ünver Günay, İstanbul: İz Yay., 1993.
• Dünya Sağlık Örgütü Raporu, www.ensonhaber.com/avrupa-ulkelerinin-alkol- tuketim-miktari-2011-01-19.html, (10.03. 2011).
• Düzgün, Şaban Ali, Din Birey ve Toplum, Ankara: Akçağ Yay., 1997.
• Ebû Davûd, Süleyman b. Eş‘as, es-Sünen, İstanbul ts.
• Ebulbekâ, Eyyûb b. Musa el-Huseynî el-Kefevî, el-Külliyyât Mu’cem fi’l-mustalahât ve’l furûki’l-lugaviyye, Beyrut 1993.
• Ebû Zehrâ, Muhammed, Târîhu’l-mezâhibi’l-İslâmiyye, yy., ts.
• Emiroğlu, İbrahim, ‚Kur’ân’da Ahlâk Esasları‛, www.yeniumit.com.tr, (29.04.2010).
• Erdoğan, Mustafa, Anayasal Demokrasi, Ankara: Siyasal Kitabevi, 2001.
• Eren, Hasan ve diğerleri, Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay., 1988.
• Eş‘ârî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Makalâtü’l-İslamiyyîn ve İhtilâfi’l-Musallîn, Wiesbaden 1980.
• Gazâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed, Kavâi‘dü’l-akāid, Beyrut 1985.
• Gölcük, Şerafeddin-Toprak, Süleyman, Kelâm, Konya 1988.
• ―――, Din ve Toplum, Konya: Esra Yay., 2000.
• Görgün, Tahsin, ‚Sahabi İcmâının Dindeki Yeri‛, (Basılmamış Sempozyum Notları), Yeni Ümit ve Hira Dergilerinin ortaklaşa düzenledikleri Uluslararası ‘Peygam- ber Yolu’ Sempozyumu, İstanbul: 09-10 Ekim 2010.
• Güler, İlhami, Allah’ın Ahlâkîliği Sorunu, Ankara: Ankara Okulu Yay., 2002.
• ―――, Sabit Din Dinamik Şeriat, Ankara: Ankara Okulu Yay., 2002.
• Güneş, Ahmet, ‚Kur’ân-ı Kerim’de İmana Vurgu ve Vicdanî Sorumluluk‛, www.yeniumit.com.tr/ konular.php., (03.06.2010).
• Hökelekli, Hayati, Din Psikolojisi, Ankara: TDV Yay., 1993.
• İbnu’l-Hümâm, Kemâl/Kemâleddin, Kitabü’l-Müsâyere, İstanbul: Çağrı Yay., 1400/1979.
• ―――, Şerhu Fethi’l-Kadîr, Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali, tahkik: Abdulkadir Şeybe el-Hamd, Fethu’l-bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Riyâd 2001.
• İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed, Sünenü İbn Mâce, yy., 1975.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaleddin Muhammed, Lisânu’l-Arab, Beyrut 1994.
• Îcî, Adududdin Abdurrahman b. Ahmed, el-Mevâkıf fî İlmi’l-Kelâm, Beyrut ts.
• İkbal, Muhammed, İslam’da Dini Tefekkürün Yeniden Teşekkülü, çev. Sofi Huri, İstan- bul: Kırkambar Kitaplığı, 2002.
• İsferâinî, Ebu’l-Muzaffer, et-Tabsîr fi’d-Dîn, Kahire ts.
• İslamoğlu, Mustafa, ‚Laiklik Yolsuzluğun Kaynağı Olur mu?‛, www. mustafaislamoğlu. com/yazıdetay.php. (12.12.2010).
• İzutsu, Tohihiko, Kur’ân’da Dini ve Ahlâkî Kavramlar, çev. Selahattin Ayaz, İstanbul: Pınar Yay., 1997.
• ―――, Kur’ân’da Allah ve İnsan, çev. Süleyman Ateş, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1975.
• Kādī Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen el-Esedabâdî, Şerhu Usûli’l-hamse, Kahire 1988.
• ―――, el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-Adl, yy., ts.
• Kam, Ferit, Dini Felsefî Sohbetler, sad. S. Hayri Bolay, Ankara: DİB Yay., 1987.
• Kaymak, Abdurrahman, ‚Dini Tutum ve İnançların Sosyal Ahlâka Etkisi ile İlgili Gö- rüş ve Değerlendirmeler‛, www.hikmet.net/content/view, (06.11.2010).
• Kılavuz, Ahmed Saim, İman-Küfür Sınırı, İstanbul: Marifet Yay., 1990.
• Kılıç, Recep, Ahlâkın Dini Temeli, Ankara: TDV Yay., 1996.
• Kızmaz, Zahir, ‚Din ve Suçluluk: Suç Teorileri Açısından Kuramsal bir Yaklaşım‛, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ: 2005, cilt:15, sayı:1, http://web.firat.edu.tr/ sosyalbil/ dergi/arsiv/cilt15/sayi1/189-215.pdf. (10. 03. 2011).
• Kiraz, Celil, Kur’ân’da Ahlâk İlkeleri, Tevrat, Zebur ve İncil’le Mukayeseli Bir Çalışma, Bursa: Emin Yay., 2007.
• Koçar, Musa, Üniversite Gençliğinin Dini İnançları, Isparta: Süleyman Demirel Üniver- sitesi Yayın no: 85, 2009.
• Koştaş, Münir, Üniversite Öğrencilerinde Dine Bakış, Ankara: TDV Yay., 1995.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, el-Câmiu‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân ve’l- Mübeyyinü Limâ Tedammenehû mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furkân, Beyrut 2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed, Kitâbu’t-Tevhîd, thk. Fethullah Huleyf, İstanbul 1979.
• Mengüşoğlu, Takiyettin, Felsefeye Giriş, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1992.
• Mutahharî, Murtaza, Ahlâk Felsefesi, çev. Hasan Yılmaz, İstanbul: Ağaç Kitabevi Yay., 2008.
• Müslim, Ebü’l-Huseyin b. Haccac, Sahîhü Müslim, İstanbul 1955.
• Nesâî, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, Sünenü’n-Nesâî, Beyrut ts.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed, Tasratü’l-Edille, thk. Hüseyin Atay ve Şaban Ali Düzgün, Ankara: DİB Yay., 2003.
• Okumuş, Ejder, Modernleşme, Sekülerleşme ve Din, http://www.akader.info/KHUKA/ 2007_mart/1.pdf, (31.05.2011).
• Özafşar, Mehmet Emin, ‚İmanın Toplumsal Boyutu‛, İslam’a Giriş- Ana Konulara Yeni Yaklaşımlar, Ankara: DİB Yay., 2006.
• Özcan, Hanifi, Epistemolojik Açıdan İman, İstanbul: Marmara Üniversitesi İFAV Yay., 1992.
• Özdoğan, Öznur, ‚Kendini Gerçekleştirme Açısından İnsan-Din İlişkisi‛, Ankara İla- hiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1997, c. XXXVII, s. 363.
• Özlem, Doğan, Etik-Ahlâk Felsefesi-, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2004.
• Özdeş, Talip, ‚Ahlâk-Vahy İlişkisi ve Kur’ân’da İman-Ahlâk-Amel Bütünlüğü‛, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, X/2, 2006, s. 14-15
• Polatlı, Fatih, ‚Ülkelere Göre Alkol Tüketimi‛, www.haberveriyorun.net/icerik/ ulkelere-gore-kisi-basina-alkol-tuketimi, (10.03.2011).
• Râğıb el-Isfahânî, Ebu’l-Kasım Huseyn b. Muhammed, el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân, Beyrut ts.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer, el-Muhassâl (Kelâm’a Giriş), çev. Hüseyin Atay, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 2002.
• ―――, Tefsîrü’l-Fahri’r-Râzî el-Müştehirü bi’t-Tefsîri’l-Kebîr ve Mefâtihi’l-gayb, Beyrut 1981.
• Rosenthal, M.-Yudin, P., Felsefe Sözlüğü, çev. Aziz Çalışlar, İstanbul: Sosyal Yay., 1997.
• Sabûnî, Nureddin Ahmed b. Mahmud, el-Bidâye fî usûliddîn, (Matüridiyye Akāidi), çev. Bekir Topaloğlu, Ankara: DİB Yay., 1991.
• Sezen, Yümni, Sosyoloji Açısından Din -Dinin Sosyal Müesseseler Üzerindeki Tesirleri-, İstanbul: Marmara Üniversitesi İFAV Yay., 1988.
• Sinanoğlu, Mustafa, ‚İman‛, DİA, XXII (İstanbul 2000), s. 212-214.
• Suphî, Ahmed Mahmud, el Felsefetü’l-ahlâkiyye fi’l-fikri’l-İslâmî, Beyrut 1992.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerîm, el-Milel ve’n-nihal, Beyrut: 1961.
• ―――, Nihâyetü’l-ikdâm fî ilmi’l-Kelâm, Beyrut 2004.
• Taftazânî, Sa‘duddin Mesud b. Ömer, Şerhu’l-Makāsıd, Beyrut 1989.
• ―――, Şerhu’l-Akâid, İstanbul 1973.
• Tatar, Burhanettin, ‚Ahlâkın Kaynağı‛, İslam’a Giriş- Ana Konulara Yeni Yaklaşımlar, Ankara: DİB Yay., 2006.
• ―――, ‚İman-Ahlâk İlişkisi‛, İslam’a Giriş- Ana Konulara Yeni Yaklaşımlar, Ankara: DİB Yay., 2006.
• Tillich, Paul, İmanın Dinamikleri, çev. Fahrullah Terkan-Salih Özer, Ankara: Ankara Okulu Yay., 2000.
• Timuçin, Afşar, Felsefe Sözlüğü, İstanbul: İnsancıl Yay., 1994.
• Topçu, Nurettin, Ahlâk Nizamı, İstanbul: Dergâh Yay., 1997.
• Turhan, Kasım, Bir Ahlâk Problemi Olarak Kelâm ve Felsefe Açısından İnsan Fiilleri, İs- tanbul: Marmara Üniversitesi İFAV Yay., 1996.
• Ülken, Hilmi Ziya, Ahlâk, İstanbul: Ülken Yayınevi, 2001.
• Yaran, Cafer Sadık, Ahlâk ve Etik, İstanbul: Rağbet Yay., 2010.
• (Yazarı belli değil), ‚Dinsizliğin Toplum Üzerindeki Etkisi - Ahlâkî Çöküntü‛ www.dindersiforum. com/showthread-188-post-548.html, (10. 05. 2010).
• (Yazarı belli değil), ‚Kur’ân Ahlâkının Toplum Üzerindeki Etkisi-1‛, http://dinsizliginkabusu. blogcu.com/, (26.12.2010).
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Eser Neşriyât ve Dağıtım, ts.
• Yeşilay Yılık Raporları, www.yeşilay.org.tr/raporlar/2007_bağimlilik raporu, (11.03. 2011).
• Yüksel, Emrullah, Sistematik Kelâm, İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
• Zemahşerî, Cârullah Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf an hakāiki gavâmidi’t- tenzîl ve uyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-te’vîl, Riyâd 1998.