ARAP DİLİNDE "FIKHU’L-LUGA" VE " İLMU'L-LUGA" TERİMLERİNİN KULLANIMI, TANIMI, KONUSU VE GAYESİ

Yıl 2011, Cilt: 13 Sayı: 23, 183 - 203, 15.06.2011

Ramazan Demir

Öz

Bu makalede ilk ve çağdaş dönem Arap dili bilginleri arasında fıkhu'l-luga ve ilmu'l-luga terimle-rinin kullanımı konusu incelendi. Söz konusu terimlerin tanımı, konusu ve gayesi üzerinde du-ruldu.  İlk dönemde fıkhu'l-luga ve  ilmu'l-luga ayırımı bulunmamaktadır. Bu ayırım,  daha çok çağdaş Arap dili bilginlerinin bir kısmı tarafından yapılmıştır. Söz konusu ayırım da ilk dönem Arap dili bilginlerine ait dil çalışmalarının batı üzerinden okunup, Batı‟daki filoloji (philology) ve dilbilim (linguistic) terimlerinin tercüme edilerek Arap diline uygulanmasından kaynaklanmakta-dır. Bu sebeple öncelikle Batı‟da bu terimlere atfedilen anlam üzerinde duruldu. Akabinde Arap dili çalışmalarının ilk döneminde böyle bir ayırımın bulunup bulunmadığı hususu irdelendi. Daha sonra çağdaş dönemde yapılan ayırımın ne kadar doğru olduğu tartışıldı.

Anahtar Kelimeler

el-Luga, Fıkhu'l-luga, İlmu'l-luga, Dil, Arap Dili, Filoloji, Dilbilim, Linguistik

Usage, Definition, Subject, and Goals of the Terms “Fiqh al-Lughah” and “’Ilm al-Lughah” in Arabic Language

Öz

This article aims to study the use of terms such as fiqh al-lughah and „ilm al-lughah by early
and contemporary scholars of the Arabic language. The definition, content and object of these
terms are reviewed. In the early periods, there is no distinction of fiqh al-lughah and „ilm allughah.
This distinction is identified by some modern scholars of the Arabic language after
reading early studies of the Arabic language through western literature and translating and
adopting western concepts of philology and linguistics to the Arabic language. Therefore, first of
all, the meaning of the concepts in western terminology is scrutinized and then the question of
whether there is such a distinction in the early period of Arabic language studies is examined.
Finally the point that to what extent modern distinction of fiqh al-lughah and „ilm al-lughah
reflects the reality is discussed.

Anahtar Kelimeler

al-Lughah, Fiqh al-lughah, „Ilm al-lughah, Language, Arabic Language, Philology, Linguistic

Kaynakça

• Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu, 1990.
• Antakî, Muhammed, Dirâsât fî Fıkhi'l-luga, Beyrut: Dâru'ş-şark, 1389/1969.
• Aydın, Mehmet, Dilbilimin El Kitabı, İstanbul: 3F Yayınevi, 2007.
• Bayrav, Süheyla, Yapısal Dilbilimi, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1969.
• _______, Filolojinin Oluşumu, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1975.
• Bealbeki, Remzi Münir, Fıkhu’l-Arabiyyeti’l-mukâren, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1999.
• Bişr, Kemâl Muhammed, Dirâsât fî ilmi'l-luga, Kahire: Dâru'l-Maârif, 1986.
• Durmuş, İsmail, ‚Nahiv‛, DİA, XXXII (İstanbul 2006), s. 300-306.
• Hamed, Muhammed b. İbrahim, Fıkhu'l-luga, Riyad: Dâru İbn Huzeyme, 1426/2005.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân, el-Hasâis, thk. Muhammed Alî en-Neccâr, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1371/1952.
• İbn Fâris, Ebu'l-Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriyâ, es-Sâhibî fi fıkhi’l-luga ve süneni’l- Arab fî kelâmihâ, Kahire: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1324/1910.
• İbnu’l-Hâcib, Ebû Amr Cemaleddîn Osman b. Ömer b. Ebî Bekr, Muhtasaru Münte- ha’s-su’l ve’l-emel fi ilmeyi’l-usûl ve’l-cedel, thk. Nezîr Hamâdû, Beyrut 1427/2006.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed, el-Mukaddime, thk. Dervîş el-Cuveydî, Beyrut 1996.
• İbnu’l-Kıftî, Ebu'l-Hasan Cemâleddin, İnbâhu’r-ruvât alâ enbâhi’n-nuhât, thk. Mu- hammed Ebu’l-Fadl İbrâhim, Kahire 1369/1950.
• İbn Manzûr, Ebu'l-Fadl Cemâleddîn, Lisânü'l-Arab, Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Karaman, Hayreddin, "Fıkıh", DİA, XIII (İstanbul 1996), s. 1-14.
• Kazvînî, Hatîb, Telhîsu’l-miftâh, İstanbul 1306.
• Kılıç, Hulusi, ‚Belâgat‛, DİA, V (İstanbul 1992), s. 380-383
• Kocaman, Ahmet, Dilbilim Temel Kavramlar Sorunlar Tartışmalar, Ankara: Dil Derneği Yay., 2006.
• Kudur, Ahmed Muhammed, Medhal ilâ fıkhi’l-lugati’l-Arabiyye, Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1424/2003.
• Mubârek, Muhammed, Fıkhu'l-luga ve hasâisu'l-Arabiyye, Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1401/1981.
• Râcihî, Abduh Ali İbrahim, Fıkhu'l-luga fi'l-kütübi'l-Arabiyye, Beyrut: Dârü'n- Nehdati'l-Arabiyye, 1392/1972.
• Saçaklızâde, Muhammed b. Ebî Bekr el-Mar‘aşî, Tertîbu’l-‘ulûm, thk. Muhammed b. İsmâîl es-Seyyid Ahmed, Beyrut 1408/1988.
• Sâlih, Subhî, Dirasât fî fıkhi'l-luga, Dımaşk: Matbaatu Camiati Dımaşk, 1379/1960.
• Sa'rân, Mahmûd, İlmu'l-luga, Dımaşk: Matbaatu'r-Ravda, 1415/1994.
• Saussure, Ferdinand De, Genel Dilbilim Dersleri, çev. Berke Vardar, Ankara: TDK Yay., 1976.
• Se'âlibî, Ebû Mansûr, Fıkhu'l-luga ve esrâru'l-Arabiyye, şrh. Yâsîn el-Eyyûbî, Beyrut: el- Mektebetu'l-Asriyye, 1419/1999.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Sirâceddîn, Miftâhu’l-ulûm, Beyrut ts.
• Sîrâfî, Ebû Saîd Hasan, Ahbâru’n-nahviyyîn, thk. Muhammed İbrâhim el-Bennâ, Kahi- re 1405/1985.
• Subkî, Ebû Nasr Tâcuddîn Abdulvahhâb, Ref‘u’l-hâcib an Muhtasari İbni’l-Hâcib, thk. Ali Muhammed Muavvez-Adil Ahmed Abdülmevcûd, Beyrut 1419/1999.
• Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân, el-Muzhir fî ulûmi’l-luga ve envâ‘ih, Beyrut 1987.
• Taşköprüzâde, Ebu'l-Hayr İsâmüddîn Ahmed Efendi, Miftâhu’s-sa‘âde ve misbâhu’s- siyâde fî mevdû‘âti’l-ulûm, Kahire 1968.
• Teftâzânî, Sa‘deddîn Mes‘ûd, el-Mutavvel şerhu Telhîsi Miftâhi’l-ulûm, thk. Abdülhamîd Hindâvî, Beyrut 1422/2001.
• Tehânevî, Muhammed Ali, Mevsû‘atu keşşâfi ıstılâhâti'l-fünûn ve‘l-ulûm, thk. Ali Dahrûc, çev. Corc Zeynâtî, Abdullah el-Hâlidî, Beyrut 1996.
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü, Ankara 2005.
• Vâfî, Ali Abdulvâhid, Fıkhu'l-luga, Kahire; Mektebetu Nahdati Mısr, 1393/1973.
• _______ , İlmu’l-luga, Kahire: Mektebetu Nahdati Mısr, 1404/1984.
• Zeydî, Kâsid Yâsir, Fıkhu’l-lugati’l-Arabiyye, Ammân:Dâru’l-furkân, 1425/2004.