MAKĀSİDU’L-ELHÂN’DA SES SİSTEMİ

Yıl 2012, Cilt: 14 Sayı: 25, 163 - 188, 15.06.2012

Cemal Karabaşoğlu

Öz

15. yüzyılın ilk yarısında Türk mûsikîsi nazariyatına dair yazılan eserler arasında Abdülkadir el-Meragî'nin eserlerinin ve bu eserler arasında en son telif ettiği Makâsidu'l-elhan'ın oldukça önemli bir yeri vardır. Türk Mûsikisi ses sisteminin teorik olarak işlendiği bu eserde müzikal sesin oluşumu,nitelikleri, perdelerin ebcedî nota ile gösterilişi, aralıklar, dörtlüler, beşliler, makamlar, avaze ve şu'beler gibi mevzular detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Günümüz Türk Mûsikîsi ses sisteminin teşekkülünde önemli bir nazariyatçı olan Meragî notaların tel üzerindeki yerlerini, aralarındaki uzaklık ve oranları çizelgeler kullanarak belirtmiştir. Temel melodik yapıları ise yedi kısım dörtlü,on üç kısım beşli, döneminde meşhur on iki makam, altı avaze ve yirmi dört şu'be olarak incelemiştir.Müzik sistemini oluşturan tüm bu melodik dizilerde yer alan notaların aralıklarını ise çoğu zaman cent değerlerini de vererek ebced harfleri ile belirten Meragî, 15. yüzyıl makam anlayışını yansıtmaktadır. Bestekar bir teorisyen olan Meragî'nin bu eserinde seleflerinin mûsikî nazariyatına dair görüşlerini zikretmesi, onun bu eserinin önemini daha da arttırmaktadır. Bu durum onların ortaya koydukları nazarî sistemlerin ve makam anlayışlarının doğru bir şekilde anlaşılmasına katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Mûsikîsi, Makamlar, Âvâzeler, Makāsidu’l-elhân, Abdülkâdir el-Merâgî

The Sound System in Maqāṣid al-alḥān

Öz

In the early 15th centruy, a significant era in the formation of contemporary Turkish musical
systems, Abd al-Qādir al-Marāghī's books, especially Maqāṣid al-alḥān occupy an important
place. Many subjects like the creation of musical sound and its characteristic, showing the notes
by using abjad letters, intervals, quartets, fivefolds, maqāms, awāzās and shubes are detailed
and explained clearly in these theory books written on Turkish Music. In his book, Marāghī has
elaborated the basics as well as the notes which compose the melodic structures, intervals,
quartets, fivefolds, awāzās shubes and the wellknown maqāms used in his time. For every note
in the melodic structures of all these maqams, Marāghī uses abjad letters, sometimes cent
values to emphasize the intervals. By this method he reflects some clues about the modal
conception of his century. Being a composer and a theorist, in his book Marāghī also discusses
his predecessor’s approachs on the theory of the muscial sound system and helps us
understand their consistency in modal understanding correctly. 

Anahtar Kelimeler

Turkish Musiqi, Maqāms, Awāzās, Maqāṣid al-alḥān, Abd al-Qādir al-Marāghī

Kaynakça

• Aksu, Fatma Adile, Abdülbâki Nâsır Dede ve Tedkîk u Tahkîk, Marmara Üniversitesi SBE (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1988.
• Ali Eşref Sâdikî, “Eş‘âr-ı Mahallî-yi Câmi‘u’l-elhân-ı Abdülkâdir-i Merâği” Mecelle-i Zebân-şinâsî, Yıl 9, Sayı 1, Tahran 1371.
• Arel, H. Sâdettin, Türk Mûsikîsi Nazariyâtı Dersleri (Haz. Onur Akdoğu), Ankara: Kül- tür Bakanlığı, 1993.
• ―――, Türk Musikisi Kimindir?, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1988.
• Arısoy, Mithat, Seydî’nin el-Matla‘ Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma, Marmara Üniversite- si SBE (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1988 .
• Arslan, Fazlı, Safiyyüddîn-i Urmevî ve Şerefiye Risâlesi, Ankara: Atatürk Kültür Merke- zi, 2007.
• Bardakçı, Murat, Meragalı Abdülkadir, İstanbul: Pan Yayıncılık, 1986.
• Can, M. Cihat, XV. Yüzyıl Türk Mûsikîsi Nazariyâtı (Ses Sistemi), Marmara Üniversitesi SBE (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 2001.
• Ceylan, Adem, Bedr-i Dilşâd’ın Murâd-nâmesi, Marmara Üniversitesi SBE (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 1994.
• Çelik, Binnaz Başar, Hızır B. Abdullah’ın Kitâbu’l-Edvârında Makamlar, Marmara Üni- versitesi SBE(Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 2001.
• Fârâbî, Ebû Nasr , Kitâbu'l-Mûsika'l-Kebîr, (thk. ve şerh, Gattâs Abdülmelik Haşebe, Müraca‘a ve tasdîr, Mahmûd Ahmed el-Hıfnî) Kâhire (tarihsiz).
• Ezgi, Suphi, Amelî ve Nazarî Türk Mûsikîsi, IV, İstanbul 1933.
• Farmer, H. George, Historical Facts for the Arabian Musical Influence, Temple Press London (tarihsiz).
• ―――, A History of Arabian Music, Luzac & Co., London 1929.
• ―――, “Abdalqadir ibn Gaibi on Instruments of Music”, Oriens, Vol.15, Brill, London 1962.
• Kantemir, Dimitrie, Kitâb-ı İlmü’l-Mûsikî alâ Vechi’l-Hurûfât (haz. Yalçın Tura), İstan- bul: Yapı Kredi Yay., 2001.
• Karabaşoğlu, Cemal, Abdülkâdir-i Merâgî’nin Makāsidu’l-elhân Adlı Eseri, Marmara Üniversitesi SBE (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 2010.
• Kutluğ, Yakup Fikret, Türk Mûsikîsinde Makamlar, İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2000.
• Merâğî, Abdülkâdir, Makāsîdu’l-elhân, Nuriosmaniye Ktp., no: 3656.
• ―――, Makāsidu’l-elhân Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., Revân, no: 1726.
• ―――, Makāsidu’l-elhân, (nşr: Takî Bîniş) , Mecmû‘a-yı Mutn-ı Fârisî, Tahran 1977.
• Özkan, İsmail Hakkı, Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri, İstanbul: Ötüken Yay., 1994.
• Sezikli, Ubeydullah, Kırşehirli Nizâmeddin ibn Yusuf’un Risâle-i Mûsikî Adlı Eseri, Marmara Üniversitesi SBE (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2000.
• ―――, Abdülkâdir Merâgî ve Câmiu’l-elhân’ı, Marmara Üniversitesi SBE (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 2007.
• Turabi, Ahmed Hakkı, Mûsikî – İbn Sînâ, İslam Felsefesi Klasikleri, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• Uygun, Mehmet Nuri, Safiyyüddin Abdülmü’min Urmevî ve Kitâbü’l-edvârı, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 1999.
• ―――, Kadızâde Tirevî ve Mûsikî Risâlesi, Marmara Üniversitesi SBE (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1990.
• Wright, Owen, “ Middle Eastern Song - Text Collection ”, Early Music, Vol. 3, no: 3, Oxford University Press, London 1996.
• ―――, “Two Fifteenth-Century Examples of Notation ”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 57, London 1994.