Settlement Units in the Qurʾān

Yıl 2019, Cilt: 21 Sayı: 39, 29 - 64, 15.06.2019

Muhammed Selman Çalışkan

https://doi.org/10.17335/sakaifd.472735

Cited By: 2

Öz

The settlements of the tribes in the Qurʾān are usually referred to as qarya, diyār, balad, madīna, and miṣr. The use of these names in different contexts for many tribes shows that they are not special settlements. The settlement units mentioned are the places where people live together and settled. In this respect, these settlement units are mentioned as the synonym of each other. However, when the context is taken into consideration, it is seen that the different unit names used for the settlement of a tribe characterize that settlement from different angles. Qarya emphasizes people living in unity and solidarity. Balad emphasizes the land that lives on. Diyār emphasizes houses and buildings. Madīna is used for settlements with a combination between them. Therefore, madīna is home to various human elements. The name of a settlement as a miṣr is due to its differentiation from the settlements around it. This differentiation is in terms of development. On the other hand, miṣr is the name of the settlement where various products are grown or found.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Settlement Unit, Qarya, Diyār, Balad, Madīna

KUR’ÂN’DA YERLEŞİM BİRİMLERİ

Öz

Kur’ân’da zikri geçen kavimlerin yaşam mahallerinin hususi isimlerden daha çok birim adları ile anıldığı görülmektedir. Karye, diyar, beled, medine ve mısr Kur’ân’da zikredilen yerleşim birimleridir. Bu birimlerin birçok kavim için farklı bağlamlarda kullanılması, onların özel yerleşim yerleri olmadığını göstermektedir. Söz konusu yerleşim birimlerinin temel olarak insanların bir arada yerleşik halde yaşamasını ifade ediyor olmasından hareketle kaynaklar, bu birim adlarını birbirinin müteradifi olarak ele almıştır. Ancak bağlam dikkate alındığında bir kavmin yerleşimi için kullanılan muhtelif birim adlarının o yerleşim yerini farklı yönlerden tavsif ettiği görülmektedir. Bu bakımdan beled, üzerinde hayat sürülen toprağa; diyar, mesken ve binalara; karye ise birlik ve beraberlik içinde yaşayan insan unsuruna vurgu yapmaktadır. Medine, aralarında bir birliktelik bulunan yerleşim yerlerinden müteşekkil yapı için kullanılmaktadır. Dolayısıyla medineler çeşitli unsurlara ev sahipliği yapmaktadır. Bir yerleşim yerinin mısr olarak anılması ise onun kalkınmada sair yerlerden tefrik edilmesi münasebetiyledir. Ayrıca mısr kendine yetebilecek derecede ürün yetiştiren yahut tedarik edebilen yerleşimlerin de adıdır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Yerleşim Birimi, Karye, Diyar, Beled, Medine

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd (ö. 1968). el-Mu‘cemu’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2001.
• Akpınar, Ali. Kur’ân Coğrafyası -Kur’ân’da Yer Adları-. Ankara: Fecr Yayınları, 2002.
• Akyüz, Vecdi. Kur’an’da Siyasi Kavramlar. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1998.
• Âlûsî, Mahmud el-Bağdâdî (ö. 1270/1854). Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-sebi’l-mesânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Avcı, Casim. “Kurayza (Benî Kurayza)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 431-432. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Azizova, Elnure. “Vâdilkurâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 421-423. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Bahadır, Gürhan. “Hristiyanlığın Antakya’da Şekillenmesi ve Habib-i Neccar”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/23 (2013): 207-214.
• Begavî, Hüseyin b. Mesud (ö. 516/1122). Tefsîru’l-Begavî (Meâlimu’t-tenzîl). Nşr. Muhammed Abdullah en-Nemr. Riyad, Dâru Tîbe, 1409 h.
• Beyzâvî, Abdullah b. Ömer (ö. 685/1286). Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Nşr. Muhammed Abdurrahman. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bikâî, İbrahim b. Ömer (ö. 885/1480). Nazmu’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Bilge, Mustafa L. “Akabe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 209-210. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Bilge, Mustafa L. “Halîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15: 305-307. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Bozkurt, Nebi - Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Medine”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 305-311. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Bozkurt, Nebi - Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Mekke”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 555-562. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail (ö. 256/870). el-Câmiu’s-sahîh. Nşr. Muhibbüddîn el-Hatîb. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1400 h.
• Buhl, Frants. “Medine”. İslâm Ansiklopedisi. 7: 459-471. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1955.
• Buhl, Frants. “Medyen Şuayb”. İslâm Ansiklopedisi. 7: 473-474. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1955.
• Bursevî, İsmail Hakkı (ö. 1137/1725). Tefsîru Rûhi’l-Beyân. Nşr. Halil Eser. İstanbul: Mektebetü Eser, 1389 h.
• Cevad Ali (ö. 1987). el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. b.y.: Câmiatü Bağdât, 1993.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd (ö. 400/1009). es-Sıhâh tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-arabiyye. 4. Baskı. Nşr. Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1990.
• Çağatay, Neşet. İslâm Dönemine Dek Arap Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Çimen, Abdullah Emin. “Helâk, Devam Eden Bir Süreç Midir?”. Usûl: İslâm Araştırmaları Dergisi 4 (2005): 39-71.
• Dâmegānî, Hüseyin b. Muhammed (ö. 478/1085). el-Vücûh ve’n-nezâir li elfâzı Kitâbillâhi’l-Azîz. Nşr. Arabî Abdülhamîd Ali. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelûsî (ö. 745/1344). Tefsîru’l-bahri’l-muhît. Nşr. Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebû Rîde, Yusuf Ahmed Ali. Alâmü’l-mekân fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Yüksek Lisans Tezi, Câmiatü Halîl, 2007/2008.
• Ebussuûd b. Muhammed el-İmâdî (ö. 982/1574). Tefsîru Ebi’s-Suûd (İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm). Nşr. Abdülkadir Ahmed Ata. Riyad: Mektebetü’r-Riyadi’l-Hadîse, ts.
• Eren, Cüneyt - Yıldız Muharrem. “Kur’ân-ı Kerim ve Kitâb-ı Mukaddes’te Şuayb Aleyhisselam”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi II (2002): 107-132.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed (ö. 370/980). Tehzîbu’l-luga. b.y.: ed-Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Ferrâ, Yahya b. Ziyâd (ö. 207/822). Meani’l-Kur’ân. 3. Baskı. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1983.
• Firûzâbâdî, Muhammed b. Yakub (ö. 817/1415). el-Kāmûsu’l-muhît. 8. baskı. Nşr. Muhammed Naîm el-Araksûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Görgün, Hilal. “Mısır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 555-557. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Halil b. Ahmed el-Ferâhîdî (ö. 175/791). Kitâbu’l-Ayn. Nşr. Abdülhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Hamevî, Yakût b. Abdillah (ö. 626/1229). Mucemu’l-büldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
• Hamidullah, Muhammad. Hz. Peygamberin Savaşları ve Savaş Meydanları. 2. Baskı. Trc. Salih Tuğ. İstanbul: Yağmur Yayınevi, 1972.
• Hamidullah, Muhammed. “El-Îlâf veya İslâmdan Önce Mekke’nin İktisadi-Diplomatik Münasebetleri”. Trc. İsmail Cerrahoğlu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1961): 213-221.
• Hamîdullah, Muhammed. “Hayber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 20-22. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Hamidullah, Muhammed. “Hz. Peygamber’in İslâm Öncesi Seyahatleri”. Trc. Abdullah Aydınlı. Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi 4 (1980): 327-342.
• Harman, Ömer Faruk. “Firavun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 118-121. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Harman, Ömer Faruk. “İrem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 443. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Harman, Ömer Faruk. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 323-327. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Harman, Ömer Faruk. “Medyen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 346-348. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Harman, Ömer Faruk. “Nuh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 224-227. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Hâzin, Ali b. Muhammed el-Bağdâdî (ö. 741/1341). Tefsîru’l-Hâzin (Lübâbu’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl). Nşr. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir (v. 1973). et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Abdülhak b. Gālib el-Endelüsi (ö. 541/1147). el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. Nşr. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Düreyd, Muhammed b. Hasan (ö. 321/933). Kitâbu Cemhereti’l-luga. Nşr. Remzi Münir Balebekî. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Ebû Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed (ö. 327/938). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Riyad: Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbn Fâris, Ahmed (ö. 395/1004). Mucemu mekâyîsi’l-luğa. Nşr. Abdüsselam Muhammed Harun. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Habîb, Muhammed b. Habîb (ö. 245/860). el-Muhabber. Nşr. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Haldun (ö. 808/1406). Mukaddimetü İbn Haldûn. Nşr. Halil Şehade. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2001.
• İbn Hişâm, Abdülmelik b. Hişam el-Himyerî (ö. 213/828). es-Sîretü’n-Nebeviyye. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İbn Kesîr, İsmâil b. Ömer (ö. 774/1373). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Riyad: Dâru Tîbe, 1999.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem (ö. 722/1311). Lisânu'l-Arab. Nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali (ö. 597/1201). Zadü’l-mesir fi ilmi’t-tefsîr. b.y.: el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• İbnü’l-Esîr, el-Mübarek b. Muhammed el-Cezerî (ö. 606/1210). en-Nihâye fî garibi’l-hadis ve’l-eser. Nşr. Ali b. Hasan el-Halebî. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1421 h.
• Knight, Judson. Ancient Civilizations: Almanac. Editör: Stacy A. McConnell ve Lawrence W. Baker. Amerika Birleşik Devletleri: UXL (Gale Group), 2000.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed (ö. 671/1273). el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyyinu limâ tedammenehû mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furkân. Nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Tâif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 443-446. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed (ö. 450/1058). en-Nüket ve’l-uyûn. Nşr. Abdülmaksud b. Abdürrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, ts.
• Merâgī, Ahmed Mustafa (ö. 1371/1952). Tefsîru’l-Merâğî. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî, 1946.
• Mukâtil b. Süleyman (ö. 150/767). Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. Thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. Beyrut: Müessesetü’t-Tarîhi’l-Arabî, 2002.
• Musil, Alois. “Eyle”. İslâm Ansiklopedisi. 4: 420-421. İstanbul: Maarif Basımevi, 1948.
• Nesefî, Abdullah b. Ahmed (ö. 710/1310). Tefsîru’n-Nesefî (Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl). Nşr. Yusuf Ali Büdeyvi. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Nîsabûrî, Ebû Abdillah el-Hâkim (ö. 405/1014). el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1997.
• Özkuyumcu, Nadir. “Nadîr (Benî Nadîr)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 275-276. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Pırlanta, İsmail. “İslam Coğrafyacılarının Eserlerinde Yerleşim Birimlerinin İsimlendirilmesi”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (Bahar 2011): 155-165.
• Râcih, Muhammed Küreyyim. el-Kırââtü’l-aşru’l-mütevâtire min tarîkayi’ş-Şâtıbiyye ve’d-Dürre. Medîne: Dâru’l-Muhâcir, 1992.
• Râgıb Isfahânî, Hüseyin b. Muhammed (ö. V/XI. asrın ilk çeyreği). el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. b.y.: Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, ts.
• Râzî, Muhammed b. Ömer (ö. 606/1209). Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.Sahillioğlu, Halil. “Antakya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 228-232. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yusuf (ö. 756/1355). Umdetü’l-huffâz fî tefsîri eşrefi’l-elfâz. Nşr. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali (ö. 1250/1834). Fethu’l-kadîr el-câmiu beyne fenneyi’r-rivayeti ve’d-dirâyeti min ilmi’t-tefsir. Nşr. Abdurrahman Umeyre. b.y.: Dâru’l-Vefâ, ts.
• Şirbînî, el-Hatîb (ö. 977/1570). es-Sirâcü’l-münîr. Bûlâk: el-Matbaatü Bûlâk, 1285 h.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr (ö. 310/923). Câmiu’l-beyân an te’vîli Âyi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. b.y.: Dâru Hicr, ts.
• Ümit, Mehmet. “Şuayb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 222-223. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Vâhidî, Ali b. Ahmed (ö. 468/1076). Esbâbu’n-nüzûl. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Yazır, Elmalılı Hamdi (ö. 1361/1942). Hak Dîni Kur’an Dili. İstanbul: Şura Yayınları, 1993.
• Yiğit, İsmail. “Sebe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 241-243. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Zeccâc, İbrâhim b. es-Seri (ö. 311/923). Meâni’l-Kur’ân. Nşr. Abdülcelil Abduh Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer (ö. 538/1144). el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Nşr. Adil Ahmed Abdülmevcud. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer (ö. 538/1144). Esâsü’l-belâga. Nşr. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.