BİR İBÂZÎ ÂLİM EBÛ YA’KÛB EL-VERCELÂNÎ’NİN ED-DELÎL VE’L-BURHÂN’I BAĞLAMINDA İBÂZIYYE’NİN TEMEL GÖRÜŞLERİ

Yıl 2019, Cilt: 21 Sayı: 39, 117 - 147, 15.06.2019

Süleyman Akkuş , Feyza Doğruyol

https://doi.org/10.17335/sakaifd.503092

Cited By: 2

Öz

Hâricîliğin yaşayan tek kolu olarak görülen ve bugün Uman Sultanlığı’nın resmi mezhebi olan İbâzıyye, halen çok sayıda müntesibi olan mezheplerden biridir. Hâricîlikten ayrılmış bir kol ol-duğu şeklindeki yaygın kabulün aksine bu mezhep, Hâricî karakteri yansıtan belli başlı fikir ve uygulamaları benimsememekte ve Hâricî adıyla anılmaktan rahatsızlık duymaktadır. Bu yönüyle İbâzıyye keşfedilmeyi bekleyen bir mezhep olarak karşımızda durmaktadır. Bu çalışmada İbâzıyye’yi kendi kaynakları üzerinden tanımak ve yeni çalışmalara öncülük etmek amacıyla, ül-kemizde henüz hakkında çalışma bulunmayan, h. 6. yy. İbâzıyyesi’nin önde gelen isimlerinden Ebû Ya’kûb Yûsuf b. İbrâhîm es-Sedrâtî el-Vercelânî’nin (ö. 570/1175) ed-Delîl ve’l-burhân li-ehli’l-ʿuḳûl isimli eseri esas alınarak itikâdî, siyasî ve toplumsal görüşleri öne çıkarılmıştır. Bu bağlamda Vercelânî’nin iman, büyük günah, velâyet-berâet, sıfatlar, şefaat, ru’yetullah, va‘d-vaîd, halku’l-Kur’ân ve kabir azabı gibi itikâdî konulardaki görüşleri, dört halife ile ilgili beyanlarını içeren siyasi fikirleri ve ümmetin afetleri şeklinde yer verdiği toplumsal görüşleri konu edinilmiş, İbâzıyye’nin temel görüşleri ve dönemin İbâzî gündemi bu mezhebe mensup bir âlimin gözünden ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Hâricîlik, İbâzıyye, el-Vercelânî, ed-Delîl ve’l-burhân li-ehli’l-uḳûl

The Main Doctrines of Ibāḍīyya in the Context of An Ibāḍī Scholar Abū Ya‘qūb al-Warjalānī’s Work al-Dalīl wa’l-burhān

Öz

Ibāḍīyya, which is regarded as the only living branch of the Khārijism and the official sect of the Sultanate of Oman today, is still one of the sects have a large number of followers. In contrast to the widespread opinion as being a separated branch of Khārijism, this sect does not adopt the major acts that represent the Khārijite character and refuse to be referred to as Khārijite. In this respect, Ibāḍīyya is a sect waiting to be discovered. This study, with the aim of recognizing Ibāḍīyya through their own sources and leading to new works, is based on one of the prominent names of the 6th century A.H., Abū Ya‘qūb Yūsuf b. Ibrāhīm al-Sadrātī al-Warjalānī (d. 570/1175) who has not been studied yet in Turkey, and his work al-Dalīl wa’l-burhān li-Ahl al-‘Uqūl. In this context, it is discussed that Warjalānī’s theological opinions on theologic issues such as faith, great sin, walāya-barā’a, divine attributes, intercession, seeing God (ru’yet Allah), wa‘d-wa‘īd, the creation of the Qur’ān and grave punishment, political opinions which included his statements about the four caliphs and the social views which he stated under the title of “disasters of the Ummah”. In this way, it is tried to put forward the basic views of Ibāḍīyya and its agenda of the period by emphasizing his views.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Khārijism, Ibāḍīyya, al-Warjalānī, al-Dalīl wa’l-burhān li-Ahl al-‘Uqūl

Kaynakça

• Arı, Mehmet Salih. “Vercelânî, Ebû Zekeriyyâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 51-52. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• A'veşt, Bükeyr b. Saîd. Dirâsât İslâmiyye fi'l- uṣûli 'l-İbâzıyye. 3. Baskı. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1988.
• Bâcû, Mustafa b. Salih. Ebû Ya‘kub el-Vercelânî ve fikrühü’l- uṣûlî mukarene bi-Ebî Hamid el-Gazzâlî. Maskat: Vizâretü’t-Türâsi’l-Kavmi ve’s-Sekâfe, 1995.
• Bâcû, Mustafa b. Salih. Muʿcemü aʿlâmi’l-İbâzıyye mine’l-karni’l-evvel el-hicrî ile’l-asri’l-hâzır: kısmi’l-Garbi’l-İslâmî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2000.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’l-fırâk. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 2008.
• Bebek, Adil. “Kebîre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 163-164. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bulut, Halil İbrahim. Dünden Bugüne Siyasî-İtikadi İslâm Mezhepleri Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Câbirî, Ferhat. el-Bu‘dü’l-hadarî li’l-akîdeti’l-İbâzıyye. Matbaatü’l-Elvâni’l-Hadis, 1989.
• Dercînî, Ebü'l-Abbâs Ahmed b. Saîd b. Süleymân Temicârî. Tabakâtü’l-meşâih bi’l-Mağrib. Nşr. İbrâhim Tallây. 2 Cilt. Cezair: Matbaatü’l-Ba’s, 1974.
• Eş‘arî, Ebü'l-Hasan, Ali b. İsmail. Maḳālâtü’l-İslâmiyyîn ve’ḫtilâfü’l-muṣallîn. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 2009.
• Ettafeyyiş. Muhammed b. Yûsuf b. Îsâ b. Salih Hafsî Adevî. Şerhu akîdeti’t-tevhîd. Thk. Mustafa b. en-Nâsır Vinten. Gardaye: Matbaatü’l-Arabiyye, 2001.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 169-175. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbâzıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 256-261. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İbadiyenin Doğuşu ve Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1983.
• Gaiser, Adam. Muslims, Scholars, Soldiers: The Origin and Elaboration of The Ibadi Imamate Traditions. New York: Oxford University Press, 2010.
• Gömbeyaz, Kadir. “Hâricîlerin Günümüzdeki Devamı İbâdîler mi, Selefîler mi? Metodik Bir Tartışma”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 9/1 (2016): 80-83./ 77-98.
• Hizmetli, Sabri. “İbâdilikte Azzâbe”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (1987): 285-301.
• Hizmetli, Sabri. “İbâdilikte Velâyet ve Berâet İnancı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (1986): 180-204.
• İbâzî, İbn Sellam. Bed'ü'l-İslâm ve şerâiü'd-din. Thk. Werner Schvartz. Wiesbaden: Dâru Sadır, 1986.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Meârif, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîḫ. 11 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Kavas, Ahmet. “Mizâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 203-204. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Keleş, Ahmet. “73 Fırka Üzerine Bir İnceleme”. Marife 5/3 (2005): 25-45.
• Lewicki, Tadeusz. el-Müerrihûne’l-İbâzıyyûn fî târîhi İfrîkıyye’ş-şimâliyye. Trc. Mâhir Cerrâr - Rîmâ Cerrâr. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2000.
• Muammer, Ali Yahya. el-İbâzıyye beyne fırakı’l-İslâmiyye. Umman: Mektebetü’z-Zâmiri, 1972.
• Muammer, Ali Yahya. el-İbâzıyye fî mevkibi't-târîh: el-halkatü'l-ulâ neş'eti'l-mezhebi’l-İbâzî: el-halkatü’s-saniye el-İbazıyye fi Libya. 2. Baskı. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1993.
• Muammer, Ali Yahya. el-İbâzıyye fî mevkibi't- târîh: el-İbâzıyye fî Tûnis. Beyrut: Dârü's-Sekâfe, 1966.
• Muammer, Ali Yahya. el-İbâzıyye: dirâsetün mürekkezetün fî usulihim ve târîhihim. 2. Baskı. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1987.
• Muhammed, Beşir Misî. Şübhetü nisbeti’l-İbâzıyye ila Havâric. Umman: Mektebetü’z-Zâmiri, 2018.
• Nüveyhiz, Âdil. Mu’cemu a’lâmi’l-Cezair min sadri’l-İslâm hatta’l-asri’l-hâdir. Beyrut: Müessesetu Nüveyhizi’s-Sekâfiyye, 1980.
• Önkal, Ahmet. “Tahkîm Olayı Üzerine Bir Değerlendirme”. İSTEM: İslâm San’at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 1/2 (2003): 33-68.
• Öz, Mustafa. “Halka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 359-360. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Öz, Mustafa. “İstiraz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 374. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze İslâm Mezhepleri Tarihi. 2. Baskı. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.
• Özler, Mevlüt. İslâm Düşüncesinde 73 Fırka Anlayışı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2010.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-nihal. Beyrut: Daru’l-Mârife, 2008.
• Şemmâhî, Ebü’l-Abbâs Bedrüddîn Ahmed b. Saîd b. Abdilvâhid. Kitâbü’s-Siyer. Thk. Muhammed Hasan. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Medâri’l-İslâmî, 2009.
• Tuayme, Sâbir. el-İbâzıyye: akideten ve mezheben. Beyrut: Daru’l-Cil, 1986.
• Vercelânî, Ebû Ya’kûb b. İbrâhim es-Sedrati. ed-Delîl ve’l-burhân li-ehli’l-ʿuḳūl. Thk. Sâlim b. Ahmed el-Harisi. 2. Baskı. 3 Cilt. Amman: Vizâretü’t-Türâs ve’s-Sekâfe, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Şefaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 412-415. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yıldız, Harun. Kendi Kaynakları Işığında Hâricîliğin Doğuşu ve Gelişimi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2010.
• Yiğit, İsmail. “Sıffîn Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 107-109. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.