Ibn Abī Khaythama’s al-Tārīkh as a Source of the Major Ṣaḥāba Literature

Yıl 2019, Cilt: 21 Sayı: 40, 491 - 516, 15.12.2019

Aziz Gökçe , Hayati Yılmaz

https://doi.org/10.17335/sakaifd.562641

Öz

Ibn Abī Khaythama is one of the sources related to ṣaḥāba (companions of the Prophet). He had identified ṣaḥāba through ḥadīth narratives or explanations of scholars in his al-Tārīkh. He arecounted many information on various issues about their names, families and lifes for introduction of ṣaḥāba. However, al-Tārīkh had reached to present as missing. Some of the information in missing part of this work, can be accessed from the ṣaḥāba literature. When five works in this literature were examined, Ibn Abī Khaythama’s explanations about the change of the people after the arrival of Islam, the life of the Prophet peace be upon him, general information about the period of ṣaḥāba, 10 people had been heralded with Paradise and in total 408 ṣaḥāba were identified. It was included less than one third of these in the present part of the al-Tārīkh. Writers of the companions literature also benefited from Ibn Abī Khaythama about the people controversied to be ṣaḥābī. It was seen that 57 non-ṣaḥāba in these. These were evaluated in three groups as Ibn Ḥajar applied at his work al-Iṣāba and understood that 10 of these are who saw the Prophet before the age of appeal, 28 of these are mukhadramūn (severeds), 19 of these are the followers or thought they were companions because their names were mispelled. Also It was observed that Ibn Abī Khaythama and Ibn Ḥajar mostly reached the same result in detecting the people who are ṣaḥāba and who are not ṣaḥāba.  

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Ṣaḥāba, The Ṣaḥāba literature, Ibn Abī Khaythama, al-Tārīkh

Sahâbe Edebiyatı Kaynağı Olarak İbn Ebî Hayseme’nin et-Târîḫ Adlı Eseri

Öz

Sahâbîler ile ilgili kaynaklardan biri İbn Ebî Hayseme’dir. O, et-Târîḫ adlı kitabında hadis rivayetleri veya âlimlerin açıklamaları aracılığıyla sahâbîleri tespit etmektedir. Sahâbîlerin tanıtımına yönelik isim, aile ve hayatları gibi çeşitli konularda pekçok bilgi nakletmektedir. Fakat et-Târîḫ günümüze eksik olarak ulaşmıştır. Bu eserin eksik kısmındaki bilgilerin bazısına sahâbe edebiyatından ulaşılabilir. Bu literatürdeki beş eser incelendiğinde İbn Ebî Hayseme’nin İslam ile yaşanan değişim, siyer-i Nebî, sahâbe dönemi hakkında genel bilgiler, aşere-i mübeşşere ve toplam 408 sahâbînin tanıtımı hakkında açıklamaları tespit edilmektedir. Tespit edilen sahâbîlerin üçte birinden daha azı İbn Ebî Hayseme’nin günümüze ulaşan et-Târîḫ’inde yer almaktadır. Sahâbe biyografi yazarları sahâbîliği tartışmalı kişiler hakkında da İbn Ebî Hayseme’den istifade etmektedirler. Bu kişiler içinde sahâbî olmayan 57 kişi görülmüştür. Bunlar İbn Hacer’in el-İṣâbe adlı eserinde uyguladığı gibi üç grupta değerlendirilmiş ve bunların 10’unun Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem’i temyiz çağı öncesi gören, 28’inin muhadram olan, 19’unun ise tâbiî olan veya isimleri yanlış yazıldığı için sahâbî sanılan kişiler oldukları anlaşılmıştır. Ayrıca İbn Ebî Hayseme ile İbn Hacer’in, kimlerin sahâbî olduğu, kimlerin sahâbî olmadığını tespitte çoğunlukla aynı sonuca ulaştıkları gözlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

İbn Ebî Hayseme, Hadis, Sahâbî, Sahâbe edebiyatı, et-Târîh

Kaynakça

• Ahatlı, Erdinç. Peygamberlik ve Hz. Muhammed’in Peygamberliği. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Tesbit Yöntemi. İstanbul: Rağbet Yayınları, ts. Aydınlı, Abdullah. “İbn Ebû Hayseme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 434. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl Ebû Abdillâh. eṣ-Ṣaḥîḥ. Thk. Ebû Suheyb el-Keramî. Riyad: Beytü’l-Efkâr, 1419/1998.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2008.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. Nşr. Meşhûr b. Hasen. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, ts.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh el-İsfahânî. Ma‘rifetü’ṣ-ṣaḥâbe. Thk. Âdil b. Yûsuf elAzâzî. 7 Cilt. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1419/1998.
• Ebû Süleymân, Muhammed b. Abdillâh İbn Zebr ed-Dımeşkî. Târîḫu mevlidi’l-ulemâ’ ve vefeyâtihim. Thk. Abdullâh b. Ahmed b. Süleymân. Riyâd: Dârü’l-Âsıme, 1410/1989.
• Gökçe, Aziz. İbn Ebî Hayseme’de Sahâbe Bilgisi. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2011.
• Gökçe, Aziz. “İbn Ebî Hayseme’nin Târîhi’nde Sahâbî Olarak Gözüken Bazı Kişiler”. Usûl: İslam Araştırmaları 21 (2014): 103 - 128.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’ṣṢaḥîḥayn. Nşr. Yûsuf Abdurrahmân el-Mar‘aşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, ts.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-aṣḥâb. Thk. Âdil Mürşid. Amman: Dârü’l-A‘lâm, 1423/2002.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkī. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. Thk. Ömer b. Garâme el-Amrî. 70 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1415-1421/1995-2001.
• İbn Ebî Hayseme, Ebû Bekr Ahmed en-Nesâî. et-Târîḫu’l-kebîr. Thk. Salâh b. Fethî Helel. 4 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1424/2004.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-ġâbe fî ma‘rifeti’ṣ-ṣaḥâbe. Thk. Alî Muhammed Muavvız - Âdil Ahmed Abdülmevcûd – Cum‘a Tâhir enNeccâr. 8 Cilt. Beyrut: Dârül’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1415-1417/1994-1996.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. el-İṣâbe fî temyîzi’ṣ-ṣaḥâbe. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1269/1853.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Nüzhetü’n-naẓar fî tavżîḥi Nuḫbeti’lfiker. Thk. Nûreddîn Itr. 3. Baskı. Dımaşk: Matbaatü’s-Sabâh, 1421/2000.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Tehẕîbi’t-tehẕîb. 12 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1325-1327/1907-1909.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed eş-Şeybânî. el-Müsned. Thk. Şuayb el-Arnavut - Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1416-1421/1995-2001.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî, eṣ-Ṣaḥîḥ, Thk. Şuayb el-Arnavut. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1993.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yesâr el-Muttalibî. es-Sîretü’n-nebeviyye. Thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2004.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. Nşr. Meşhûr b. Hasen. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed ez-Zührî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. Thk. Muhammed Alî Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncı, 1421/2001.
• Mâlik, Ebû Abdillâh b. Enes el-Asbahî. el-Muvaṭṭaʾ. Thk. Selîm b. Ubeyd el-Hilâlî. 5 Cilt. İskenderiye: Mecmûatü’l-Furkân, 1424/2003.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Abdirrahmân, Tehẕîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. Thk. Beşşâr ‘Avvâd. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1413/1992.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. eṣ-Ṣaḥîḥ. Thk. Beytü’l-Efkâr. Riyad: Beytü’l-Efkâr, 1419/1998.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. Nşr. Meşhûr b. Hasen. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebîr. Thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1397/1977.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. Thk. Muhammed İbrâhîm. 11 Cilt. Kahire: Dârü’l-Me‘ârif, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. Nşr. Meşhûr b. Hasen. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, ts.
• Yıldırım, Enbiya. Geleneksel Hadis Yorumculuğu. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007.
• Yılmaz, Hayati. Hz. Muhammed’in Aile ve Akraba Atlası. İstanbul: BSR Yayınları, 2012.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Tecrîdü esmâi’ṣ-ṣaḥâbe. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd. el-A‘lâm Ḳâmûsu’t-Terâcim. 8 Cilt. Beyrut: Dârü'l-İlm li'l-Melâyîn, 1422/2002.