A Research on The Institutinalization of Zakat in Turkey and Religious Staff’s Perspective (Kocaeli Example)

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 41, 81 - 114, 15.06.2020

Günay Terzi Mahmut Bilen

https://doi.org/10.17335/sakaifd.689221

Cited By: 2

Öz

When looked at the historical process of the concept of zakāt, it becomes obligatory in the Medinan period, collected by zakāt officers of the state during the Prophet Muhammad and the four Caliphs period, but the zakāt-state relationship has weakened gradually and it has been performed individually in the historical process. At the present time, it is known that there are various institutional developments in Islamic countries aiming to provide social justice in society. In some Islamic countries, it is seen that there are important developments to achieve a legal basis for the zakāt institution and establishing an institutional structure with different forms. In these countries, funds that piled up in zakāt institutions showed a significant upward trend over the years and became an important source of finance in fighting with poverty and income inequality. However, in our country, it cannot be said that zakāt has attained an institutional structure on legal grounds. In this study, by referring applications of Islamic countries to the concept of zakāt, a field study was conducted to identify the perspective of the staff working in the religious organization, which are responsible to provide religious services in our country, about the institutionalization of zakāt. In this research, while the necessity of bringing the zakāt into an institutional structure is revealed, suggestions are presented about the structure of the zakat institution which is likely to be established. [You may find an extended abstract of this article after the bibliography.] 

Anahtar Kelimeler

Islamic Economy, Zakat, Institutionalization of Zakat, The Relationship between Zakat and Poverty, Religious Staff

Türkiye’de Zekâtın Kurumsallaşması ve Diyanet Personelinin Bakış Açısı Hakkında Bir Araştırma (Kocaeli Örneği)

Öz

Zekât ibadetinin, tarihsel sürecine bakıldığında, Medine döneminde farz kılındığı, Hz. Peygamber ve Halifeler döneminde devletin zekât memurları tarafından toplandığı, ancak bu dönemden uzaklaşıldıkça, zekât-devlet ilişkisinin gittikçe zayıfladığı, tarihsel süreç içerisinde de bireysel olarak ifa edildiği görülmektedir. Günümüzde İslam ülkelerinde, toplumda sosyal adaleti temin etmeye yönelik çeşitli kurumsal gelişmeler olduğu bilinmektedir. İslam ülkelerinin bir kısmında zekât kurumunun yasal bir zemine kavuşması ve kurumsal yapının farklı biçimleri ile teşekkül edilmesi açısından önemli gelişmelerin olduğu görülmektedir. Bu ülkelerde, zekât kurumlarında biriken fonlar, yıllar içinde önemli bir artış eğilimi göstermiş, yoksulluk ve gelir eşitsizliği ile mücadelede önemli bir finansman kaynağı haline gelmiştir. Ülkemizde ise, zekâtın yasal bir zeminde kurumsal bir yapıya kavuştuğu söylenemez. Bu çalışmada İslam ülkelerinin zekât uygulamalarına değinilerek, ülkemizde Din hizmetlerini vermekle yükümlü olan Diyanet teşkilatında görev yapan personelin zekâtın kurumsallaşması hakkındaki bakış açısını tespit etmeye yönelik bir alan araştırması yapılmıştır. Bu araştırmada zekâtın kurumsal yapıya kavuşturulmasının gerekliliği ortaya konulurken, oluşturulması muhtemel zekât kurumunun yapısı hakkında öneriler ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslam Ekonomisi, Zekât, Zekâtın Kurumsallaşması, Zekât ile Yoksulluk İlişkisi, Diyanet Personeli

Kaynakça

• AB, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. “Türkiye’nin Bütünleşik Sosyal Yardım Sistemi”. Erişim 28 Temmuz 2019. https://www.ailevecalisma.gov.tr/SYGM/PDF/Turkiyenin_Butunlesik_Sosyal_Yardim_Sistemi.pdf
• Ağır, Hüseyin vd.. “İslam Ülkelerinin Makroekonomik Göstergelerinin Değerlendirilmesi”. İsefe. Erişim 07 Mart 2019. https://www.isefe.org/dosyalar/arsiv/2017_1/April2017-Proceedings.pdf
• Alias, Haji Mohd Rais Haji. “Malezya’da Zekâtın Kurumsallaşması”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. Ed. Necmeddin Kızılkaya. 447-461. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Armağan, Servet. “İslam Dininde Sosyal Güvenliğin Temel Müesseseleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 14 (2009), 67-84.
• Aydın, Murat & Odabaş, Hakkı. “Zekâtın Devlet Eliyle Yönetilmesi ve Malezya Zekât Sistemi Örneği”. Dini Araştırmalar 21/54 (2018), 145-173.
• Aykaç, Mustafa vd.. “Gelir ve Servet Dağılımında Zekâtın Rolü”. İsefe. Erişim 07 Mart 2019. https://www.isefe.org/dosyalar/arsiv/2017_1/April2017-Proceedings.pdf
• Babar, Muhammad Sajjad & Kahloon, Ali Haider. “Zekâtın Pakistan’da Kurumsallaşması”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. Ed. Necmeddin Kızılkaya. 475488. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Bardakoğlu, Ali. “Günümüzde İdeal Bir Zekât Teşkilatı Nasıl Olmalı”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. Ed. Necmeddin Kızılkaya. 940-956. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Bilen, Mahmut. “Küresel Servet Eşitsizliği: Piyasa veya Devlet Eksenli Çözümde İslam Ekonomisinin Konumu”. Türkiye İslam İktisadı Dergisi 3/1 (2016), 17-35.
• Bilen, Mahmut & Terzi, Günay. “Türkiye’de Yoksulluk Sorunu ile Mücadelede Zekât Kurumunun Rolü ve Gerekliliği Hakkında Cami Cemaati Üzerine Bir Araştırma”. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi 5/2 (2019), 133-167.
• Bilgin, Yusuf. “Türkiye’de Zekât Çalışmaları: İHH Örneği”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. Ed. Necmeddin Kızılkaya. 489-506. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Boynukalın, Mehmet. “Zekâtın Toplanması ve Dağıtımı İlk Kurumsal Tecrübeler (Hulefa-i Raşidin Dönemi)”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. ed. Necmeddin Kızılkaya. 91-113. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Döndüren, Hamdi. “Müzakereler”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. ed. Necmeddin Kızılkaya. 263-268. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Erkal, Mehmet. “Zekât Bilgi ve Uygulama”. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2008.
• Furqani, Hafas. Endonezya’da İslam İktisadının Günümüzdeki Durumu. İKAM, 2017. https://ikam.org.tr/
• Gazali, İmam. Kitâbu Esrâri’z-zekât, Zekâtın Sırları. Çev. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2017.
• Genç, Mehmet. “İktisadi Açıdan Osmanlı’da Zekât Uygulamaları”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. Ed. Necmeddin Kızılkaya. 255-261. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Gümüş, Niyazi vd.. “The Role of Zakat Potential Reducing Poverty in Turkey”. International Journal of Islamic Economicsand Finance Studies 2 (2019), 90-110.
• Hazali, Amran. “Malezya’da Zekât Çalışmaları”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. ed. Necmeddin Kızılkaya. 507-520. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Hudayati, Ataina - Tohirin, Achmad. “Management of Zakah: Centralised vs Decentralised Approach”. Universiti Kebangsaan Malaysia. Erişim 17 Mart 2019. http://www.ukm.my/hadhari/wp-content/uploads/2014/09/proceedings-seminar-waqf-tawhidi.pdf#page=63.
• Hussein, Mohammed Younus. Zekâtın Ekonomik Hayata ve Devlet Bütçesine Etkisi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Itani Fadi. “Can Charitable Donations From Muslims Compensate for an Uncerta in Giving Environment”. Huffingtonpost. Erişim 20 Şubat 2019. https://www.huffingtonpost.co.uk/fadi-itani/can-charitable-donations-_b_1686963.html
• Juwaini, Ahmad. “Endonezya’da Zekâtın Gelişimi ve Dünya Zekât Forumunun Çalışmaları”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. Ed. Necmeddin Kızılkaya. 463-474. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Karadaği, Ali Muhyiddin. “Kapsamlı Kalkınmada Etkin Rolü Olacak Zekât Kurumu Oluşturma Önerisi - Uygulama Temelli Bir Çalışma”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. Ed. Necmeddin Kızılkaya. 957-1057. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Kardavi, Yusuf. Devrûz-zekâti fî îlaci’l-müşkülâti’l-iḥtisadiyyeti, Ekonomik Sorunların Çözümünde Zekâtın Rolü. Çev. Yunus Araz. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2017.
• Kaya, Süleyman. “Osmanlı Döneminde Zekât”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. Ed. Necmeddin Kızılkaya. 323-343. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Kazıcı, Ziya. “Osmanlı Devleti’nde Zekât”. Din ve Hayat 29 (2016), 34-37. Nufusu.com. “Dünya Nüfusu”. Erişim 28 Temmuz 2019. https://www.nufusu.com/dunya-nufusu
• Ortakaya, Ülkü İstiklal. İslâmda Sosyal Politika Uygulamaları: İslâm Ülkeleri ve Türkiye. Ankara: Yıldırım Bayezit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Özdemir, Ahmet. “Zekât ve Vergi Mükellefiyetinde Fırsat Eşitliği ve Adaletin Sağlanması”. AKEV Akademi Dergisi 1/1 (2013), 1-10.
• Özdemir, Süleyman. Küreselleşme Sürecinde Refah Devleti. İstanbul: İTO Yayınları, 2004.
• Powell, Russell. “Zakat: Drawing Insights for Legal Theory and Economic Policy from Islamic Jurisprudence”. Seattle University. Erişim 11 Şubat 2019. https://digitalcommons.law.seattleu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1089&context=faculty
• Rahman, Azman Ab & Omar, Syed Mohd Najib Bin Syed. “Tawhid Epistemology In Increasing The Number of Zakat of Wealth Payers And Its Contribution Toward The Development of Malaysia Economy”. Universiti Kebangsaan Malaysia. Erişim 17 Mart 2019. http://www.ukm.my/hadhari/wp-content/uploads/2014/09/proceedings-seminar-waqf-tawhidi.pdf#page=63.
• SBB, Strateji ve Bütçe Başkanlığı. “Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, 2019”. Erişim 28 Temmuz 2019. http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/01/Tablo-546-47-SosyalG%C3%BCvenlikKurulu%C5%9Flar%C4%B1Gelir-GiderDengesi.xls
• Shaikh, Salman Ahmed - Ahmad, Qazi Masood. “Yoksulluk Açığını Finanse Etmek İçin İİT Ülkelerinde Toplanan Zekât Potansiyelinin Tahmini”. İslam İktisadında Sosyal Adalet. Ed. Lütfi Sunar. 225-251. İstanbul: İktisat Yayınları, 2017.
• Shirazi, Nasim Shah & Yasin, Hafiz M. “Fiscal Structure and Social Welfare Program in The Former State Of Swat (Pakistan) A Case Studywith Implications for Muslım Countries”. Universiti Kebangsaan Malaysia. Erişim 17 Mart 2019. http://www.ukm.my/hadhari/wp-content/uploads/2014/09/proceedings-seminar-waqf-tawhidi.pdf#page=63.
• Shirazi, Nasim Shah. “Integrating Zakat and Waqf in to the Poverty Reduction Strategy of the IDB Member Countries”. Islamic Economic Studies 22/1 (2014), 79-108.
• Statistic Times. “Projected GDP Ranking (2019-2024)”. Erişim 28 Temmuz 2019. http://statisticstimes.com/economy/projected-world-gdp-ranking.php
• Tabakoğlu, Ahmet - Turan, Melih. “Türkiye’de Zekât Potansiyelinin Yeniden Tespiti”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. Ed. Necmeddin Kızılkaya. 899-939. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Tutkun, Mustafa. “Türkiye Diyanet Vakfı Genel Müdürü Mustafa Tutkun’la Söyleşi” (Fulya İbanoğlu-Hilal Fersatoğlu, Görüşme Transkripsiyonu). Din ve Hayat 29 (2016), 74-86.
• TÜSEV, Türkiye Üçüncü Sektör Vakfı. “Türkiye’de Bireysel Bağışçılık ve Hayırseverlik Araştırması”. Erişim 16 Eylül 2018. https://www.tusev.org.tr/usrfiles/files/turkiyede_bireysel_bagiscilik_ve_hayirseverlik.pdf
• Uluslararası Şeffaflık Derneği. “Türkiye’de Dolaylı ve Dolaysız Vergiler”. Erişim 28 Temmuz 2019. http://www.seffaflik.org/wp-content/uploads/2017/02/Turkiyede-dolayli-ve-dolaysiz-vergi.pdf
• UNDP, United Nations Development Programme. “Human Development Index”. Erişim 28 Temmuz 2019. http://hdr.undp.org/en/content/human-developmentindex-hdi
• World Bank. “Country Data 2017”. Erişim 08 Nisan 2019. https://data.worldbank.org/country
• Yalçın, İsmail. “Malezya Kurumsal Zekât Uygulaması Üzerine”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 20/2 (2016), 235-270.
• Yavuz, Yunus Vehbi. İslam’da Zekât Müessesesi. İstanbul: Çığır Yayınları, 1977.
• Yesuf, Abdurrahman Jemal. Sudan’da İslam İktisadı ve Finansının Güncel Durumu. İKAM, 2017. https://ikam.org.tr/
• Yiğit, Yaşar vd.. Zekât İlmihali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.