Ebû Mihnef’ten Ebû İshâk el-İsferâyinî’ye Arapça Bir Maktelin Anatomisi: Nûru’l-‘Ayn fî Meşhedi’l-Hüseyn Üzerine Bazı Tespitler

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 42, 315 - 341, 15.12.2020

Elnura Azizova

https://doi.org/10.17335/sakaifd.769861

Cited By: 1

Öz

Nûru’l-‘ayn fî meşhedi’l-Hüseyn George Kanazi’nin dil açısından araştırdığı ve Kerbelâ olayının folklora yansıması olarak değerlendirdiği makalesi istisna edilirse, kaynak değeri akademik incelemeye tabi tutulmamış Arapça maktellerdendir. 19. yüzlılın sonlarından itibaren ondan fazla baskısının yayınlanmasına rağmen henüz tenkitli neşri yapılmamış Nûru’l-‘ayn fî meşhedi’l-Hüseyn, gerekli incelemeye tabi tutulmadan ve literal ifadelerden yola çıkılarak ilmî camiada Şâfi‘î-Eş‘arî alimi Ebû İshâk el-İsferânî’ye (ö. 418/1027) ait bir maktel olarak kabul edilmiştir. Bu araştırmada veri analizi yöntemi kullanılarak Nûru’l-‘ayn fî meşhedi’l-Hüseyn’in Ebû İshâk el-İsferâyinî’ye nisbet edilmesi süreci araştırılacak, müellifin biyografisi ve mevcut eserleri bağlamında maktelin kendisine ait olma durumu incelenecektir. Ardından karşılaştırmalı analiz yöntemi kullanılarak Nûru’l-‘ayn fî meşhedi’l-Hüseyn’ın ve devamı olarak yazma ve matbu nüshalarında kendisini takip eden Kurretü’l-‘ayn fî ahzi sâri’l-Hüseyn’in Ebû Mihnef’e (ö. 157/773) nisbet edilen aynı konulu iki eser olarak Maktelü’l-Hüseyn ve Sârü’l-Hüseyn’le bağlantısı üzerinde durulacaktır. Makalede Nûru’l-‘ayn fî meşhedi’l-Hüseyn ve Maktelü’l-Hüseyn arasındaki farklı ve benzer taraflar ortaya konulmakla eserin orijinalliği değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Ebû İshâk el-İsferâyinî, Nûru’l-‘Ayn fî Meşhedi’l-Hüseyn, Ebû Mihnef, Maktelü’l-Hüseyn, Arapça Maktel

From Abū Miḫnaf to Abū Isḥāq al-Isfarāinī Analysis of an Arabic Maqtal: Some Notes on Nūr al-ʿAyn fī Mashhad al-Ḥusayn

Öz

Nūr al-ʿayn fī mashhad al-Ḥusayn is one of the Arabic maqtals which has not been a subject to the scholarly research from the aspect of authenticity and source value, if excepted the article by George Kanazi, where the author through applying the philological method evaluates it as a ref-lection of the Karbalā event on the folklore. Inspite of being publicated more than ten times from the second half of the 19th century, still not having a critical edition, Nūr al-ʿAyn fī Mashhad al-Ḥusayn is assumed as a maqtal written by the prominent Shāfiʿī-Ashʿarī scholar Abū Isḥāq al-Isfarāinī (d. 418/1027) without being properly analyzed and because of literal reading of its certain passages. Using the data analysis method this study will investigate the process of attribution of Nūr al-ʿAyn fī Mashhad al-Ḥusayn to Abū Isḥāq al-Isfarāinī and examine the state of its belongingness to the referred scholar within the context of his biography and works reached to the present day. Then, using the comparative analysis method, the connecting link among these four books will be investigated, Nūr al-ʿAyn fī Mashhad al-Ḥusayn and Qurrat al-ʿAyn fī Akhdh Thār al-Ḥusayn, which follows it up in manuscripts as well as printed versions, and two other books on the same subject, Maqtal al-Ḥusayn and Thār al-Ḥusayn attributed to Abū Miḫnaf (d. 157/773). Finally, the originality of Nūr al-ʿAyn fī Mashhad al-Ḥusayn will be evaluated by comparing its similar and different features with Maqtal al-Ḥusayn.

[You may find an extended abstract of this article after the bibliography.]

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Abū Isḥāq al-Isfarāinī, Nūr al-ʿAyn fī Mashhad al-Ḥusayn, Abū Miḫnaf, Maqtal al-Ḥusayn, Arabic Maqtal

Kaynakça

• Abdullah b. Muhammed. Kurretü’l-‘ayn fî meşhedi’l-Hüseyn. Tunus: Matba‘atü’l-Menâr, 1960.
• Arslan, Harun. Kitâb-ı Maktel-i Âl-i Resûl: Giriş –Metin –İnceleme –Sözlük –Adlar Dizini. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Ayğan, Fadıl. Muhammed b. Ca‘fer es-Sanhaci’nin “Şerhu Akideti Ebî İshak el-İsferayini” Adlı Eserine Göre Ebu İshak el-İsferayini’nin Kelami Görüşleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Azizova, Elnure. Kerbelâ Vak‘ası. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens-titüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn. nşr. Kilisli Rıfat Bilge – İbnülemin Mahmud Kemal İnal. 2 Cilt. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1951-1955.
• Bağdatlı İsmail Paşa. İzâhu’l-meknûn fî zeyli ‘ale Keşfi’z-zünûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. nşr. Şerafettin Yaltkaya – Kilisli Rıfat Bilge. 2 Cilt. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1971.
• Baş, Eyüp. “İslâm Tarihinde Matem/Yas Kültürü ve Kerbelâ”, Çeşitli Yönleriyle Kerbela: Edebiyat. ed. Alim Yıldız. 2/379-386. Sivas: Asitan Yayıncılık, 2010.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur Supplementband. 3 Cilt. Leiden: E.J. Brill, 1937-1942.
• Brockelmann, Carl. Târîhü’l-edebi’l-‘Arabî. çev. es-Seyyid Ya‘kub Bekir vd. 6 Cilt. Ka-hire: Dârü’l-Ma‘ârif, 1983.
• Browne, Edward G. Descriptive Catalogue of the Oriental MSS. Belonging to the Late E.G.Browne. Cambridge: The University Press, 1932.
• Çakın, Mehmet Burak. “Kerbela Mersiyelerinde Hz. Muhammed”. Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 14/3 (2019), 1275-1300.
• Demirel, Özlem. Âşıkî’nin Maktel-i Hüseyin’i Üzerine Dil İncelemesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Ebû Mihnef, Lût b. Yahyâ. Kitâbu Sâri Ebî Abdullâh (a.s.) bi rivâyeti Ebî Mihnef (r.a.), Tah-ran: Ketabhâne-yi Meclis-i İslâmî, 15295-90822, 71a-97a.
• Ebû Mihnef, Lût b. Yahyâ. Maktelü’l-Hüseyn ve masra‘u ehli beytihi ve ashâbihi fî Kerbelâ. Kum: Menşûrât-i Rızâ, 1391.
• Fidan, İbrahim. “Kerbelâ’yı Yaşamış Şiirler: “Hz. Hüseyin” ve “Öteki” Portreleri Yö-nüyle Kerbelâ Olayının Arap Şiirindeki İlk Yankıları”. Mütefekkir 4/7 (2017), 99-123.
• Gülsüm, Mehmet Akif. Yahyâ bin Bahşî’nin Maktel-i Hüseyn İsimli Mesnevisi (İnceleme ve Metin). Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Gündoğdu, Mehmet. Ebû İshâk el-İsferâyini ve Akâid Risalesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990.
• Güngör, Şeyma. Fuzulî: Hadikatü’s-Sü‘eda. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın-ları, 1987.
• Günther, Sebastian. “Maqatil Literature in Medieval Islam”. Journal of Arabic Literature 25 (1994), 192-212.
• Hacı, Siraceddin, “Azərbaycan Türk Ədəbiyyatinda Məqtəl Mövzusu və Racinin Şeirlərində Kərbəla Faciəsinin Bədii Təsviri”. Çeşitli Yönleriyle Kerbela: Edebiyat. ed. Alim Yıldız. 2/231-252. Sivas: Asitan Yayıncılık, 2010.
• İbn Hallikân, Ebü’l-‘Abbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed. Vefayâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’s-sadr, 1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâil b. Ömer. Tabakâtü’l-fükahâi’ş-Şâfi‘iyyîn. thk. Ahmed Ömer Hâşim – Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2004.
• İbn Salâh, Ebû ‘Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn. Tabakâtu’l-fükâhâi’ş-Şâfi‘iyye. thk. Muhyiddin Ali Necip. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1992.
• İsferâyinî, Ebû İshâk İbrâhim b. Muhammed b. İbrâhim b. Mihrân. Risâle fi’l-‘akâid. Sü-leymaniye, Şehid Ali Paşa, 02703-005, 35a-38a.
• İsferâyinî, Ebû İshâk İbrâhim b. Muhammed b. İbrâhim b. Mihrân. Nûru’l-‘ayn fî meş-hedi’l-Hüseyn. Tunus: Matba‘atü’l-Menâr, 1960.
• Kanazi, George. “The Massacre of al-Ḥusayn b. ʿAlī: Between History and Folklore”. Studies in Canonical and Popular Arabic Literature. ed. Shimon Ballas – Reuven Snir. 23-36. Toronto: York Press, 1998.
• Karahan, Abdülkadir. Anadolu Türk Edebiyatında Maktel-i Hüseyin’ler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Mezuniyet Tezi, 1938-1939.
• Mélikoff, İrène. “Türk Destan Edebiyatı’nda Kerbela Olayı”. Destan’dan Masal’a Türko-loji Yolculuklarım. çev. Turan Alptekin. 59-76. İstanbul: Demos, 2008.
• Özçelik, Kenan. “Lâmiî Çelebi’nin Kitâb-ı Maktel-i Âl-i Resûl’ü”. Bursalı Lâmiî Çelebi ve Dönemi Sempozyumu, ed. Bilal Kemikli – Süleyman Eroğlu. 273-279. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2011.
• Özil, Sibel. “Maktel-i Hüseyinler Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 83 (2017), 31-48.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzzüddîn. el-Vâfî bi’l-vefeyât. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 2000.
• Serkîs, Yûsuf b. İlyân b. Mûsâ. Mu‘cemü’l-matbû‘âti’l-‘Arabiyye ve’l-mu‘arrebe. 2 Cilt. Ka-hire: Matba‘atu Serkis, 1928/1346.
• Sezgin, Ursula. Abū Miḫnaf: ein beitrag zur historiographie der umaiyadischen zeit. Leiden: E.J.Brill, 1971.
• Sindawi, Khalid. “The Image of Ḥusayn Ibn ‘Alī in “Maqātil” Literature”. Quaderni di Studi Arabi 20-21 (2002-2003), 79-104.
• Tabatabâî, Muhakkik Abdülazîz. Ehl-i Beyt fi’l-mektebeti’l-‘arabiyyeti. y.y., t.y.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhü’t-Taberî: Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muham-med Ebü’l-Fadl İbrâhîm. 11 Cilt. Beyrut: Dârü Süveydân, 1967.
• Tek, Ayhan. “Kollektif Bellekte Kırılma ve Yeniden İnşa Olarak Kerbela Yası”. Monog-raf Edebiyat Eleştirisi Dergisi 11 (2019), 10-36.
• Wilhelm Ahlwardt. Die Handschriften – verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Berlin: verzeichniss der Arabischen handschriften. 10 Cilt. Berlin: A.W. Schade’s Buchd-ruckerei, 1887-1899.
• Wüstenfeld, Heinrich Ferdinand. Der Tod des Husein ben ’Ali und die Rache: Ein histo-rischer Roman aus dem Arabischen. Göttingen: y.y., 1882.
• Yavuz, Salih Sabri. “İsferâyînî, Ebû İshâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/516-516. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yayla, Mustafa Altuğ. “Lamiî Çelebi ve Onun Maktel-i Âl-i Resûl’u: 16. Yüzyıl Vaizle-rinden Molla Arab’ın Maktel Karşıtlığına Yakından Bakmak”. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi: Bildiriler Kitabı – III (Edebiyat-Tarih), ed. Hümeyra Din-çer – Ümit Güneş. 3/155-162. İstanbul: İLEM, 2015.
• Yıldırım, Rıza. “Beylikler Dünyasında Kerbelâ Kültürü ve Ehl-i Beyt Sevgisi: 1362 Yılında Kastamonu’da Yazılan Bir Maktel’in Düşündürdükleri”. Kuzey Anadolu’da Beylikler Dönemi Sempozyumu: Bildiriler: Çobanoğulları – Candaroğulları - Pervaneoğulları. ed. Halil Çetin. 344-372. Çankırı: Karatekin Üniversitesi, 2012.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmü’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a‘lâm. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.