Eleştirel Düşünme ve Dindarlık: Üniversite Öğrencileri Üzerine Nicel Bir Araştırma

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 43, 53 - 79, 15.06.2021

M. Emrullah Duran

https://doi.org/10.17335/sakaifd.905315

Cited By: 5

Öz

Bu araştırmanın amacı, bireylerin hayatında önemli bir yeri olan dindarlıkla, eleştirel düşünme arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırmanın örneklemi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, Sosyal ve Beşerî İlimler Fakültesi, Meram Tıp Fakültesi ve Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesinde öğrenim görmekte olan öğrencilerden tesadüfi örneklem metodu kullanılarak seçilmiş, 227 kız ve 273 erkek olmak üzere 500 denekten oluşmaktadır. Araştırmada dindarlık ile ilgili verilerin toplanmasında “Dini Hayat Ölçeği”, eleştirel düşünme ile ilgili verilerin toplanmasında ise “Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeği” kullanılmıştır. Veri analizinde Perason Korelasyon Analizi, çok gruplu değişkenlerin analizinde ise “Tek Yönlü Varyans Analizi (One Way Anova)” ve “Tukey-HSD Testi” kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, eleştirel düşünme ve dindarlık arasında negatif yönde ve anlamlı bir ilişkinin olduğu saptanmıştır. Dindarlık ile eleştirel düşünmenin esneklik, sistematiklik ve azim-sabır boyutu arasında anlamlı bir ilişki vardır. Buna karşılık üst biliş ve açık fikirlilik boyutları ile dindarlık arasındaki ilişkiler anlamlılık düzeyine ulaş-mamıştır. Eleştirel düşünmenin öğrenim görülen fakülte bağımsız değişkenine göre farklılaştığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Düşünme, Eleştirel Düşünme, Din, Dindarlık

Critical Thinking and Religiousness: A Quantitative Study Among Undergraduate Students

Öz

The purpose of this research is to examine the relationship between critical thinking and religiousness that has an important place in individuals' lives. A sample group of the research consists of 500 subjects, of which 227 are female and 273 are male and who were selected from students studying at Necmettin Erbakan University Faculty of Engineering and Architecture, Faculty of Social Sciences and Humanities, Meram Faculty of Medicine, and Ahmet Keleşoğlu Faculty of Theology by using a random sampling method. In the research, "Religious Life Scale" was used for collecting data regarding religiousness, and “Critical Thinking Tendency Scale” was used for collecting data regarding critical thinking. Pearson Correlation Analysis, "One Way Analysis of Variance (OneWayAnova)" was used for data analysis and "Tukey-HSD Test" was used for the analysis of multi group variables. According to the findings obtained, it has been determined that there is a negative and significant relationship between critical thinking and religiousness. There is a significant relationship between religiousness and flexibility, systematicity and determination-patience dimensions of critical thinking. On the other hand, relationships between religiousness and metacognition and open-mindedness dimensions have not reached a significant level. It has been determined that critical thinking differentiates depending on independent variables of the faculty of study.

[You may find an extended abstract of this article after the references.]

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Thinking, Critical Thinking, Religion, Religiousness

Kaynakça

• Akpunar, Burhan. “Biliş ve Üstbiliş (Metabiliş) Kavramlarının Zihin Felsefesi Açısından Analizi”. Turkish Studies 6/4 (2011), 353-365.
• Aldan Karademir, Çiğdem. Öğretmen Adaylarının Sorgulama ve Eleştirel Düşünme Bece-rilerinin Öğretmen Öz Yeterlilik Düzeyine Etkisi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Alper, Ayfer – Deryakulu, Deniz. “Web Ortamlı Probleme Dayalı Öğrenmede Bilişsel Esneklik Düzeyinin Öğrenci Başarısı ve Tutumları Üzerindeki Etkisi”. Eğitim Bilim Dergisi 4/1 (2008), 1-9.
• Altın, Mehmet – Saracaloğlu, Asuman Seda. “Yaratıcı, Eleştirel ve Yansıtıcı Düşünme: Benzerlikler-Farklılıklar”. International Journal of Contemporary Educational Studies 33/148 (2018), 49-63.
• Aydınalp, Halil. Türkiye’de Dini Yapı: Örnek Alanlar Üzerinden Bir Tasvir. İstanbul: Kurav Yayınları, 2004.
• Baymur Balkış, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2015.
• Bayraklı, Bayraktar. İslam’da Eğitim. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1980.
• Braman, Randall. “Teacing Peace To Adults: Using Critical Thinking To Improve Conflict Resolution”. Adult Learning 10/2 (1999), 30-32.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2017.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Gayretlerimiz Bireysel Kalıyor, Evrenselleşemiyor”. Minör Kritik. Erişim 11 Ocak 2021. http://minorkritik.com/2017/08/21/gayretlerimiz-bireysel-kaliyor-evrensellesemiyor/
• Coşkun, Recai vd. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı. Sakarya: Sakarya Kitabevi, 2015.
• Cüceloğlu, Doğan. İyi Düşün Doğru Karar Ver. İstanbul: Sistem Yayınları, 2000.
• Çekin, Abdülkadir. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Becerilerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2013), 25-46.
• Çetin, Aylin. Sınıf Öğretmeni Adayların Eleştirel Düşünme Gücü. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Çetin, Ümit. Ortaöğretim Düzeyi Gençlerde Dindarlık-Empati İlişkisi (Isparta Örneği). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Çetin, Yakup – Karaata, Cemal. “Türk Öğrencilerin Kitap Okuma Sorununa Çözüm Önerileri”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 19/1 (2010), 202-215.
• Çubukçu, Zühal.“Critical Thinking Dispositions of The Turkish Teacher Candidates”. The Turkish Online Journal Of Educational Technology 5/4 (2006), 22-35.
• Çığrı Yıldırım, Asiye. Türkçe ve Türk Dili Edebiyatı Öğretmenlerinin Eleştirel Düşünme Becerilerinin İncelenmesi. Zonguldak: Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Demiralp, Cumhur. Üniversite Öğrencilerinin Empatik Eğilim ile Narsistik Kişilik Özellikleri ve Eleştirel Düşünme Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Demirel, Özcan. Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Pegem A Yayınları, 2004.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Türkiye’de Dini Hayat Araştırması. Erişim 17 Ekim 2020. https://serdargunes.files.wordpress.com/2013/08/tc3bcrkiye-de-dini-hayat-arastirmasi-2014.pdf
• Erdoğan, İrfan. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilim Düzeyleri Üzerine Bir İnceleme. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Facıone, Peter A. “The Disposition Toward Critical Thinking: Its Character, Measure-ment, and Relationship to Critical Thinking Skill”. Informal Logic 20/1 (2000), 61-84.
• Felsefe Terimleri Sözlüğü (TDK). Erişim 2 Nisan 2019. https://sozluk.gov.tr/
• Gezgin, Ali G. “Kur’an’da Düşünme Anlamına Gelen Bazı Kelimeler Üzerine Bir Değerlendirme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32/1 (2014), 133-174.
• Glock, C.Y. –Strak, R. “Religion and Society in Tension”. Rand McNally 27/3 (1965), 173-175.
• Güncü, Elvan. Üniversite Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğiliminin Sosyo-Demografik ve Kişilik Özellikleri ile Birlikte Araştırılması: Bir Vakıf Üniversitesi Örneği. Mersin: Çağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Halili, Muhammed. “Does Islam Permit Critical Thinking”. Islamic Research Foundation International. Erişim 12 Ekim 2020. https://www.irfi.org/articles/artic-les_351_400/does_islam_permit_critical_think.htm
• Hançeroğlu, Orhan. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 1996.
• Has, Elif. Gazi Üniversitesi Fransız Dili Eğitimi Anabilim Dalı Öğrencilerinin Eleştirel Dü-şünme Eğilimleri Üzerine Bir Çalışma. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Hayran, İlhan. İlköğretim Öğretmenlerinin Düşünme Becerileri ve İşlemlerine İlişkin Görüş-leri. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Li-sans Tezi, 2000.
• Kahraman, Tülay. İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Becerileri ile Öğrenci Algılarına Göre Öğretmenlerin Sınıf İçi Demokratik Davranış Düzeyleri Ara-sındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Kazancı, Osman. Eğitimde Eleştirici Düşünme ve Öğretimi. Ankara: Kazancı Hukuk Yayınları, 1989.
• Kitâb-ı Mukaddes. Erişim 1 Ekim 2020. https://www.kutsalkitap.org/
• Kur’ân Yolu. Erişim 5 Ekim 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf
• Koşum, Adnan. “İslam Hukukunda Düşünce Özgürlüğünün Dinamikleri”. EKEV Aka-demi Dergisi 21/8 (2004), 39-52.
• Kuhn, Deanna. “A Developmental Model of Critical Thinking”. Educational Researcher 28/2 (1999), 16-25.
• Kökdemir, Doğan. Belirsizlik Durumlarında Kara Verme ve Problem Çözme. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Kürüm, Dilruba. Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Gücü. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Malik, Mohammed Manzoor. “Islamic Approach to Critical Thinking”. Center of Open Science. Erişim 7 Ekim 2020. https://osf.io/zc6yu/
• Meydan, Hasan. “Doktriner Düşünce ve Din Eğitimi: Anlamlı Öğrenme ve Bireysel Manevi Tecrübe Bağlamında Bir Değerlendirme”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40/1 (2016), 85-114.
• Semerci, Nuriye “Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeğinin (EDE) Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Revize Çalışması”. Turkish Studies 11/9 (2016), 725-740.
• Şahbat, Arzu. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Tutumlarının Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Becerilerine Etkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Şahin, Adem. İlahiyat Tıp ve Mühendislik Fakültelerinde Okuyan Öğrencilerde Dini Hayatın Boyutları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Şahin, Hülya Gül. Tıp Fakültesi Öğrencilerinde Eleştirel Düşünme Eğilimi ile Depresyon Eğilimi Arasındaki İlişki ve Etkileyen Faktörler: Çukurova Üniversitesi Örneği. Mersin: Çağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Şahinel, Semih. Eleştirel Düşünme. Ankara: Pegem A Yayınları, 2002.
• Yalın, Nagehan. Narsistik Kişilik, Empatik Eğilimler, Eleştirel Düşünme ve Saldırganlık Arasındaki İlişkiler. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Yavuz, Yunus Vehbi. İslam’da Düşünce ve İnanç Özgürlüğü. İstanbul: Sahaflar Kitap Sarayı Yayınları, 1994.
• Yetik, Ayşenur. Acil Serviste Çalışan Hemşirelerin Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin Belirlenmesi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yıldız, Murat. Dini Hayat ile Ölüm Kaygısı Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.