Teşbih Beyân İlminin Neresindedir: Klasik Yaklaşım Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 46, 505 - 525, 15.12.2022

Nazife Nihal İnce

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1167028

Öz

Bu çalışma, teşbihin beyân ilmi içerisindeki yerini klasik belagat çalışmaları üzerinden araştırmayı amaçlamaktadır. Klasik kabulde beyân ilminin; teşbih, mecaz ve kinaye olmak üzere üç temel konusu bulunmakta ve söz sanatları bu konuların altında ele alınmaktadır. Beyân ilmi içerisinde mütalaa edilen söz sanatları, ekseriyetle, anlamına çıkarım yoluyla ulaşılan ifade biçimleridir. Şu var ki teşbihte anlama ulaşmak için çıkarıma gerek duyulmaz. Öte yandan teşbihin beyân ilmi içerisindeki konumuna ilişkin mevcut kabulü nakzeden ifadeler bulunmaktadır. Çalışmamız, belagat literatüründe tartışılan hakikat-mecaz ayrımının beyân ilminin konularını belirleyen bir kıstas olduğunu savunmakta ve bu savı gerekçelendirmek üzere üç hususu dikkate almaktadır. Bunlar: klasik çalışmaların belagati alt dallara ayırmada esas aldığı belirleyici özellikler, teşbihi tanımlamada kullandığı parametreler ve son olarak hakikat-mecaz ayrımında kullandığı parametrelerdir. Araştırmamızın başlıca sonucu: klasik yaklaşımın teşbihi, söze kattığı güzellik ve ikna edicilik açısından özel bir ifade türü kabul ettiği ancak beyân ilminde yer alan diğer söz sanatları gibi çıkarıma dayalı anlatım biçimlerinden kabul etmediğidir. Klasik belagat literatürü teşbihin, istiarenin altyapısını oluşturan bir konu olduğunu açıkça ifade ederken aynı açıklığı teşbihin doğrudan anlatım olduğunu ifade etme konusunda göstermemiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belagatı, Beyân ilmi, Çıkarıma dayalı anlatım, Mecaz, Teşbih.

Where Does Tashbeeh Fit into Bayaan Science: A Review of the Classical Approach

Öz

This work aims to discuss the place of tashbeeh (simile) in bayaan science through its manifestation in classical writings. Bayaan science is one of the subbranches of balagha science. In general, the science of bayaan deals with figurative speeches and how to deduce the secondary meanings of words. Tasbeeh is one of the expression types of bayaan science. However, there is uncertainty about its placement within bayaan, for tashbeeh is not a type of expression that has a secondary meaning. We will try to figure out the classical scholar's points of view on this issue by utilizing the classical descriptions of tasbeeh and majaaz (metaphor) terms. Information on the distinctive features of the science of bayaan will be our other source of data to be utilized. Our main hypothesis is this: the science of bayaan is based on the distinction between metaphor and the literal meaning, and its main subject is statements based on inference. In the tashbeeh section of classical works, there are two different discussions that shed light on the feature of tashbeeh. First, the distinction between tashbeeh and tashaabuh (likeness), which suggests that tashbeeh is not just a direct statement. The second discussion is on whether to consider the so-called baleegh tashbeeh (exaggerated simile) as a simile or a metaphor. Discussions about this genre, which is accepted as a simile by the dominant view, show that the simile is not a metaphor in general. Regardless of the outcome of the discussion, such a discussion's existence shows that simile is not a metaphor. Metaphor, on the other hand, is one of the well-defined terms in classical systematic balagha. It is using the words or the phrases in meanings other than their lexical meanings. The crucial term in the definition is wadh', which means to set the words on specific meanings. Balagha scholars fixed the realm of wadh’ on the realm of conversation and excluded the other realms. Taftâzânî (1390 AD) lists the expressions that are not used in their wadh' meaning as follows: metaphors, kinaayas (allusions), mistakes, makeups, and transmissions. There is no mention of tashbeeh in this list, indicating that tashbeeh is a direct expression.

Anahtar Kelimeler

Arabic language and rhetoric, The science of bayaan, Inference-based expression, Metaphor, Simile.

Kaynakça

• Abbas, Fadl Hasan. el-Belâğatu funûnuhâ ve efnânuhâ: ilmu’l-beyân ve’l-bedî’. Amman: Dâru’l-Furkân, 2007.
• Çelikelden, Günay. ““Teşbih” ve “İstiare”nin Belagat Kitaplarındaki Görünümü Üzerine”. Türklük Bilimi Araştırmaları 35 (2014), 61-83.
• Çınar, Sara. Arap Dili ve Belağatında Teşbih. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Çorûmî, Mehmed. Mecâz ve Kinâye. nşr. Şükran Fazlıoğlu. “Mehmed Çorûmî'nin Mecâz ve Kinâye ile İlgili Risâlesi”. İslam Tetkikleri Dergisi 10, 1 (2020), 125-145.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Müstasfâ. thk. Muhammed Tâmir. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2011.
• Habenneke, Abdurrahman b. Hasan. el-Belâğatu’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Haşîf, Suad Kerim. “İşkâliyyât fi’d-dersi’l-belâğî”. Mecelletu Ebhâsi’l-Basra 36/3 (2011), 68-84.
• Hindavi, Abdulhamid. “es-Sekkâkî ve taksîmuhu’s-sülâsî li ‘ulûmi’l-belâğa”. Miftâhu’l-‘ulûm. thk. Abdulhamid Hindavi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2014.
• İbn Kemal Paşa. Risâle fî taksîmi’l-mecâz. nşr. Cebr İbrahim Berrî. “Risâle fî taksîmi’l-mecâz li İbn Kemal Paşa: dirâse ve tahkîk”. Dirâsât 38/2 (2011), 491-505.
• İbnü’n-Nâzım, Bedrüddîn b. Muhammed b. Malik. el-Misbâh fi’l-meânî ve’l-beyân ve’l-bedî’. thk. Hüsni Abdülcelil Yusuf. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 1989.
• İsferâyînî, İsâmuddîn İbrahim b. Muhammed b. Arabşâh. el-Atvel şerhu Telhîsi Miftâhi’l-‘ulûm. thk. Abdulhamid Hindavi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Karataş, Turan. Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İz Yayıncılık, 5. Basım, 2019.
• Kasım, M. Ahmed - Dîb, Muhyiddin. Ulûmu’l-belâğa. Trablus: el-Müessesetü’l-Hadîse li’l-Kitâb, 2003.
• Kaya, Ali. “Lafızlarla İlgili Hüküm Çıkarma Yöntemleri”. Fıkıh Usulü El Kitabı. ed. Talip Türcan. Ankara: Grafiker Yayınları, 2019.
• Kazvînî, Celâlüddîn el-Hatîb. el-Îzâh. 4. Baskı Beyrut: Dâru İhyâ’i’l-Ulûm, 1998.
• Kazvînî, Celâlüddîn el-Hatîb. et-Telhîs fî ulûmi’l-belâğa. thk. Abdulhamid Hindavi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1430/2009.
• Kızıklı, Salih Zafer. Arap Belâgatinde Teşbih ve Mecaz. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Mağribî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Mevâhibü’l-Fettâh fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh. thk. Halil İbrahim Halil. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• Pekolcay, Necla vd. İslamî Türk Edebiyatında Şekil ve Nev’ilere Giriş. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1994.
• Sağdıç, Sedat. “Arap Dili ve Belâgati Açısından Teşbîh-i Temsîl ile İstiare-i Temsiliyye Sarkacında Temsîl”. Dergiabant 6/11 (2018), 139-153.
• Sa’îdî, Abdulmüteâl. Buğyetü’l-îdâh fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 17. Basım, 2005.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Yusuf. Miftâhu’l-ulûm. thk. Abdulhamid Hindavi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1435/2014.
• Sübkî, Ebû Hâmid Bahâüddîn Ahmed. Arûsu’l-efrâh fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh. thk. Abdulhamid Hindavi. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1423/2003.
• Tabelavî, Mansûr. Nazmü'l-İsti‘âre. nşr. Ali Bulut. “Mansûr et-Tabelâvî, Hayatı, Eserleri ve “Nazmü'l-İstiâre” Adlı Manzûmesi”. İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Mecmuası 23 (2013-2), 23-36.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. el-Mutavvel. thk. Abdulhamid Hindavi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1434/2013.