Grounded Theory as A Methodological Technique and Using This Theory in the Sociology of Religion Studies

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 48, 361 - 394, 15.12.2023

İsmail Kaya

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1338027

Öz

Grounded Theory is a methodology that gains systematic dimension through the method of analyzing theoretically collected data in studies conducted in the field of social sciences. In this methodological approach, the inductive reasoning model is used instead of the deductive model as a form of reaching a conclusion. Studies with Grounded Theory predominately start with a question, sometimes even only with the collection of qualitative data. While researchers analyze the collected data, they indicate repetitive thoughts, notions or elements, and these elements are labeled with codes from the data. As more data is obtained and the study is rechecked, the codes can be divided into notions and then categories. Thus, the foundations of a new theory may have been laid. For this reason, the Grounded Theory is quite different from the traditional research model, in which the researcher selects an existing theoretical framework and only then collects data to show how the theory applies or does not apply to the phenomenon which is analyzed. In other words, in cases where the existing theories cannot explain the result obtained in the studies carried out or are insufficient in explaining, a new theory is obtained with the Grounded Theory. In this sense, Grounded Theory appears as a methodological method that prepares the ground for the emergence of a new theory rather than being a theory. In this study, the methodological dimension of Grounded Theory is related to how it can access information; “What is the purpose of the research?/ How should the research method be?/ What is the role of the researcher - what should it be?/ What is the role of dignity?/ What should be the language of the research report?” will be discussed through the answers to the questions. In addition, the history and application of Grounded Theory will be reviewed, and it will be discussed in what way this theory can be carried over to the Sociology of Religion studies.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Methodology, Methodological Questions, Qualitative research, Grounded Theory.

Metodolojik Bir Yöntem Olarak Gömülü Teori ve Bu Teorinin Din Sosyolojisi Çalışmalarında Kullanılması

Öz

Gömülü Teori, sosyal bilimler alanında yapılan çalışmalarda teorik olarak toplanan verilerin analiz edilmesi yöntemiyle sistematik boyut kazanan bir metodolojidir. Bu metodolojik yaklaşımda, sonuca ulaşma biçimi olarak tümdengelim modelinin yerine, tümevarımsal akıl yürütme modeli kullanılır. Gömülü Teori ile yapılan çalışmalar ağırlıklı olarak bir soru ile, hatta bazen yalnızca nitel verilerin toplanmasıyla başlamaktadır. Araştırmacılar toplanan verileri analiz ederken, tekrar eden düşünce, kavram veya öğeleri belirtir ve bu unsurlar verilerden elde edilen kodlarla etiketlenir. Daha fazla veri elde edilip çalışma tekrar kontrol edildikçe kodlar; kavram ve daha sonra kategorilere ayrılabilir. Böylece yeni bir teorinin temelleri atılmış olur. Bu nedenle, Gömülü Teori, araştırmacının mevcut bir teorik çerçeveyi seçtiği ve ancak o zaman teorinin incelenen fenomene nasıl uygulandığını veya uygulanmadığını göstermek için veri topladığı geleneksel araştırma modelinden oldukça farklıdır. Yani yapılan çalışmalarda elde edilen sonucu mevcut teoriler açıklayamadığı veya açık-lamada yetersiz kaldığı durumlarda Gömülü Teori ile yeni bir teori elde edilmiş olmaktadır. Bu anlamda Gömülü Teori bir teori olmaktan çok yeni bir teorinin çıkışına zemin hazırlayan metodolojik bir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada Gömülü Teori’nin metodolojik boyutu bilgiye nasıl ulaşabileceğine ilişkin; “Araştırmanın amacı nedir?/ Araştırma yöntemi nasıl olmalıdır?/ Araştırmacının rolü nedir - ne olmalı-dır? Değerlerin rolü nedir?/ Araştırma raporunun dili nasıl olmalıdır?” sorularına verilecek cevaplar üzerinden ele alınacaktır. Ayrıca Gömülü Teori’nin tarihçesi ve uygulama biçimi gözden geçirilerek bu teorinin Din Sosyolojisi çalışmalarına ne şekilde taşınıp taşınamayacağı tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Metodoloji, Metodolojik Sorular, Nitel Araştırma, Gömülü Teori.

Kaynakça

• Akarsu, Beyhan - Akarsu, Bayram. Bilimsel Araştırma Tasarımı Nicel, Nitel ve Karma Araştırma Yaklaşımları. İstanbul: Cinius Yayınları, 2019.
• Akyüz, Niyazi vd. “Sosyolojide Yönteme Giden Yollar Üzerine”. Toplum Bilimleri Dergisi 1-3 (Ocak-Haziran 2006-2009), 79-95.
• Alpman, Gökhan. “Türk Aile Şirketlerinde Nesiller Arası Yönetim Devri: Bir Gömülü Teori Çalışması”. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21/43 (2022), 347-376. https://10.46928/iticusbe.1073518
• Arık, Ferhat. “Covid-19 Salgınının Psikososyal Görünümleri: Bir Gömülü Teori Denemesi”. AHBVÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi 2/6 (2022), 111-127. https://10.56387/ahbvedebiyat.1072460
• Arık, Ferhat - Arık, Işıl Avşar. “Grounded Teori Metodolojisi ve Türkiye’de Grounded Teori Çalışmaları”. Akademik Bakış Dergisi 58 (Kasım-Aralık 2016), 285-309.
• Arslantürk, Zeki. “Din Sosyolojisinin Konusu”. Din Sosyolojisi El Kitabı. ed. Niyazi Akyüz - İhsan Çapçıoğlu. 11-35. Ankara: Grafiker Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Baş, Türker - Akturan, Ulun. Nitel Araştırma Yöntemleri Nvivo 7.0 ile Nitel Veri Analizi. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2008.
• Bayyiğit, Mehmet. “Din Sosyolojisinin Doğuşu ve Gelişimi”. Din Sosyolojisi. ed. Mehmet Bayyiğit. 2-40. Konya: Palet Yayınları, 2013.
• Beyumi, Muhammed Ahmed. “Sosyolojik Araştırmanın Konusu Olarak Din”. çev. Murat Kobya. Toplum Bilimleri Dergisi 6/12 (Temmuz-Aralık 2012), 301-310. Bilgivar, Orkun Osman. “Arketipsel Liderlik Eğitim Modeli (Alem): Karma Gömülü Deneysel Çalışma”. Turkish Studies Educational Sciences 13/27 (Fall 2018), 225-262. https://10.7827/TurkishStudies.14306
• Bryant, Antony - Charmaz, Kathy. “Introduction Grounded Theory Research: Methods and Practices”. The SAGE Handbook of Grounded Theory. ed. Antony Bryant-Kathy Charmaz. 1-28. London: SAGE Publications Inc., 2007.
• Bulduklu, Yasin. “Eleştirel Çalışmalarda Nitel Araştırma Yöntemi Olarak Gömülü Teori”. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi 1/1 (2019), 1-14.
• Charmaz, Kathy vd. “Evolving Grounded Theory and Social Justice Inquiry”. The SAGE Handbook of Qualitative Research. ed. Norman K. Denzin - Yvonna S. Lincoln. 720-776. London: SAGE Publications Inc., 5. Published, 2018.
• Charmaz, Kathy. Constructing Grounded Theory: A Practical Guide Through Qualitative Analysis. London: SAGE Publications Inc., 2006.
• Corbin, Juliet - Strauss, Anselm. Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory. London: SAGE Publications Inc., 3. Published, 2008.
• Creswell, John W. Araştırma Deseni Nitel Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. çev. ed. Selçuk Beşir Demir. Ankara: Eğiten Kitap Yayıncılık, 3. Basım, 2017.
• Çapcıoğlu, Fatma - Açıkgöz, Öznur Kalkan. “Nitel Araştırmalarda Kullanılan Araştırma Teknikleri”. Bilimsel Araştırma Süreçleri Yöntem Teknik ve Etiğe Giriş El Kitabı. ed. Özcan Güngör. 208-227. Ankara: Grafiker Yayınları, 2. Basım, 2022.
• Çelik, Celaleddin. “Türk Din Sosyolojisinde Kuramsal Yaklaşım Sorunu”. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 2/1 (2009), 203-217.
• Çelik, Hilal - Ekşi, Halil. Nitel Desenler Gömülü Teori. İstanbul: Edam Yayınları, 2. Ba-sım, 2018.
• Çiftçi, Adil. Din Sosyolojisi ve Yöntem -Toplumbilim Yazıları II-. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Çiftçi, Adil. Toplumbilim Yazıları. İzmir: Anadolu Yayınları, 1999.
• Dikeçligil, Beylü. “Bilimsel Paradigmaların Oluşumunda ve Dönüşümünde Sosyolojik Bağlam”. Bilimde Modern Yöntemler Sempozyumu. ed. Haluk Konak vd. 1-9. Ko-caeli: Kocaeli Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Dikeçligil, Beylü. “Sosyal Bilimler Epistomolojisinde Sorunların Kaynağı: Ontolojiyi Unutmak”. Toplum Bilimleri Dergisi 1-3 (Ocak‐Haziran 2006‐2009), 47-67.
• Eker, Emrah. Türkiye’deki LGBT Literatüründe Din ve Dindar Algısı: Bir Gömülü Teori Çalışması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. 2019.
• Erdoğan, Emre - Semerci, Pınar Uyan. Toplumsal Araştırma Yöntemleri İçin Bir Rehber: Gereklilikler, Sınırlılıklar ve İncelikler. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Ersoy, Feride. İlham Veren Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Ahlaki Kimlik Profillerinin Gömülü Teori Bağlamında İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Ertem, Mehmet. Stratejik Karar Sürecinde Rekabet Üstünlüğünün Kaynakları Olarak Kültürel Değer ve İnançlar Üzerine Bir Gömülü Teori Araştırması. Düzce: Düzce Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Gençoğlu, Aylin Yonca. “Bir Kavram ve Kuram Üretme Stratejisi Olarak Temellendirilmiş Kuram”. Tarih Okulu Dergisi 17 (Mart 2014), 681-700. http://dx.doi.org/10.14225/Joh425
• Glaser, Barney G. - Strauss, Anselm L. The Discovery of Grounded Theory Strategies for Qualitative Research. New Brunswick: Aldine Transaction, 2006.
• Göncü, Selim Can. Türkiye'de Suriyeli Göçmen Girişimciliği: Bir Gömülü Teori Çalışması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Güloğlu, Mehmet Fatih. “Nitel Desenli Göç Araştırmalarında Yöntem Sorunları”. Ortadoğu ve Göç Araştırmaları Dergisi 11/2 (2021), 292-331. https://doi.org/10.31834/ortadoguvegoc.1015073
• Güngör, Özcan. “Sosyolojik Bir Teori Olarak Sembolik Etkileşimciliğin Ontolojik Temeli ve Din Olgusu”. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13/1 (Bahar 2013), 57-91.
• Hatun, Osman. Malül Gazilerin Psikososyal Süreçleri ve Baş Etme Kaynakları: Bir Gömülü Teori Araştırması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Ilgar, M. Zeki - Ilgar, S. Coşgun. “Nitel Bir Araştırma Deseni Olarak Gömülü Teori”. İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi 2/3 (2013), 197-247.
• Kocabıyık, Oya Onat. “Olgubilim ve Gömülü Kuram: Bazı Özellikler Açısından Karşılaştırma”. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 6/1 (2016), 55-66.
• Kurt, Mehmet. Din Şiddet ve Aidiyet: Türkiye’de Hizbullah Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Kuzu, Abdullah. “Araştırmaların Planlanması”. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. ed. Adile Aşkın Kurt. 19-46. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Yayınları, 2013.
• Küçüködük, Ömer - Karakullukcu, Bayram. “Gömülü Teori: Pazarlama Örnekleri”. Pazarlamanın Nitel Çağı Araştırma Desenleri, Kuramlar ve Uygulamalar. ed. Muammer Zerenler. 157-182. Konya: Çizgi Kitabevi, 2020.
• Mete, Hakan. “Bilgisayar Destekli Nitel Veri Analizinde Gömülü Teori Deseninin Kullanımı: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Dış İlişkiler Ebültenleri Üzerine Bir Araştırma”. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 20/1 (2022), 552-568. http://dx.doi.org/10.11611/yead.1030743
• Nerse, Serdar. Güneydoğu Anadolu’da Kırsal Toplumsal Yapıda Değişme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Neuman, W. Lawrence. Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. çev. Sedef Özge. 2 Cilt. Ankara: Yayınodası Yayıncılık, 7. Basım, 2014.
• Okumuş, Ejder. Din Sosyolojisi. Ankara: Marifet Mektepleri, 2018.
• Okutan, Birsen Banu. “Din Sosyolojisinin Yöntemsel İncelikleri: Bir Şematikleştirme Çabası”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/2 (2020), 911-931. https://doi.org/10.18505/cuid.784076
• Okyar, İlkim Büke - Öğüt, Songül. “Gömülü Teorinin Sosyal Bilimlerdeki Kullanımı: Geçici Koruma Altındaki Suriyeliler ve Çocuk Evlilikler Örneklemi”. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 14 (Mayıs 2022), 109-132. http://doi.org/10.32739/uskudarsbd.8.14.104
• Özsoy, Süheyla - Çetinkaya, Aynur. “Nitel Araştırma Desenlerinden Gömülü Kuram (Grounded Theory)”. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 30/1 (2014), 153-164.
• Pekasıl, Ayşe Nur - Erşahin, Zehra. “Temellendirilmiş Kuramda Gerçeklik ve Görecelik Uzlaşması”. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 13/19 (Eylül 2019), 2404-2422. https://10.26466/opus.566221
• Sönmez, Veysel - Alacapınar, Füsun G. Örneklendirilmiş Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık, 4. Basım, 2016
• Şahin, Hatice. “Gömülü Teoride Dijital Teknolojilerin Kullanımı”. Medya ve Kültür Kültürel Çalışmalar ve Medya Dergisi 2/2 (2022), 142-163.
• Şavran, Temmuz Gönç. “Nicel ve Nitel Araştırmalarda Kullanılan Araştırma Teknikleri”. Sosyolojide Araştırma Yöntem ve Teknikleri. ed. Temmuz Gönç Şavran. 64-105. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Yayınları, 2018.
• Şener, Emine. “Gömülü Teori Yaklaşımının Yönetim Araştırmalarında Kullanımı”. Nitel Sosyal Bilimler Dergisi 1/1 (2019), 22-47.
• Türkkan, Zeynep. “Sosyal Bilim Paradigmaları Bağlamında Max Weber'in Metodolojisi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/28 (2012), 63-84.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 8. Basım, 2011.