The Effects of Religious Rituals and Religious Coping Methods on the Grief Process and Posttraumatic Growth: A Qualitative Study

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 49, 105 - 132, 15.06.2024

Ayşe Gökmen , Said Sami

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1431941

Öz

The aim of this study is to examine the attitudes of people who lost their relatives due to the earthquake towards the mourning process and the role of religious rituals in combating the stressful situation caused by this loss. In the study in which the qualitative research method was adopted, a case study design was also adopted. In the study where the criterion sampling technique was used, a total of 12 participants who experienced loss due to the earthquake were included in the study. The participants stated that this loss was much more severe than a normal loss due to factors such as not being able to meet for the last time, not being able to reach the lost relative and the lack of religious rituals. Accordingly, it was observed that individuals who used positive religious coping styles experienced an increase in spirituality meaning of life and showed signs of post-traumatic growth, such as positive social relationships. On the other hand, most of the individuals who adopted negative religious coping styles experienced more feelings of helplessness and meaninglessness, had more difficulty in accepting the death, withdrew from social relationships, and showed more intense symptoms of Posttraumatic Stress Disorder (PTSD).

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Earthquake, Grief Process, PTSD, Posttraumatic Growth, Religious Coping

Etik Beyan

Bu makale 20-21 Ekim 2023 tarihleri arasında Düzce’de düzenlenen “Uluslararası Doğal Afet-ler ve Din Sempozyumu” adlı etkinlikte sözlü bildiri olarak sunulmuş, özeti kongre/konfe-rans/sempozyum bildiri özet kitabında basılmıştır. “Bir Başa Çıkma Mekanizması Olarak Dinî Ritüellerin Depremzede Bireylerin Yas Süreci Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi” başlıklı bildirinin tamamlanmış halidir.

Dini Ritüeller ve Dini Başa Çıkma Yöntemlerinin, Yas Süreci ve Travma Sonrası Büyüme Üzerindeki Etkileri: Nitel Bir Araştırma

Öz

Bu araştırma, deprem nedeniyle yakınlarını kaybeden bireylerin yas sürecindeki tutumlarını ve stresle başa çıkma yöntemlerini, özellikle dinî ritüellerin rolünü ele almaktadır. Buradan hareketle çalışmanın amacı, bu kaybın etkilerini anlamak, bu süreçte dinî inançların/ritüellerin ve başa çıkma mekanizmalarının nasıl bir rol oynadığını belirlemektir. Bunun yanı sıra araştırma, bu bireylerin başa çıkma stratejilerinden, dinî inançların yas sürecindeki etkilerine, dinî ve kültürel ritüellerin (cenaze ve defin işlemleri, taziye, mevlit okuma vb.) yas sürecine olan katkılarından, deprem sonucu yaşanan kayıplar ile diğer sebeplerle yaşanan kayıplar arasındaki farka ve deprem sonucu yakınlarını kaybeden bireylerde meydana gelen psiko-sosyal değişimlere de odaklanmaktadır. Bu amaçla derinlemesine bilgi sağlaması bakımından nitel araştırma yönteminin benimsendiği çalışmada, ayrıca, durum çalışması deseni benimsenerek, bir olguyu etkileyen çeşitli unsurların incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın evrenini 6 Şubat Kahramanmaraş depremi nedeniyle yakınlarını kaybeden kişiler oluştururken, örneklem 12 kişiden oluşmaktadır. Bu örneklem, depremde yakınlarını kaybetmiş bireyleri temsil etmek amacıyla ölçüt örnekleme tekniği kullanılarak seçilmiştir. Katılımcıların demografik özellikleri dikkate alınarak çeşitlilik sağlanmıştır. Araştırmada veri doygunluğuna ulaşıldığı düşünüldüğünden 12 katılımcı ile araştırma veri toplama işlemi sonlandırılmıştır. Katılımcılar 19-55 yaş aralığında olup yaş ortalaması 33’tür. Katılımcıların 7’si erkek 5’i kadındır. Ayrıca 8’i bekâr 4’ü evlidir. Katılımcıların büyük bir çoğunluğu birincil dereceden yakın kaybetmiş olup tamamı 2 ve daha fazla kayıp yaşamıştır. Veri toplama aracı olarak modern anket türlerinden e-posta anketi tekniği kullanılmıştır. Bu yöntem, katılımcıların deprem sonrası yaşadıkları deneyimleri daha rahat paylaşmalarına olanak tanıması bakımından tercih edilmiştir. Uzman psikologlar ve din psikolojisi alanında uzmanlar tarafından belirlenen sorularla katılımcılardan derinlemesine cevaplar alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Deprem, Yas Süreci, TSSB, Travma Sonrası Büyüme, Dini Başa Çıkma

Etik Beyan

Bu makale 20-21 Ekim 2023 tarihleri arasında Düzce’de düzenlenen “Uluslararası Doğal Afet-ler ve Din Sempozyumu” adlı etkinlikte sözlü bildiri olarak sunulmuş, özeti kongre/konfe-rans/sempozyum bildiri özet kitabında basılmıştır. “Bir Başa Çıkma Mekanizması Olarak Dinî Ritüellerin Depremzede Bireylerin Yas Süreci Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi” başlıklı bildirinin tamamlanmış halidir.

Kaynakça

• Aker, A. Tamer. Temel Sağlık Hizmetlerinde Ruhsal Travmaya Yaklaşım. Ankara: Grafik Tasarım, 2012. https://docplayer.biz.tr/3741334-Temel-saglik-hizmetlerinde-ruhsal-travmaya-yaklasim.html
• Aydın, Ali Rıza. “İnanma İhtiyacı ve Dinî Ritüellerin Psikolojik Değeri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/2 (01 Nisan 2009), 87-100.
• Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak: Dini Başa Çıkma Üzerine Psiko-sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Bahadır, Abdülkerim. İnsanın Anlam Arayışı ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Bryant-Davis, Thema - Wong, Eunice C. “Faith to Move Mountains: Religious Coping, Spirituality, and Interpersonal Trauma Recovery”. American Psychologist 68/8 (2013), 675-684. https://doi.org/10.1037/a0034380
• Budak, Selçuk. Psikoloji Terimleri Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2000.
• Burrell, Alexander - Selman, Lucy E. “How Do Funeral Practices Impact Bereaved Relatives’ Mental Health, Grief and Bereavement? A Mixed Methods Review with Implications for Covid-19”. OMEGA - Journal of Death and Dying 85/2 (Haziran 2022), 345-383. https://doi.org/10.1177/0030222820941296
• Büyüköztürk, Şener vd. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi, 15. Basım, 2013.
• Caia, Giovanna vd. “Container Vs. Dacha: The Psychological Effects of Temporary Housing Characteristics on Earthquake Survivors”. Journal of Environmental Psychology 30/1 (Mart 2010), 60-66. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2009.09.005
• Calhoun, Lawrence G. vd. “Positive Outcomes Following Bereavement: Paths to Posttraumatic Growth”. Psychologica Belgica 50/1-2 (Eylül 2010), 125-143. https://doi.org/10.5334/pb-50-1-2-125
• Ceylan, Ümmahan Esra. Ölümlülük Bilincinin Dini Başa Çıkma, Tanrı Algısı, Ölüm Kaygısı ve Psikolojik İyi Olma ile İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/66555
• Chan, Christian S. - Rhodes, Jean E. “Religious Coping, Posttraumatic Stress, Psychological Distress, and Posttraumatic Growth Among Female Survivors Four Years After Hurricane Katrina”. Journal of Traumatic Stress 26/2 (2013), 257-265. https://doi.org/10.1002/jts.21801
• Chen, Jieling vd. “Post-Traumatic Stress Symptoms and Post-Traumatic Growth: Evidence from a Longitudinal Study Following an Earthquake Disaster”. PLOS ONE 10/6 (05 Haziran 2015), e0127241. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0127241
• Cole, Brenda - Pargament, Kenneth. “Re-Creating Your Life: A Spiritual/Psychotherapeutic Intervention for People Diagnosed with Cancer”. Psycho-Oncology 8/5 (1999), 395-407. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1611(199909/10)8:5<395::AID-PON408>3.0.CO;2-B
• Cooper, Laura B. vd. “Differentiated Styles of Attachment to God and Varying Religious Coping Efforts”. Journal of Psychology and Theology 37/2 (Haziran 2009), 134-141. https://doi.org/10.1177/009164710903700205
• Corr, Charles A. “Enhancing the Concept of Disenfranchised Grief”. OMEGA - Journal of Death and Dying 38/1 (Şubat 1999), 1-20. https://doi.org/10.2190/LD26-42A6-1EAV-3MDN
• Creswell, John W. - Poth, Cheryl N. Qualitative Inquiry & Research Design: Choosing Among Five Approaches. Los Angeles: SAGE, Fourth edition., 2018.
• CSBB, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu. Ankara: Türkiye Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2023. https://www.sbb.gov.tr/2023-kahramanmaras-ve-hatay-depremleri-raporu/
• Çakar, Firdevs Savi. “The Role of Social Support in the Relationship between Adolescents’ Level of Loss and Grief and Well-Being”. International Education Stu-dies 13/12 (2020), 27-40.
• Çelik, Feyza - Gündüz, Nermin. “Covid-19 Pandemisinde Yas”. Klinik Psikiyatri Dergisi 23/50 (2020), 99-102. https://doi.org/10.5505/kpd.2020.15807
• Çunkuş, Nesrin vd. “Hemşirelik Bölümü Öğrencilerinde Depresif Belirtiler ve Umutsuzluk Düzeyi ile İlişkili Faktörler”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 4/1 (Haziran 2021), 6-14.
• Demircioğlu, Melis vd. “Psikolojik İlk Yardım: Amaçları, Uygulanışı, Hassas Gruplar ve Uyulması Gereken Etik Kurallar”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 11/3 (30 Eylül 2019), 351-362. https://doi.org/10.18863/pgy.456301
• Doğan, Mebrure. Acıdan Erdeme Yolculuk Travma Sonrası Gelişim Psikolojisi ve Din. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Doka, Kenneth J. “Disenfranchised Grief”. Disenfranchised Grief: Recognizing Hidden Sorrow. ed. Kenneth J. Doka. Lexington, MA: Lexington Books, 1989.
• Eryücel, Sema. Yaşam Olayları ve Dini Başa Çıkma. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/70977
• Gökmen, Ayşe. Yas ve Dini Başa Çıkma: Klinik Bir Örneklem Değerlendirmesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/104485
• Gün, Nil. Küçük Siyah Yas Kitabı. İstanbul: Kuraldışı Yayınları, 2014.
• Hood, Ralph W. vd. The Psychology of Religion: An Empirical Approach. New York: Guilford Press, 4th ed., 2009.
• Horowitz, Mardi J. vd. “Diagnostic Criteria for Complicated Grief Disorder”. FOCUS 1/3 (Temmuz 2003), 290-298. https://doi.org/10.1176/foc.1.3.290
• Hökelekli, Hayati. İslam Psikolojisi Yazıları. İstanbul: Dem Yayınları, 2012.
• Hökelekli, Hayati. Ölüm, Ölüm Ötesi Psikolojisi ve Din. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2008.
• Işık, Zehra. Sen Öldün Ben Büyüdüm. İstanbul: Açılım Kitap, 2015.
• Joseph, Stephen - Linley, P. Alex. “Positive Adjustment to Threatening Events: An Organismic Valuing Theory of Growth through Adversity”. Review of General Psychology 9/3 (Eylül 2005), 262-280. https://doi.org/10.1037/1089-2680.9.3.262
• Kara, Elif. “A Qualitative Research on University Students’ Religious Approaches During the Grieving Process”. Spiritual Psychology and Counseling 2/2 (15 Ağustos 2017), 203-223. https://doi.org/10.12738/spc.2017.2.0029
• Kardaş, Ferhat - Tanhan, Fuat. “Van Depremini Yaşayan Üniversite Öğrencilerinin Travma Sonrası Stres, Travma Sonrası Büyüme ve Umutsuzluk Düzeylerinin İncelenmesi”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 15/1 (Kasım 2018), 1-36.
• Köse, Ali - Küçükcan, Tali̇p. Deprem ve Din: Marmara Depremi Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir İnceleme. İstanbul: Emre Yayınları, 2006.
• Kula, Naci. “Deprem ve Dini Başa Çıkma”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Haziran 2002), 234-255.
• Lykins, Emily L. B. vd. “Goal Shifts Following Reminders of Mortality: Reconciling Posttraumatic Growth and Terror Management Theory”. Personality and Social Psychology Bulletin 33/8 (Ağustos 2007), 1088-1099. https://doi.org/10.1177/0146167207303015
• Maton, Kenneth I. - Wells, Elizabeth A. “Religion as a Community Resource for Well-Being: Prevention, Healing, and Empowerment Pathways”. Journal of Social Issues 51/2 (1995), 177-193. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1995.tb01330.x
• Newton, Jocelyn H. vd. “Assessing Giftedness in Children: Comparing the Accuracy of Three Shortened Measures of Intelligence to the Stanford–Binet Intelligence Scales, Fifth Edition”. Psychology in the Schools 45/6 (2008), 523-536. https://doi.org/10.1002/pits.20321
• Olgun, Tuba Özpulat. Travmatik Kayıpların Ardından Gelişen Yas Sürecini Belirleyen Etmenler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, 1999.
• Özçetin, Adnan “Diyarbakır’da Yas ve Din İlişkisi”. Düşünen Adam Dergisi 13/1 (2000), 12-18.
• Pargament, Kenneth I. vd. “Religious Coping Among the Religious: The Relationships Between Religious Coping and Well-Being in a National Sample of Presbyterian Clergy, Elders, and Members”. Journal for the Scientific Study of Religion 40/3 (2001), 497-513. https://doi.org/10.1111/0021-8294.00073
• Pargament, Kenneth I. vd. “The Many Methods of Religious Coping: Development and Initial Validation of the Rcope”. Journal of Clinical Psychology 56/4 (2000), 519-543. https://doi.org/10.1002/(SICI)1097-4679(200004)56:4<519::AID-JCLP6>3.0.CO;2-1
• Pargament, Kenneth I. - Brant, C. Handbook of Religion and Mental Health. ed. Harold G. Koenig. San Diego: Academic Press, 1998.
• Pargament, Kenneth I. “Acı ve Tatlı: Dindarlığın Bedelleri ve Faydaları Üzerine Bir Değerlendirme”. çev. A. Ulvi Mehmedoğlu. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (Haziran 2005), 279-313.
• Pratama, Dito Alif. “The Role of Religion in Dealing with Natural Disaster Trauma: A Case Study of the Survivor of Aceh’s Earthquake and Tsunami in 2004”. Empirisma: Jurnal Pemikiran Dan Kebudayaan Islam 32/2 (Temmuz 2023), 287-316. https://doi.org/10.30762/empirisma.v32i2.1104
• Ruppert, Franz. Travma, Bağlanma ve Aile Konstelasyonları: Ruhun Yaralarını Anlamak ve İyileştirmek. çev. Fatma Zengin. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Sakarya, Direnç - Güneş, Cengiz. “Van Depremi Sonrasında Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtilerinin Psikolojik Dayanıklılık ile İlişkisi”. Kriz Dergisi 21/1 (01 Haziran 2013), 25-32. https://doi.org/10.1501/Kriz_0000000335
• Savaş, Esra. “Covid-19 Sürecinde Yas”. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi 4/3 (Aralık 2020), 82-89.
• Tedeschi, Richard G. - Calhoun, Lawrence G. “Posttraumatic Growth: Conceptual Foundations and Empirical Evidence”. Psychological Inquiry 15/1 (Ocak 2004), 1-18. https://doi.org/10.1207/s15327965pli1501_01
• Tedeschi, Richard G. - Calhoun, Lawrence G. “The Posttraumatic Growth Inventory: Measuring the Positive Legacy of Trauma”. Journal of Traumatic Stress 9/3 (Temmuz 1996), 455-471. https://doi.org/10.1007/BF02103658
• Tokat, Latif. Anlam Sorunu. Ankara: Elis Yayınları, 2014.
• Viorst, Judith. Necessary Losses: The Loves, Illusions, Dependencies, and Impossible Expectations That All of Us Have to Give up in Order to Grow. New York: Simon & Schuster, 1998.
• Volkan, Vamık - Zintl, Elizabeth. Gidenin Ardından. çev. Işıl Vahip - Müge Kocadere. İstanbul: Epsilon Matbaası, 2003.
• Yelboğa, Nurullah. “Kahramanmaraş Depremi Özelinde Travmatik Yas ve Sosyal Hizmetin Yas Danışmanlığı Müdahalesi”. TOBIDER - International Journal of Social Sciences 7/1 (Mart 2023). https://doi.org/10.30830/tobider.sayi.13.6
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Zara, Ayten. “Kayıplar, Yas Tepkileri ve Yas Süreci”. Yaşadıkça: Psikolojik Sorunlar ve Başa Çıkma Yolları. ed. Ayten Zara. 73-90. İstanbul: İmge Yayınları, 2011.