The Different Forms of Expression that Iḍāfa can Transform into and Their Meaning Dimensions in Arabic Language

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 50, 675 - 702, 15.12.2024

Yakup Kızılkaya , Yaşar Fatih Akbaş

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1528646

Öz

In Arabic, iḍāfa is a sequence that presents an integrated structure, and due to the strong connection between its elements, this structure with two nouns is considered as a compound noun. Although there is no change of place in the arrangement of the words that make up this structure, it is not common for another word to be inserted between these two nouns, except in very exceptional cases, such as the necessity of poetry. There are some semantic reasons for expressing the word with such a strong structure. However, other reasons, which are also influenced by meaning, make it necessary to express a word that can be expressed by iḍāfa in different sequences. This study identifies and analyses the sequences in Arabic that can be expressed by iḍāfa but are formed by different structures. On the one hand, this study aims to analyze and evaluate the sequences that are related to iḍāfa and appear under different headings in grammar, and on the other hand, it aims to create data for teaching the subject by evaluating the structural differences of these sequences and the semantic reasons for the differences. In the structural dimension of the subject, the difference of these sequences from iḍāfa and how the transfor-mation is reflected in the formal dimension are analyzed. In the semantic dimension, the semantic factors that are effective in the preference of iḍāfa and non-iḍāfa sequences are examined. Since the composition of iḍāfa, which is like a single word, has an integrated structure in terms of the inseparability of its elements, these expressions cannot be separated or replaced unless there are exceptional cases. However, in some areas of grammar, it is seen that the elements of iḍāfa are replaced in a way that provides the same or a close meaning as this construction and new forms of expression emerge. These forms of expression obtained through the transformation of the structure of iḍāfa indicate that the Arabic language has a rich structure concerning the formation of expression according to the needs of the speaker and the addressee, and thus shows that the same meaning with some nuances can be expressed in several different forms. One of the results of this study is that these usages, which allow the same expressions to be expressed in different forms with some details, provide the speaker with a variety and many possibilities in the formation of the expression.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Iḍāfa, Ta’kīd, Badal, Tamyīz.

Proje Numarası

Yok

Arap Dilinde İzâfetin Dönüşebildiği Farklı İfade Biçimleri ve Anlam Boyutu

Öz

Arapçada izâfet bütünleşik bir yapı arz eden ve ögeleri arasındaki kuvvetli bağ sebebiyle iki isimli bu yapının müfred isim mesabesinde kabul edildiği bir dizilimdir. Bu yapıyı oluşturan kelimelerin diziliminde herhangi bir yer değişimi olmamakla birlikte şiir zarureti gibi oldukça istisna sayılabilecek durumlar dışında bu iki ismin arasına başka bir sözün girmesi de karşılaşılan bir durum değildir. Sözü bu derece kuvvetli bir yapıyla ifade etmenin birtakım anlamsal gerekçeleri bulunmaktadır. Ancak yine anlamın etkili olduğu başka gerekçeler, izâfetle ifadesi mümkün olan bir sözün farklı dizilimlerle dile getirilmesini gerekli kılmaktadır. Bu çalışma Arapçada izâfetle ifadesi mümkün olmakla birlikte farklı yapılarla meydana getirilen dizilimleri tespit edip incelemektedir. Çalışma bir yandan izâfetle ilişkili olup gramerde farklı başlıklar altında yer alan dizilimleri analiz edip değerlendirerek bir arada sunmayı, bir yandan da bu dizilimlerin yapısal farklılıklarını ve farklılığın anlamsal gerekçelerini değerlendirerek konunun öğretimine yönelik veriler oluşturmayı amaçlamaktadır. Konunun yapısal boyutunda bu dizilimlerin izâfetten farkı ve dönüşümün biçimsel boyuta nasıl yansıdığı incelenmektedir. Anlamsal boyutta ise izâfet ve izâfet dışındaki dizilimlerin tercihinde etkili olan anlamsal faktörler incelenmektedir. Her dizilimin biçime yansıyan kendine has oluşturulma gerekçesi olmakla beraber izâfetin tercihinde veciz olmasının, izâfet formunun değişimiyle elde edilen ifadelerde ise çalışmada ayrıntıları izah edilen diğer sebeplerin etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, İzâfet, Te’kîd, Bedel, Temyîz

Etik Beyan

Gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• Abbâs, Fâdıl Hasan. el-Belâga funûnuhâ ve efnânuhâ -ʿİlmu’l-meʿânî-. Ürdün: Dâru’l-Furkân, 4. Basım, 1997.
• Abdulkâhir el-Curcânî, Ebû Bekr b. Abdirrahmân b. Muhammed. Delâʾilu’l-iʿcâz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1375.
• Abdulkâhir el-Curcânî, Ebû Bekr b. Abdurrahmân b. Muhammed. el-Cumel. thk. Ali Haydar. Dimeşk: Mektebetu Mecmaʿi’l-Lugati’l-ʿArabiyye, 1392/1972.
• Abdulkâhir el-Curcânî, Ebû Bekr b. Abdurrahmân b. Muhammed. el-Muktesid fî şerhi’l-Îdâh. thk. Kazım Bahr el-Mecân. 2 Cilt. Irak: Dâru’r-Reşîd, 1982.
• Abdunnâfiʿ İffet Efendi. en-Nefʿu’l-muʿavvel, çev. Mustafa Irmak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2023.
• Akbaş, Yaşar Fatih. “Gerekçeleri ve Kıymeti Açısından Arap Belâgatinde Îcâzlı Anlatım”. Eskiyeni 48 (Mart 2023), 135-153. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1220555.
• Akbaş, Yaşar Fatih. “Müsnedün İleyh ve Müsned Bağlamında Lafzî Mutâbakat ve Udûl”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 23/1 (Mart 2023), 59-79. https://doi.org/10.33415/daad.1208148.
• Akbaş, Yaşar Fatih. Arapça Belâgat Meanî- Beyân- Bedi. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2021.
• Akyüz, Yusuf. “Arap Dilinde Muktezây-ı Hâl ve Önvarsayım İlişkisi”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 59 (Haziran 2023), 98-109. https://doi.org/10.5152/ilted.2023.23313.
• Cârim, Ali - Emîn, Mustafa. en-Nahvu'l-vâdıh. 3 Cilt Mısır: Dâru’l-Mearif, 1964.
• Ebû Hayyân el-Endelusî. et-Tezyîl ve’t-tekmîl fî şerhi kitâbi’t-Teshîl. thk. Hasan Hindâvî. 14. Cilt. Kuveyt: Dâru’l-Kunûz, 2014.
• Ebu’l-Fidâ’, İmâduddîn İsmâîl b. el-Fadl ʿAlî el-Eyyûbî. Kitâbu’l-Kunnâş fi fenneyi’s-sarf ve’n-nahv. thk. Riyâz b. Hasan el-Havvâm. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l- ʿAsriyye, 2004.
• Enbârî, Ebu’l-Berekât Kemâluddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. Esrâru’l-ʿArabiyye. thk. Muhammet Huseyin Şemsuddin. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1997.
• Esʿad, Halîl. Hulâsatu’ş-şurûh. İstanbul: Muhammed Bey Matbaası, 1305.
• Fadlî, Abdulhâdî. Muhtasaru’n-nahv. Suudi Arabistan: Dâretu’l-Gariyyeyn li’d-Dirasât ve’n-Neşr, 2017.
• Fidan, İbrahim. “Ögeleri Arasındaki Semantik İlişki Bakımından Arapçada İsim Tamlamaları”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 53 (Haziran 2020), 213-236. https://doi.org/10.29288/ilted.630641.
• Galâyînî, Mustafa. Câmiu'd-durûsil-ʿArabiyye. Lübnan: Mektebetu’ş-Şurûk, 2008.
• Hârizmî. Kâsım b. Huseyin. Şerhu’l-Mufaṣṣal fî ṣınâʿati'l-iʿrâb. thk. Abdurrahmân b. Suleymân el- ʿUseymîn. 4 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 1992.
• Hasan, Abbâs. en-Nahvu'l-vâfî. 4 Cilt. Kahire: Dâru'l-Meʿârif. 2008.
• Hâşimî, Ahmed. Cevâhiru’l-belâga fi’l-meʿânî ve’l-beyân ve’l-bedîʿ. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAsriyye, 1999.
• Hatîb el-Kazvînî, Celaleddin Muhammed b. Abdirrahman b. ʿUmar b. Ahmed b. Muhammed. el-Îdâh fî ʿulûmi’l-belâga el-meʿânî ve’l-beyân ve’l-bedîʿ. thk. İbrahim Şemsuddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed ʿAbdullâh Cemaluddîn. Evdâhu’l-mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed ʿAbdullâh Cemaluddîn. Şerhu Katri'n-nedâ ve belli's-sedâ. İstanbul: Enes Kitabevi, ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed ʿAbdullâh Cemaluddîn. Şerhu Şuẕûri'ẕ-ẕeheb fî maʿrifeti kelâmi'l-ʿArab. thk. Muhammed Ebû Fadl Aşûr. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-ʿArabî, 2001.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Burhânuddîn İbrâhim b. Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. İrşâdu’s-sâlik ilâ halli Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Muhammed b. ʿİvad b. Muhammed es-Sehlî. Riyad: Mektebetu Edvâi’s-Selef, 1422/2002.
• İbnu'l-Esîr, Mubârek b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî Ebi’s-Seâdât Mecduddîn. el-Bedîʿ fi ʿilmi’l-ʿArabiyye. thk. Fethi Ahmed Aliyyuddîn. 2 Cilt. Mekke: Câmi'atu Ümmu'l-Kurâ, 1420.
• İbnu’l-Hâcib, Ebû ʿAmr Osmân. Emâlî İbni’l-Hâcib. thk. Fahr Sâlih Suleymân. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Cîl, ts.
• İbnu's-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl. el-Usûl fi'n-nahv. thk. thk. Abdu'l-Huseyn el-Fetelî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu’s-Sekâfeti’t-Dîniyye, 2009.
• Kızılkaya, Yakup. “Arapça Söz Dizimi ve Terkīb: Kavramsal Bir Analiz”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 65/11 (Mayıs 2024), 341-362. https://doi.org/10.33227/auifd.1422159.
• Kızılkaya, Yakup. “Arapçada Mürekkep Cümlenin Kapsamı”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (Aralık 2019), 122-146. https://doi.org/10.32950/rteuifd.631921.
• Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke. el-Belâgatu’l-ʿArabiyye ususuhâ ve ʿulûmuhâ ve funûnuhâ. 2 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Muberred, Ebu'l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muktadab. thk. Muhammed Ab-dulhâlık Azîme. 4 Cilt. Kâhire: Metâbiʿul-Ehrâm et-Ticâriyye, 1415/1994.
• Nâzıru’l-Ceyş, Muhammed b. Yûsuf b. Ahmed. Temhîdu'l-kavâid bi şerhi teshîli'l-fevâid. thk. Ali Muhammed Fâhir vd. 11 Cilt. Kahire: Dâru's-Selâm, 2007.
• Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih. Meʿâni'n-nahv. 4 Cilt. Amman: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfu istılâhâti’l-funûn ve'l-ʿulûm. thk. Ali Dehrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lübnân Nâşirûn, 1996.
• Uralgiray, Yusuf. Arabça İlk ve İleri Dilbilgisi. 2 Cilt. Riyad: Tebliğ yayınları, 1986.
• Vahdî, İbrahim b. Mustafa b. Muhammed b. Dursun er-Rûmî. el-İʿtisâm fî şerhi ebyâti’l-ʿİsâm. thk. Mehmet Hayri Acat. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2024.
• Zeccâcî, Ebu’l-Kâsım Abdurrahman b. İshâk. el-Cumel fi’n-nahv. thk. Ali Tevfik el-Hamed. Ürdün: Muessesetu’r-Risâle, 1984.
• Zeki, Coşkun. “Arap Dilinde İzâfet Terkibinin Mürekkep Sıfat Oluşumunda Rolü”. 1. İnternational Sılk Road Conference, ed. Hacıfakhreddin Seferli. 669-676. Azerbaijan: Nakhchivan Üniversity, 2023.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. ʿUmar. el-Mufassal fî ʿilmi’l-ʿArabiyye. thk. Fahr Salih Kadâre. Ürdün: Dâru ʿAmmâr, 2004.