A New Evaluation on the Architecture of Church A of Paphlagonian Hadrianoupolis

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 3, 383 - 407, 31.12.2020

Ercan Verim

Öz

PAPHLAGONIA HADRIANOUPOLIS’İ KİLİSE A MİMARİSİ ÜZERİNE YENİ BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Karabük’ün Eskipazar ilçesinde, Hadrianoupolis antik kentinde bulunan Erken Bizans
Dönemine tarihlenen, “Kilise A” yapısının tanıtıldığı bu çalışmada, kilisenin tarihsel
süreci, mimarisi ve bazı süsleme özelliklerine değinerek yapı hakkında birtakım yeni
düşünceler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Kilise A, daha önce bazı bilimsel yayınlarda
incelense de Bizans sanatı ve mimarisindeki yeri yeterince değerlendirilmemiştir. Bu
çalışmada, kilisenin plan tasarımı, mimari plastik parçaları, yapı malzemeleri, duvar
tekniği ve litürjik eserleri değerlendirilerek, kilisenin Bizans mimarisi içindeki yeri ve
önemi ortaya konulmaya çalışılacaktır. Yapı, Erken Bizans Döneminde sıkça kullanılan
üç nefli bazilikal planda inşa edilmiş olup doğusunda dışa taşkın yarım daire şekilli
apsisi, batısında da dikdörtgen biçimli nartheksi yer almaktadır. Apsisin batısında
dikdörtgen bir alanı kaplayan ve üç yönden templonla sonlanan bema bulunmaktadır.
2006-2007 yıllarındaki kazı çalışmalarında, kilisenin tüm zemininin mozaikle bezendiği
tespit edilmiştir. Kazı çalışmalarından elde edilen bulgular, mimari ve süsleme
özelliklerinden hareketle Kilise A, Erken Bizans Döneminde, MS V.-VI. yüzyıllar arasına
tarihlenebilir.

Anahtar Kelimeler

Paphlagonia, Hadrianoupolis, Kilise A, Bizans Sanatı, Bizans Mimarisi

Kaynakça

• Akaslan, M., Demirci, D., Perçin, Ö. ve Labarre, G. (2015). L’église paléochrétienne de Bindeos (Pisidie). Anatolia Antiqua (Eski Anadolu), XXIII, 151-178.
• Akkaya, T. (1994). Herakleia Pontike (Karadeniz Ereğlisi)’nin Tarihi Gelişimi ve Eski Eserleri. İstanbul: Troya Yayıncılık.
• Armağan, M. E. (2010). Kuşadadı, Kadıkalesi’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Arslan. A (2014). Konya Çevresi Bizans Dönemi Mimari Plastiği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Aydın, A. (2002). Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndeki Bir Kilise Ait Mimari Parçalar. Belleten, LXVI (249), 49-59.
• Beard, A. K. (2017). A Group of Seven Column Capitals From Roman Ancyra: A Unique Composite Style, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Brüggeman, T. (2012). Paphlagonia Between Goths, Sasanids and Arabs (3rd-8th centuries AD); In Gocha R. Tsetskhladze (Ed.), The Black Sea, Paphlagonia, Pontus and Phrygia in Antiquity: Aspects of archaeology and ancient history. (p. 45-52), Oxford: Archaeopress.
• Burckhardt, A. (1893). Hieroclis Synecdemus: accedunt fragmenta apud Constantinum Porphyogennetum sevata et nomina urbium mutata. Leipzig: In Aedibus B. G. Teubneri.
• Ceylan, B. (2001). Geç Antik Dönem Batı Anadolu Bazilikaları, Olba, IV, 189-201.
• Cumalıoğlu, A. (2011). Hadrianoupolis ve Çevresi Geç Antik – Erken Bizans Mimari Plastik Örnekleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Çelikbaş, E. (2019a). Hadrianoupolis Kilise C Yapısı’nda Ele Geçen İki Adet Yün Tarağı Üzerine Değerlendirme, TÜBA-KED, 20, 73-82.
• Çelikbaş, E. (2019b). Hadrianoupolis Kilise C Mozaikleri Konusunda Bir Ön Değerlendirme: Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu, 11-12 Ekim 2019, Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Çelikbaş, E. ve Verim, E. (2019). Paphlagonia Hadrianoupolis’i Antik Kentinde Bir Erken Bizans Dönemi Kilisesi: Kilise A. 23. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, 6-8 Kasım 2019, Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Dalton, O. M. (1911). Byzantine Art and Archaeology. Oxford: Clarendon Press.
• Drakoulis, D. P. (2012). Regional transformations and the settlement network of the coastal Pontic provinces in the Early Byzantine period; In Gocha R. Tsetskhladze (Ed.), The Black Sea, Paphlagonia, Pontus and Phrygia in Antiquity: Aspects of archaeology and ancient history. (p. 79-96), Oxford: Archaeopress. Oxford: Archaeopress.
• Erdoğan, O. ve Ceylan, B. (2019). Kilise İçinde Kilise: Lykia’daki Geç Antik Çağ Bazilikal Planlı Kiliselerin Orta Çağ’daki İkinci Kullanımları. CEDRUS, VII, 663-679.
• Eyice, S. (1988). Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri: Bizans Mimarisi. Bayram, S. Ed., s. 45-51. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Filimon, F. (2015). Pillar of the Communities: The Lives of Alypius The Stylite. Unpublished Master’s Thesis, Central European University in partial fulfillment of the requirements of the Master of Arts degree in Medievel Studies, Budapest.
• Fünfschilling, S. ve Laflı, E. (2013). Hadrianoupolis II: Glasfunde des 6. Und 7. Jahrhunderts aus Hadrianopolis, Paphlagonien (Türkei). Leidorf: Rahden/Wesf.
• Girgin, O. (2014). Nicomedia ve Çevresinden Roma ve Bizans Dönemi Sütun Başlıkları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Giritlioğlu, D. B. (2019). An Urban Node in the Ritual Landscape of Byzantine Constantinople: The Church of St John The Baptist of The Stoudios Monastery, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Güneş, M. Y., Avcıbaşı, K., Ekşi, B., Gül, A., Bektaş, H., Karataş, Ü. ve Ulutürk, H. (2011). Bolu Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri. Ankara: T.C. Bolu Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Hoepfner, H. (1966). Herakleia Pontike-Ereğli. Eine Baugeschichtliche Untersuchung. Forschungen an der Nordküste Kleinasiens, Ergänzungsbände Zu Den Tituli Asiae Minoris. II (I), Viyana: Hermann Böhlaus Nachf.
• Kan Şahin, G. (2015). Hadrianopolis Pişmiş Toprak Buluntuları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Kan Şahin, G. (2019). Bir Anadolu Eyaleti Olarak Honorias, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 14 (27), 11-42.
• Keleş, V., Çelikbaş, E. ve Yılmaz, A. (2014). Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40. Yılı: Paphlagonia Hadrianoupolis’i. Kasapoğlu, H. ve Yılmaz, M. A. Haz., s. 271-290. Ankara: Ankara Ofset Basım Matbaacılık.
• Keskin, E. (2010). Çorum İli ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserler, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kılavuz, B. N. ve Çelikbaş, E. (2013). Paphlagonia Hadrianoupolis’i. Tarihi Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2 (3), 159-214.
• Koch, G. (2015). Erken Hıristiyan Sanatı. (Çev: Aydın, A.), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Krautheimer, R. (1965). Early Christian and Byzantine Architecture. Middlesex: Penguin Books Ltd.
• Kulikowski, M. (2000). “The Notitia Dignitatum” as a Historical Source. Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, 49 (3), 358-377.
• Laflı, E. ve Christof. E. (2012). Hadrianoupolis 1: Inschriften aus Paphlagonia. Oxford: Archaeopress.
• Laflı, E. ve Kan Şahin, G. (2016). Hadrianopolis III: Ceramic Finds from Southwestern Paphlagonia. Oxford: Archaeopress.
• Laflı, E. ve Zäh, A. (2008). Archäologische Forschungen im Byzantinischen Hadrianupolis in Paphlagonien. Byzantinische Zeitschrift, 101 (2), 681-713.
• Laflı, E., Lightfoot, C. ve Ritter, M. (2016). Byzantine coins from Hadrianoupolis in Paphlagonia. Byzantine and Modern Greek Studies, 40 (2), 187-206.
• Mamaloukos, S. (2012). Observations on the Doors and Windows in Byzantine Architecture; In: Ousterhout, R. Holod, R. and Haselberger, L. (Ed.), Masons at Work: Architecture and Construction in the Pre-Modern World. (p. 1-38), Phialdelphia: University of Pennsylvania.
• Mango, C. (2006). Bizans Mimarisi. (Çev: Kadiroğlu M.), Ankara: Özel Basım.
• Mathews, T. F. (1971). The Early Churches of Constantinople: Architecture and Liturgy. London: Pennsylvania University Press.
• Millingen A. V. (1912). Byzantine Churches in Constantinople: Their History and Architecture. London: MacMillan And Co., Limited.
• Orlandos, A. C. (1936). Délos Chrétienne. Bulletin de correspondence hellénique. 60, 68-100.
• Oyarçin, K. (2019). Sikke Buluntuları Işığında Hadrianoupolis Kilise C Yapısı: Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu, 11-12 Ekim 2019, Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Özdin, Y. (2014). Kocaeli Merkezde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Öztaşkın, G. K. (2015). Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları: Stratonikeia Kenti Bizans Dönemi Litürjik Taş Eserleri. Söğüt B. Ed., s. 159-174. İstanbul: Ege Yayınları.
• Patacı S. (2011). Paphlagonia Hadrianoupolis’i Hamam A ve A Kilisesi Mozaikleri. JMR, 4, 1-24.
• Patacı S. (2012). Paphlagonia Hadrianoupolis’i Mozaik ve Fresko Buluntuları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Patacı, S., Öz, A. K. ve Laflı, E. (2012). Paphlagonia Hadrianoupolis’i Mozaik Buluntuları: Ön Değerlendirmeler. JMR, 5, 163-172.
• Peker, A. U. (2006). Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2: Anadolu Bazilika Geleneği ve Selçuklu Anıtsal Mimarisine Etkisi; Peker, A. U. ve Bilici, K. Ed., s. 55-65. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Rodley, L. (1994). Byzantine Art and Architecture: An introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
• Schultze, V. (1922). Altchristliche Städte und Landschaften: II. Kleinasien. Gütersloh: Druck und Verlag von C. Bertelsmann.
• Sewing, K. (2020). A New Pilgrimate Site of Late Antique Ephesus; Ivonova, M and Jeffrey, H. (Eds.), Transmitting and Circulating the Late Antique and Byzantine World. (p. 78-101), London: BRILL.
• Temple, Ç. (2013). Konya/İkonion ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ward-Perkins, J. B. (1958). Notes on the structure and building Methods of Early Byzantine Architecture; Rice, D. T. (Eds.), The Great Palace of the Byzantine Emperors: Second Report. (p. 52-104), Edinburg: The University Press.
• Varalis, Y. D. (2006). Prothesis and Diakonikon: Searching the Original Concept of the Subsidiary Spaces of the Byzantine Sanctuary. Lidov, A. (Eds.). Hierotophy the Creation of Sacred Spaces in Byzantium and Medieval Russia. (p. 282-298), Moscow: Indrik.
• Verim, E. (2019). Paphlagonia’da Bir Piskoposluk Merkezi: Hadrianoupolis Antik Kenti: Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu, 11-12 Ekim 2019, Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Zavagno, L. (2009). Cities in Transition: Urbanism in Byzantium between Late Antiquity and Early Middle Ages (AD 500-900). Oxford: Archaeopress.