Ahl al-Bayt According to Medina Historian Samhûdî

Yıl 2025, Sayı: 12, 51 - 73, 15.12.2025

İbrahim Barca , Hadi Akbarzadeh

https://doi.org/10.47169/samer.1777962

Öz

In the early period of Islam, political disputes involving some members of the Ahl al-Bayt led to the emergence of theological sects in later periods. Under the influence of religion and politics, the concept of Ahl al-Bayt, who it encompassed, and ideas about them gradually diverged and took shape. Some Umayyad rulers claimed to be members of the Ahl al-Bayt because they belonged to the Quraysh tribe. The Abbasids, on the other hand, were descendants of Abbas, the uncle of the Prophet Muhammad. The descendants of Ali, both from Fatima and his other wives, also considered themselves to be Ahl al-Bayt. Conversely, some Muslim state rulers viewed those belonging to the Ahl al-Bayt as rivals and a threat to their power because of their closeness to the Prophet. Those who believed that no harm would come from the Ahl al-Bayt showed them closeness and respect. Some, however, wanted to exploit the closeness of the descendants of Ali and Fatima to the Prophet Muhammad. The attitudes and stances of Muslim rulers towards the Ahl al-Bayt also influenced the scholars of the time. During times when negative attitudes towards the Ahl al-Bayt were displayed, some Ahl al-Sunnah scholars were more sensitive on the subject of the Ahl al-Bayt. Semhûdî, one of the prominent Mamluk scholars of the 15th century, is among the aforementioned Sunni scholars. This article examines Semhûdî's perspective on the Ahl al-Bayt. To this end, it focuses particularly on his books on the history of Medina, scholars, and the Ahl al-Bayt. The study reveals that there is no general consensus among the Ahl al-Sunnah regarding who is included in the concept of Ahl al-Bayt, their virtues, and the rulings concerning them. Regarding who is included in the Ahl al-Bayt, with the exception of the Abbasid period, the male children of Ali and Fatima have largely been emphasised, along with theoretical disagreements. Semhûdî, like many Shiites, defended that the sons of Ali and Fatima were Ahl al-Bayt on both their father's and mother's sides. Unlike many Sunnis and Shiites, he defended that Imam Mahdi would be from the lineage of Hasan instead of Hussein. The stance of scholars such as Semhûdî on the Ahl al-Bayt contributed to the strengthening of moderate Shiism and moderate Sunnism, their mutual influence, and their occasional convergence. Naturally, it also contributed to the marginalisation and weakening of the Ghulat al-Shi'a and the Nasibis.

Anahtar Kelimeler

Islamic history , Samhūdī , Ahl al-Bayt , Sons of Ali and Fatima

Medine Tarihçisi Semhûdî’ye Göre Ehl-i Beyt

Öz

İslam’ın ilk dönemlerinde Ehl-i beyt’e mensup bazılarının dâhil olduğu siyasi çekişmeler sonraki dönemlerde itikadî mezheplerin ortaya çıkmasına neden oldu. Din ve siyasetin etkisiyle Ehl-i beyt kavramı, Ehl-i beyt’in kimleri kapsadığı ve onlar hakkındaki düşünceler zamanla farklılaştı ve şekillendi. Bazı Emevî yöneticileri Kureyş kabilesinden olmakla Ehl-i beyt olduklarını savundular. Abbâsîler ise zaten Hz. Muhammed’in amcası Abbâs’ın soyundan geliyorlardı. Hz. Ali’nin hem Hz. Fâtıma’dan hem diğer hanımlarından olan nesli de kendilerini Ehl-i beyt olarak görüyorlardı. Buna mukabil bazı Müslüman devlet yöneticileri Hz. Peygamber ile yakınlıklarından ötürü Ehl-i beyt’e mensup kişileri kendi iktidarları için rakip ve tehlikeli gördüler. Ehl-i beyt mensuplarından bir zarar gelmeyeceğine inananlar ise onlara yakınlık ve saygı duydu. Bazıları ise özellikle Ali-Fâtımaoğulları neslinden olanların Hz. Peygamber’e olan yakınlıklarını kullanmak istediler. Müslüman yöneticilerin Ehl-i beyt konusundaki tavır ve tutumları dönemin âlimlerini de etkiliyordu. Ehl-i beyt mesuplarına karşı olumsuz tavırların sergilendiği zamanlarda bazı Ehl-i sünnet âlimleri, Ehl-i beyt konusunda daha hassas davrandılar. 15. yüzyılın önemli Memlüklü âlimlerinden Semhûdî sözü geçen Ehl-i sünnet âlimlerinden birisidir. Bu makalede Semhûdî’nin Ehl-i beyt’e bakış açısı ele alındı. Bunun için onun özellikle Medine tarihi, âlimler ve Ehl-i beyt hakkında yazdığı kitaplarına yoğunlaşıldı. Çalışma neticesinde Ehl-i beyt kavramının kimleri kapsadığı, faziletleri ve onlara ilişkin hükümler konusunda Ehl-i sünnet arasında genel bir mutabakatın olmadığı görülmüştür. Ehl-i beyt’in kimleri kapsadığı hususunda -Abbâsîler dönemi hariç- teorikteki ihtilaflarla beraber büyük oranda Ali-Fâtımaoğullarının erkek çocukları öne çıkmıştır. Semhûdî de tıpkı birçok Şiî gibi Ali-Fâtımaoğullarının hem baba hem de anne tarafından Ehl-i beyt olmaklığını savunmuştur. O birçok Sünnî ve Şiî’nin aksine İmam Mehdî’nin Hz. Hüseyin yerine Hz. Hasan’ın neslinden olacağını savunmuştur. Semhûdî gibi âlimlerin Ehl-i beyt konusundaki tavırları, vasat Şiîlik ile vasat Sünnîliğin güçlenmesine, birbirlerinden etkilenmesine ve yer yer birbirine yakınlaşmasına hizmet etmiştir. Doğal olarak Gulât-ı Şîa ile Nâsıbîlerin marjinal görülmesine ve zayıflamasına da katkı sunmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslâm tarihi , Semhûdî , Ehl-i beyt , Ali-Fatımaoğulları

Kaynakça

• Adıgüzel, Abdulcabbar. “Şiî-İmâmiyye’nin Ehl-i Beyt Tasavvuru ve Dinî Referansları”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (Aralık 2015), 119-149.
• Ahtebu Hârezm, el-Muvaffak b. Ahmed el-Hârezmî. el-Menâkib, nşr. Mâlik el-Mahmûdî. Kum: Müessesetü Neşri’l-İslâmî, 1411.
• Ahtebu Hârezm, el-Muvaffak b. Ahmed el-Hârezmî. Maktelü Hüseyin, nşr. Muhammed es-Semâvî. Kum: Envâru’l-Hüdâ, 1417.
• Akaslan, Yaşar. “Hz. Peygamber’in Ailesi Olarak Sahabe-i Kiram”. Ehl-i Beyt ve Kerbela. ed. Fatih Kurt. 45-52. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2. Basım, 2023.
• Âmilî, Muhammed Hüseyin ez-Zeyn. eş-Şîa fi’t-tarîh. Sayda: Matba’atü’l-İrfân, 1938.
• Arslan, Abdurrahim. “Memlükler Döneminde (648-923/1250-1517) Sahâbe Hakkında Yapılan Çalışmalar”. The Journal of Academic Social Science Studies 16/97 (100. Yıl Özel Sayısı) (2023), 125-140.
• Ateş, Süleyman. “Kutub”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/498-499. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Ayderûs, Abdulkâdir b. eş-Şeyh. en-Nûrü’s-sâfir ʻan ahbâri’l-karni’l-ʻâşir. nşr. Ahmed Hâlû. Beyrut: Dâru Sâdır, 2001.
• Bernheimer, Terasa. Ali’nin Ailesi Ehlibeyt ve İlk Aleviler. çev. Kollektif. İstanbul: Tekin Yayınevi, 2016.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’s-sahîhi’l-muhtasar. 9 cilt. Kahire: Dâru Şaʿb, 1987.
• Buzpınar, Ş. Tufan. “Nakîbüleşraf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/322-324. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Cekenî, el-Emîn Muhammed Mahmûd Ahmed. “es-Sâdâtü’l-Eşrâfi’s-Semâhideti Âl-i İbrâhîm el-Hasenî”, el-Mecelletü’l-İlmiyye li-Külliyeti’l-Âdâb Câmiatü Asyût 8/19 (2005), 1-58.
• Demircan, Adnan. “Arap Siyasi Geleneğinin Ehl-i Beyt Tamlamasının Kavramlaşma Sürecine Etkisi”. Marife Bilimsel Birikim Dergisi 4/3 (2004), 93-110.
• Duhayyil, Ali Muhammed Ali. el-İmâm el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Murtazâ, 2. Basım, 1983.
• Duman, Zeki. “Tefsir’in Temel İlkeleri Çerçevesinde Kur’an-ı Kerimde Ehl-i Beyt”. Marife Bilimsel Birikim Dergisi 4/3 (2004), 7–36.
• Ebû Hâtim er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân. Âdâbu’ş-Şâfiî ve menâkibuhu. nşr. Abdulğanî Abdulhâlık. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ՙİlmiyye, 2003.
• Gencî, Hâfız Muhammed b. Yûsuf. Kifâyetü’t-tâlib fî menâkibi Alî b. Ebî Tâlib. Tahran: İhyâ Türâsi Ehli’l-Beyt, 1404.
• Hâkim el-Cüşemî, Ebû Sa’d el-Muhassin b. Muhammed b. Kerrâme. Tenbîhü’l-ğâfilîn ʿan fezâili’t-Tâlibiyyîn. nşr. es-Seyyîd Tahsîn Âl-i Şebîb el-Mûsevî. Beyrut: Merkezü’l-Ğadîr li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 2000.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed. Fezâilü Fâtımatü’z-Zehrâ. nşr. Alî Rızâ b. Abdullah b. Alî Rızâ. Kahire: Dâru’l-Furkân, 2008.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed. el-Müstedrek ՙale’s-Sahîhayn. nşr. Ebû Abdurrahman Mukbil b. Hâdî el-Vâdiՙî. 5 cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1997.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Hukûku âl-i’l-beyt. nşr. Saՙd Kerîm el-Fakî. İskenderiye: Dâru İbn Haldûn, ts.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye fî nakzi kelâmi’ş-Şî’a ve’l-Kaderiyye. nşr. Muhammed Reşâd Sâlih. 9 cilt. Riyâd: Câmiՙatü’l-İmâm Muhammed b. Suՙud el-İslâmiyye, 1986.
• İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. nşr. Mahmûd Arnâvût. 10 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ՙİlmiyye, 1986.
• İbnü’l-Mibred, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf b. Hasen b. Ahmed el-Makdisî. eş-Şeceretü’n-nebeviyye fî nesebi Hayri’l-beriyye. nşr. Ahmed Selâhaddîn. Kahire: Dâru Hirâ, 1997.
• Kandemir, M. Yaşar. “Hâkim en-Nîsâbûrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/190-193. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kandemir, M. Yaşar. “Nesâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/563-564. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kâtip Çelebi, Mustafa. Keşfü’z-zunûn ʻan esâmi’l-kütüb ve’l-fünȗn. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Kerâcikî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Ali. er-Risâletü’l-aleviyye fî fazli Emîri’l-müminîn ՙalâ sâiri’l-beriyye. nşr. es-Seyyîd Abdülazîz el-Kerîmî. Kum: Delîle Mâ, 1427.
• Kummî, Ali b. İbrahim. Tefsîru’l-Kummî. tsh. Seyyid Tayyib Mûsevî el-Cezâirî. 2 cilt. Kum: Müessesetü Dâri’l-Kütüb, 1387.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Kurşun, İlâhe Memmedova. Seyyid Yahya-yı Şirvânî -Ehl-i Beyt Muhabbetinde Sünnîlik ile Şiîliği Birbirine Yaklaştıran Bir Sufi ve Tasavvufi görüşleri. İstanbul: Buhara Yayınları, 2025.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Semhûdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/489-491. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Alî. Fazlü Ehl-i beyt. nşr. Muhammed Ahmed Âşûr. Beyrut: Dârü’l-ՙİՙtisâm, 1980.
• Meylânî, Ali el-Hüseynî. Âyetu’t-tathîr. Kum: el-Hakâik, 1431.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-sahîh. 7 cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sil, ts.
• Öz, Mustafa. “Ehl-i Beyt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/498-501. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Öz, Mustafa. “Mehdî el-Muntazar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/376-377. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Razendî, Hafız Cemâlüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ebü’l-Muzaffer Yusûf. Nazmü’d-dürarü’s-simteyn fî fezâili’l-Mustafâ ve’l-Murtazâ ve’l-Betûl ve’s-Sibteyn. nşr. Ali Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1425/2004, 116.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. eş-Şeyh Zeynüddîn Abdurrahmân. ed-Davʻü’l-lâmiʻ li-ehli’l-karni’t-tâsiʻ. 6 cilt. Beyrut: Dârü’l-Mektebetü’l-Hayat, ts.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. eş-Şeyh Zeynüddîn Abdurrahmân. et-Tuhfetü’l-latîfe fî târîhi’l-Medîneti’ş-şerîfe. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Semhûdî, Nûrüddîn Alî b. Abdullah b. Ahmed el-Hasenî eş-Şâfiî. Cevâhirü’l-ʻıkdeyn fî fazli’ş-şerefeyn şerefi’l-ʻilmi’l-celî ve’n-nesebi’l-ʻalî. nşr. Mûsâ Benây el-Alîlî. 2 cilt. Bağdat: Matba’atü’l-Bağdâd, 1984.
• Semhûdî, Nûrüddîn Alî b. Abdullah b. Ahmed el-Hasenî eş-Şâfiî. Vefâü’l-vefâ bi-ahbâri dâri’l-Mustafâ. nşr. Kâsım es-Sâmerrâî. 5 cilt. Cidde: Müessesetü’l-Furkân li’t-Türâsi’l-İslâmî, 2011.
• Sharon, Moshe. “Ehl-i beyt/Ev Halkı”. çev. Cem Zorlu. Marife Bilimsel Birikim Dergisi 4/3 (2004), 341-353.
• Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Divânu’ş-Şâfiî. nşr. Muhammed Abdülmünՙim el-Hafacî. Kahire: Mektebetü’l-Külliyati’l-Ezheriyye, 1985.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî. el-Bedrü’t-tâliʿ bi-mehâsini men baʿde’l-karni’s-sâbiʿ. 2 cilt. Kahire: Matba’atü’s-Saâde, 1348.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-kebîr. nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, 1404.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tabersî, Ebû Alî Emînüddîn el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl. Mecma’u’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Lübnan: Müessesetü’l-A῾lemî, 1995.
• Tural, Hüseyin. “İbn Hâleveyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/14-16. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/131-138. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Varol, M. Bahaüddin. Ehl-i Beyt: Kavramsal Boyut. İstanbul: Yediveren Kitap, 2004.
• Yiğit, İsmail. “Memlükler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/90-97. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ziriklî, Hayrüddîn. el-Aʻlâm. 8 cilt. Beyrut: Dârü’l-ՙİlm li’l-Melayîn, 2002.