İslam Öncesi Arap Toplumunun “Câhilî” Olmasından Hayvanlar da Etkileniyor muydu? -Akr Geleneği Üzerinden Bir Soruşturma-

Yıl 2024, Sayı: 10, 48 - 66, 30.06.2024

Tuğba Velioğlu

https://doi.org/10.47169/samer.1476356

Öz

İslâm öncesi Arap toplumunun “cahilî” olarak nitelendirilmesi, hal ve tavırlarındaki katılık, hilmden uzak olma gibi nedenlerden dolayıdır. Bu tabiattaki insanların hayvanlara karşı muamelelerinde de aynı davranış kalılarına sahip olup olmadıkları bu araştırmanın temel hareket noktasıdır. Bu dönemde hayvanlar çok sevilmelerine rağmen halkın, atalarının geleneklerine olan bağlılıkları sebebiyle zarar gören varlıklar olmuşlardır. Tarihsel koşullar açısından toplumun hayvanlara fazla ihtiyaç duydukları bir zamana tekabül etse de insanların onlara merhametten uzak davrandıkları görülmektedir. Bazı gelenekler hayvanların işkence çekerek öldürülmelerine sebep olmuştur. Atîre (fera‘), cebb, müsle, beliyye ve ‘akr, bu türden gelenekler arasındadır. İslâm ansiklopedisinde bu türden geleneklerin çoğu madde olarak yer almasına rağmen ‘akr geleneğine yer verilmediğini, bununla ilgili müstakil bir çalışmanın olmadığını tespit ettik. Bu makalede amacımız Hz. Peygamber’in “İslâm’da ‘akr yoktur” hadisiyle kaldırmış olduğu bu geleneğin farklı şekillerini ve yapılış nedenlerini sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Siyer, Câhiliye Dönemi, Hz. Peygamber, Hayvan, ‘Akr

Were Animals Affected by the “Jāhilī” of Pre-Islamic Arab Society? -An Inquiry into the ‘Aqr Tradition-

Öz

Although animals were loved very much in the Jāhiliyyah Period, they were harmed due to adherence to ancestral traditions. Considering this period, although it corresponds to a time when society needed animals the most, it is seen that people treated them without mercy. Some traditions caused animals to be tortured and killed. Atīra (faraʿ), jabb, musla, beliyya and ʿaqr are among these traditions. Although most of these traditions are included in the encyclopedia of Islam, we have determined that the 'ʿaqr tradition' is not included and there is no independent study on it. In this article, we want to reveal different forms of ‘aqr tradition, which The Prophet abolished with hadith "There is no ʿaqr in Islam" and the reasons for its construction.

Anahtar Kelimeler

Sirah, Jāhiliyyah Period, The Prophet, Animal, ‘Aqr

Kaynakça

• Ali, Cevâd. el-Mufaṣṣal fî târîḫi’l-ʿArab ḳable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat: Câmi‘atü Bağdât, 1993.
• Altıntaş, Ramazan. “İslâm Öncesi Arap Düşüncesi”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni: Aklî Düşünce ve Felsefenin Doğu’dan Doğuşu: Babil-Keldani-Çin-Hint-İran-İbranî Gelenekleri. ed. Bayram Ali Çetinkaya - Ali Osman Kurt. 1/1089-1108. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
• Âlûsî, Ebü’l-Meâlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh. Bulûġu’l-ereb fî maʿrifeti aḥvâli’l-ʿArab. nşr. Muhammed Behcet el-Eserî. 3 Cilt. y.y.: Dârü’l-Kütübi’l-Mısrıyye, t.y.
• Apak, Âdem. Ana Hatlarıyla İslam Tarihi 1. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Batmaz, Atilla. “Urartu Dininde Kurban Kavramı ve Kurban Uygulamaları”. Belleten 77/280 (Aralık 2013), 801-832.
• Bonner, Michael. “Poverty and Charity in the Rise of Islam”. Poverty and Charity in Middle Eastern Contexts. 13-30. Albany: State University of New York Press, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. Beyrut-Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1423.
• Cârim, Muhammed Nu’man. Edyânü’l-‘Arab. y.y.: Matbaatu’s-Sa‘âde, 1341.
• Yedi Askı. çev. Nurettin Ceviz vd. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Çakmak, Fikrullah. “Câhiliye Şiirinde Ahiret İnancı”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/20 (Aralık 2021), 119-146. https://doi.org/10.51553/bozifder.975138
• Çelik, Ali. “Asr-ı Saadette Halk İnançları”. Bütün Yönleri ile Asr-ı Saadette İslam. ed. Vecdi Akyüz. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Dağcı, Şamil. “İşkence”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/429-433. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Demircan, Adnan. “Son Peygamber’in Geldiği Coğrafya ve Toplum: Hicaz Bölgesi ve Cahiliye Arapları”. Hz. Peygamber’in (sas) Doğduğu Çevre ve Toplum. ed. Adnan Demircan. 4-88. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• Demirci, Kürşat. “Hayvan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/81-85. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. es-Sünen. nşr. Şu‘ayb el-Arnavût - Muhammed Kâmil Kurre Bülelî. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâleti’l-‘Alemiyye, 2009.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf. el-Baḥrü’l-muḥîṭ fi’t-tefsîr. nşr. Sıdkî Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420.
• Erturhan, Sabri. “Hayvan Öldürme ile İlgili Fıkhî Hükümler”. Bilimname 17/2 (2009), 97-121.
• Fahreddin er-Râzî, Muhammed b. Ömer. et-Tefsîrü’l-kebîr ev Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyye, 1420.
• Fayda, Mustafa. “Câhiliye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/17-19. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâmûsü’l-Muhît Tercümesi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Göçemen, Yakup. Ebû Temmâm Hayatı, Eserleri ve Arap Edebiyatındaki Yeri. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• Gökçek, L. Gürkan - İnce, Gülbin. “Asur Ticaret Kolonileri Çağında Anadolu’da İnanç Sistemi”. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi 12/1 (2016), 43-56.
• Günaltay, M. Şemsettin. İslam Öncesi Arap Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Nûrüddîn Alî b. Burhâniddîn. es-Sîretü’l-Ḥalebiyye (İnsânü’l-ʿuyûn fî sîreti’l-emîni’l-meʾmûn). nşr. Abdullah Muhammed el-Halîlî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1427.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-‘ayn. nşr. Abdülhamid Hendâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed. Ġarîbü’l-ḥadîs̱. nşr. Abdülkerîm İbrâhîm el-Ġurbâvî. 3 Cilt. y.y.: Dârü’l-Fikr, 1402/1982.
• İbn Abdürabbih. el-ʿİḳdü’l-ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiye, 1404.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb. el-Muḥabber. nşr. Eliza Lichten Stater. Beyrut: Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, t.y.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Eyyûb. es-Sîretü’n-nebeviyye. nşr. Mustafa es-Sekâ, İbrahim el-Ebyarî, Abdülhafîz Şelebî. 2 Cilt. Kahire: Şirketü Mektebe ve Mabaatü Mustafa el-Babi el-Halebi, 1955.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. nşr. Muhammed Fuâd b. Abdilbâkī. y.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübil-Arabiyye, t.y.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâleddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâder, 2004.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. nşr. Abdülrezzâk el- Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabiyye, 1422.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîḫ. nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmirî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabiyye, 1997.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn. en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs ve’l-eser. nşr. Tâhir Ahmed Zâvî, Mahmûd Muhammed Tanâhî. 5 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec Alî b. el-Hüseyn. el-Eġānî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1410.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Koşum, Adnan. İslam Hukukunda Hayvan Hakları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Rifâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/97-98. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Lane, Edward William. An Arabic-English Lexicon. 8 Cilt. Beirut: Librairie du Liban, 1968.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Ebî Âmir. el-Muvaṭṭaʾ. nşr. Ebu Usâme Selîm b. İd el-Hilâlî. 5 Cilt. Dubai: Mektebetü’l-Furkan, 2003.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Kâmil fi’l-edeb. nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabiyye, 1997.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Ṣaḥîḥ-i Müslim. nşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. Riyad: Dâru Taybe, 2006.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübrâ. nşr. Hasan Abdülmen‘am Şelbî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Nizâmeddin en-Nîsâbûrî, Hasen b. Muhammed. Ġarâʾibü’l-Ḳurʾân ve reġāʾibü’l-furḳān. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiye, 1416.
• Öğmüş, Harun. Câhiliyye Döneminde Araplar. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Özaydın, Abdülkerim. “Beliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/419. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü’l-Kāsım İsmâîl el-Abbâs. el-Muḥîṭ fi’l-luġa. nşr. Muhammed Hasan el-Yâsîn. 11 Cilt. Beyrut: İlmü’l-Kütüb, 1994.
• San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. İsmâîl. Sübülü’s-selâm. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadis, y.y.
• Sarıcık, Murat. “Hayvanlara Şefkat ve Merhamet Açısından Bazı Cahiliye Âdetlerine Son Verilmesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/33 (Aralık 2014), 61-86.
• Sarıcık, Murat. İslam Öncesi Dönem Cahiliye Kültürü. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2002.
• Sayın Alsan, Şenay. “Türk Kültüründe Ölüm Olgusu ve Ölüm Sonrası Ritüelleri”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15/37 (2022).
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed. el-Ensâb. nşr. Abdurrahmân b. Yahya Muallimî. 13 Cilt. Haydarâbâd: Meclis Dâiretü’l-Mearifi’l-Osmaniyye, 1962.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “İlk Dönem İslam Tarihi Kaynaklarına Göre Cahiliye Araplarında Ahiret İnancı”. Cahiliye Araplarının Ahiret İnancı. 9-49. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Târîḫu’ṭ-Ṭaberî -Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Türâs, 1387.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʿu’l-kebîr. nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Ünal, Halit. “Atîre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/79-80. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed. el-Vasîṭ fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd. nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, vd. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. Kitâbü’l-Meġāzî. nşr. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Aʿlemi, 1989.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed b. Muhammed. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. nşr. İbrahim et-Terzî. 40 Cilt. Kuveyt: Matba‘a Hükûmetü’l-Kuveyt, 1972.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah b. Mahmûd. Esâsü’l-belâġa. nşr. Muhammed Bâsil. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. el-Fâʾiḳ fî ġarîbi’l-ḥadîs. nşr. Ali Muhammed Becâvî - Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Lübnan: Dârü’l-Mearife, t.y.